B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish

Iqtisodiy xavfsizlikning bosh mezoni bu mamlakat ehtiyojlarining uzluksiz 
taʼminlanishi hisoblanadi, bu, birinchidan, imkon boricha oʻzini oʻz mahsulot va 
xizmatlar bilan taʼminlashni, ikkinchidan, mamlakatda yaratish mumkin boʻlmagan 
tovar va xizmatlarni chetdan qulay narxlarda va uzluksiz keltirib turishni bildiradi. 
Aks holda iqtisodiyot izdan chiqadi. Milliy iqtisodiyot darajasida I.x.ning muhim 3 
yoʻnalishi (oziq-ovqat, yoqilgʻi-energetika, eksport) mavjud.
Mamlakat aholisining oziqovqatga boʻlgan talabini qondirilishi 80%, 
mamlakatning energiya omillariga boʻlgan talabining oʻz hisobidan 70—80% ga 
qondirilganda xavfsizlikka erishilgan hisoblanadi. Eksport xavfsizligi mamlakat 
eksport salohiyatini amalga oshirish imkoniyati bilan belgilanadi. Eksport tarkibida 
isteʼmolga tayyor mahsulotlar, birinchi navbatda, ishlov beruvchi sa-noat 
mahsulotlari boʻlishi talab etiladi.
Eksportning cheklangan turdagi tovarlarga, ayniqsa, jahon bozorida narxi tez-
tez oʻzgarib turadigan xom ashyo va energiya omillariga bogʻliq boʻlib qolishi 
eksport xatarini tugʻdiradi, narxlar pasaygan paytda eksport tushumidagi 
yoʻqotishlar mamlakat iqtisodiyotiga zarar keltiradi. Iqtisodiyot globallashgan, 
eksport va importning milliy iqtisodiyotga taʼsiri kuchaygan sharoitda iqtisodiy 
xavfsizlikni oʻz ishlab chiqarishi bilan taʼminlab boʻlmaydi. Shunday sharoitda 
eksport-import aloqalarining muntazamligini strategik sherikchilik asosida 
taʼminlash iqtisodiy xavfsizlikni kafolatlaydi. 
Iqtisodiy xavfsizlik taminlash – davlat siyosatining muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi. Buning uchun, avvalombor uning siyosiy-tashkiliy va huquqiy asoslari 
yaratiladi. Ushbu maqsadda konsepsiya ishlab chiqiladi. Uni ishlab chiqish esa 
iqtisodiyot holatini obyektiv baholashga hamda uning rivojlanish tamoyili va 

---

tendensiyalarini 
prognoIz 
qilishga 
asoslanadi. 
Buning 
uchun iqtisodiy xavfsizlikni belgilovchi vaziyat va holatlardagi sababoqibatlari 
aniqlanadi. Shuningdek, iqtisodiy xavfsizlikni saqlash va mustahkamlashga mas’ul, 
javobgar davlat organlari, taslikilot va muassasalar belgilanadi. 
Konsepsiyani ishlab chiqishda iqtisodiy xavfsizlik va tahdidiarning haqiqiy 
holatini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasida 
iqiisodiyolda ijtimoiy ishlab chiqarish hajmi va dinamikasi, iqtisodiy 
salohiyatdan foydalanish samaradodigi. iqtisodiyotning ochiqligi, intellektual 
salohiyatning holati, innovatsion darajasi, ijtimoiy-siyosiy barqarorhk, davlatning 
ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko'rsatish darajasi, mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi tendensiyalarining istiqbolli prognozlari va ulaming 
asosiyustuvorliklari o‘z ifodasini topishi lozim.Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi o‘z 
iehiga quyidagilarni oladi: 
-xavfsizlikni ta’minlash maqsadi va vazifalari; 
-ularni amalga oshirish yo'Uaii va usullari; 
-oliy hokimiyat va mahalliy hokimiyat organlari, iqtisodiyot tarmoqlari 
boshqaruv tizimlari, huquq-tartibot, milliy xavfsizlik organlarining umumdavlat, 
hududiy darajadagi iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo'yicha vazifalari; 
-mavjud va potensial xavfsizlikka tahdidlarni tahlil qilish;
-davlatning xavfsizlikni ta'minlashdagi imkoniyatlari, iqtisodiy resurslardan, 
vosita va kuchlardan ratsional foydalanishi nazarda tutiladi; 
-iqtisodiy 
tahdidlarni 
bartaraf 
etish, 
ularning 
oldini 
olish va salbiy ta’sirini yumshatish yoilari, vosita va usullari. 
Xavfsizlik konsepsiyasi asosida uni ta’minlashning davlat strategiyasi islilab 
chiqiladi. Ushbu strategiya tahdidiarning mohiyatini, obyektlarini indikatori va 
ularning oldini olish yoki bartaraf etish mexanizmlarini belgilab beradi: 
Iqtisodiy 
adabiyotlarda 
davlat iqtisodiy strategiyasining uch jihati va tarkibiy qismlari ajratib ko'rsatilgan. 
1. Iqtisodiy xavfsizlik va mamlakat hayot faoliyati muhim sohalarining 
himoyalanganligini ta’minlaydigan milliy, davlat manfaatlarini aniqlash. 
2. Shaxs, jamiyat va davlatning muhim hayotiy manfaatlariga ziyon 
keltiradigan iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlar va xavf-xatarlarni tavsillash. Bunda 
qisqa, 
o‘rta 
va 
uzoq 
muddatli 
davrlarda 
davlat 
va 
ijtimoiy-
iqtisodiy tizim barqarorligiga zarar yetkazuvchi, salbiy ta’sir ko'rsatuvchi omillar va 
sharoitlar aniqlanadi. 
3.Iqtisodiy xavfsizlikning turli tahdidlar, xavf-xatarlardan barqaror 
himoyalanishini ta’minlashga qaratilgan iqtisodiy siyosatni shakllantirish, 
institutsional o'zgarishlarni amalgaoshirish bo‘yicha takliflar va tavsiyalar ishlab 
chiqish. 

---

1.Ushbu 
strategiyada 
iqtisodiy 
xavfsizlik 
talablariga 
javob 
beradigan iqtisodiyotning mezon va parametrlari ham aniqlanadi. 
2 Iqtisodiy manfaatlarga va xavfsizlikka tahdidlarning oldini olish va ularni 
bartaraf etish hamda yumshatishning ustuvor maqsadiariga quyidagilar kiradi: 
- aholining barcha ijtimoiy guruhlari va tabaqalari turmush darajasini oshirish 
orqali jamiyat barcha a’zolarining birdamligiga erishish; 
- milhy iqtisodiyotga xususiy investitsiyalarni kiritishni rag‘batlantirish.
-investitsion jarayonlarni faollashtinsh;-qat’iy soliq, pul-kredit siyosatini 
yuritish, milliy valuta qadrini oshirish va mustahkamlash; 
-tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatni 
tartibga 
solish 
va 
samarali bojxona nazorat tizimini shakllantirish; 
- mamlakat lani va intellektual salohiyati rivojlanishini qo‘llab-quwatlash; 
-mamlakat hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, ular o'rtasidagi o‘zaro 
hamkorlik aloqalarini kuchaytirish orqali ichki iqtisodiy makomri mustahkamlash; 
-xo'jalik 
subyektlarining 
xalqaro 
bozorlarga 
chiqishdagi mustaqilligi va erkinligini ta’minlash. 
Shuni aytib o'tish joizki, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda iqtisodiy vosita 
va chora-tadbirlar bilan bir qatorda korrupsiya, tashkiliy jinoyatchilikka, xufyona 
iqtisodiyotga qarshi siyosiy. huquqiy. iqtisodiy. tashkiliy tavsifdagi chora-tadbirlar, 
vositalardan ham foydalaniladi. Bunda iqtisodiy boshqaruv organlari huquq-tartibot. 
milliy xavfsizlik xizmati, chegara, bojxona organlari bilan birgalikda 
faoliyat 
yuritadilar.Iqtisodiy 
xavfsizlikni 
ta'minlash 
uchun 
asosiy 
shart- sharoitlar quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: 
- 
aholining 
sivilizatsion 
ehtiyojlari 
me'yorida 
yashash
imkoniyatining 
yaratilishi. 
Bu 
kishilar 
uchun 
tanlash 
erkinligi
hamda 
uzoq 
muddat 
mehnat 
qobiliyatini 
saqlagan 
holda
faoliyat 
yuritish 
huquqi 
va 
majburiyatini 
ifodalaydi. 
Buning
uchun 
bozorning 
o'z-o'zini 
tartiblash 
va 
iqtisodiyotni 
davlat
tomonidan 
tartiblash 
mexanizmlari 
uyg'unligini 
ta’minlashga
xizmat 
qiluvchi 
rcsurs, 
energetik. 
transport, 
ishlab 
chiqarish 
va
bozor 
infrastrukturalari 
shakllantiriladi; 
- 
xotiijam 
yashash 
imkoniyatlarining 
yaratilishi. 
Buning
uchun 
favqulodda 
noxush 
vaziyatlar 
vujudga 
kclishining 
oldini
olish 
hamda 
ishonchli 
axborotga 
ega 
bo'lish 
uchun 
iqtisodiy
sharoitlar 
vujudga 
keltirilishi 
lozim 
bo'ladi. 
Bundan 
ko'z-
langan 
maqsad, 
birinchidan, 
iqtisodiy 
va 
texnogen 
xavf-
xatarga 
qarslii 
turish, 
ikkincliidan, 
iqtisodiy 
jinoyatchilik 
va
terrorizmning 
kuchayishiga 
qarshi 
turli 
imkoniyatlami 
yaratish
hisoblanadi; 

---

- mamlakatning hududiy va iqtisodiy yaxlitligiga xavf soluvchi omillarning oldini 
olish. Bu omillar mamlakat hududlari rivojlanishi va aholi turmush darajasidagi 
farqlaming kattalashib ketishi tufayli vujudga keladi. Mamlakatning hududiy va 
iqtisodiy yaxlitligini ta’minlash uchun birinchidan, yagona iqtisodiy makonni 
tashkil etish maqsadida pul va bank tizimini mustahkamlash, moliyaviy va savdo 
infratuzilmasini 
rivojlantirish; 
ikkinchidan, 
hududlaming 
ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish darajalarini bir-birlariga yaqinlashtirishga qaratilgan oqilona 
hududiy siyosatni amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Ushbu shart-sharoitlarni yaratish asosida iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash 
mexanizmining asosiy elementlari huquqiy baza, boshqarishning iqtisodiy uslublari 
hamda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish hisoblanadi.Iqtisodiy 
xavfsizlikni 
ta’minlashning huquqiy bazasini 0‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi va boshqa qonunlar tashkil etadi. Endilikda esa «Xavfsizlik 
to'g'risida»gi 
qonunni 
qabul 
qilish 
lozim bo'ladi.Davlat iqtisodiyotini tartibga solishning quyidagi yo'nalishlarida ham 
faoliyat yuritiladi: 
- iqtisodiyotdagi jarayonlarni obyektiv, keng qamrovli monitoringi, shu jumladan, 
shaxs, davlat va jamiyatning muhim hayotiy manfaatlariga ichki hamda tashqi 
tahdidlarni aniqlash va prognozlashtirish uchun axborotlar bazasini yaratish; 
- iqtisodiy manfaatlarga tahdidlaming oldini olish va salbiy oqibatlarini yengish 
hamda barham berish bo'yicha jarima va uzoq muddatli chora-tadbirlar kompleksini 
ishiab chiqish. Bunda davlatning iqtisodiy xavfsizlik strategiyasini amalga oshirish 
bo'yicha faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish chora-tadbirlarining 
natijalari baholanadi.Davlatning iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo'yicha faoliyati 
quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
- mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi hamda davlatning barqarorligiga xavf 
tug'diruvchi omillarni aniqlash va monitoring qilish; 
- ushbu omillarning zararli, salbiy ta’siriga barham berish yoki yumshatishga 
qaratilgan 
iqtisodiy 
siyosatni 
shakllantirish 
va 
institutsional 
o'zgarishlami amalga oshirish.