YAŞar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

 
 
Alt 
STANDART  
4.1.1. Ekoloji amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir, 
təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Antropogen amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Tullantısız texnologiyalar 
 
Ekoloji 
faktorlar
Abiotik 
Biotik 
heyvanlar 
bitkilər
bakteriyalar 
hava
su
işıq 
torpaq 
Antropogen 

 
166
Təklif olunan cədvəl, sxem və krossvordlar  
Çirklənmə 
problemi
 
Çirklənmə mənbələri
 
Çirklənmənin 
nəticələri
 
Problemin həlli 
yolları 
Atmosferin 
çirklənməsi 
Fabrik və zavodların, neft-
kimya sənayesi sahələrinin  
və istilik elektrik  stansiya-
larının havaya  buraxdığı  
zəhərli maddələr, 
avtomobillərdən çıxan 
zərərli qazlar 
atmosferin  qoruyucu 
ozon qatının dağılma-
sı nəticəsində ağciyər 
xərçəngi, qanazlığı və 
bu kimi xəstəliklərin 
yaranması 
  
Suyun  
çirklənməsi 
 
Neftin, zərərli  
komponentlərin  və  
maddələrin  okeanlar,  
dənizlər, çaylar, göllər kimi 
su hövzələrinə tökülməsi
 
İçməli suyun 
çatışmaması, 
bitkilərin və okean 
heyvanlarının məhvi
 
 
 
  
Torpağın 
çirklənməsi 
Süni gübrə, kimyəvi 
maddə, pestisidlərin 
miqdarının normadan 
artıq olması, zərərli 
(məsələn, radioaktiv 
maddələrin) və 
məişət tullantıların torpağa 
basdırılması 
 
Onların parçalanma 
məhsulları müxtəlif 
zəhərlənmələr törədə 
bilir.   
  
 
 
Antropogen amillər 
Fiziki amillər Kimyəvi amillər Sosial 
amillər 
Vibrasiyalar, müxtəlif 
təbiətli şüalanmalar, səs-
küylər 
sənayenin zəhərli 
tullantıları, zəhərli kimyəvi 
maddələr, gübrələr 
Konflikt, müharibə,  stress 
 
 
 
Tullantı   
Təkrar istifadə 
Boş dəmir konserv bankaları Ev 
heyvanlarının yemi üçün qab, mismar və şuruplar 
üçün qab, dibçək, şamdan və s.  
http://domosedi.ru/blog/podelki/350.html 
Qida qalıqları Gübrə, quşlar üçün yem 
Polietilen torbalar 
Doğrayıb çanta, kiçik xalça, oyuncaq toxumaq, zibil 
üçün istifadə etmək, deşikləri örtmək və s. 
http://egofactum.ru/kak-mozhno-ispolzovat-staryie-
polietilenovyie-paketyi.html 
Köhnə jurnal və qəzetlər Yandırılıb gübrə kimi istifadə edilir (yalnız qəzet), 
aplikasiya, müxtəlif rəngarəng əl işləri,  və s. 
http://home.passion.ru/svoimi-rukami/aksessuary-
dlya-doma/chto-sdelat-iz-starykh-zhurnalov.htm 

 
167
Geyilmiş paltar 
Qurama, çanta, oyuncaq, balış və s. 
http://ru.wikihow.com/повторно-использовать-
старую-одежду 
Qırılmış qab-qacaq 
Mozaika (divarda, əşyaların bəzəyi üçün), dibçək və s.  
http://mosaic-hobby.blogspot.com/2012/03/blog-
post_20.html, 
http://www.babyblog.ru/user/ssvasya/30768 
Plastmas butulkalar 
Tikinti materialı kimi, qıf, oyuncaq, dibçək və s. 
http://www.blogimam.com/2013/03/samye-kreativnye-
podelki-iz-plastikovyx-butylok-top-40-idej/ 
 
 
Dərsə aid layihə və tədqiqat işləri üçün mövzular  
• 
İnsanın istifadə edərək tulladığı əşyaların təkrar istifadə üsulları. 
• 
Şəhərimizdə (rayonumuzda) ekoloji vəziyyətin yaxşılaşması barədə mini-layihə 
hazırlamaq.
  
 
Elektron resurslar 
http://www.youtube.com/watch?v=vP3pbh_-pu8 
http://www.youtube.com/watch?v=lYvc59S7p5w 
http://www.youtube.com/watch?v=VbEVsOvEA7k 
http://www.youtube.com/watch?v=UcWpkWBX04E 
http://www.youtube.com/watch?v=sW_ihvcLGLI 
 
Qiymətləndirmə meyarları: şərhetmə  
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Antropogen 
amillərin canlıların 
həyatında rolunu 
çətinliklə şərh edir. 
 
Antropogen 
amillərin canlıların 
həyatında rolunu 
müəllimin verdiyi 
suallar əsasında 
şərh edir. 
Antropogen 
amillərin canlıların 
həyatında rolunu 
bəzi səhvlər 
buraxaraq şərh edir. 
 
Antropogen 
amillərin canlıların 
həyatında rolunu 
düzgün şərh edir. 
 
 
 
 

 
168
Dərs 55 / Mövzu 44: 
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİYİN SAXLANILMASI. 
AZƏRBAYCANDA EKOLOJİ PROBLEMLƏR  
 
Keçmiş dərslərdə və aşağı siniflərdə qazanılan biliklərə əsaslanaraq şagirdlər 
sualları müzakirə edirlər: 
– Ekologiya nədir? 
– Ekoloji problem nə deməkdir? 
– Ekoloji problemlərin yaranma  səbəbləri hansılardır? 
– Ekoloji pozuntuların miqyası necə təyin edilir? 
– Ekoloji problemlərin yaranmasının qarşısını necə almaq olar? 
 
Tədqiqat sualı:
  Azərbaycan Respublikasının əsas ekoloji problemlərinin 
səbəb və nəticələri hansılardır? Azərbaycanda canlılar 
aləminin növ müxtəlifliyinin qorunması ilə bağlı hansı 
tədbirlər həyata keçirilir? 
 
Dərsin əsas məzmunu 
• Ekoloji standartlar.  
 
• Bioloji müxtəlifliyin qorunması. 
• Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitab"ı. 
Şagirdlər dərs zamanı müəllimlə birlikdə paraqrafın nəzəri materialı ilə tanış 
olur, “ekoloji standart”, “yolverilən konsentrasiya həddi” (YKH) anlayışlarının 
izahını dəftərdə qeyd edirlər. Sonra Azərbaycanın ekoloji problemlərini analiz edir, 
onların səbəblərini və nəticələrini müəyyənləşdirirlər.  
Layihələri yerinə yetirmək üçün müəllim sinfi qruplara bölür və onların 
arasında mövzuları bölüşdürür, yerinə yetirilmə tarixini müəyyən edir. Görülən işin 
Alt 
STANDARTLAR
2.1.3. Bioloji proseslərin mahiyyəti və  məzmununu, baş verən 
dəyişiklikləri riyazi üsullarla əsaslandırır. 
4.2.1. Regional ekoloji problemlərlə bağlı müşahidələrini ümu-
miləşdirib təqdimatlar hazırlayır. 
4.2.2. Azərbaycanda canlılar aləminin növ müxtəlifliyinin 
 qorunması ilə bağlı faktları toplayıb təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Yaşadığı  ərazidə  nəqliyyatın havanın çirklənməsinə  təsiri 
nəticəsində baş verən dəyişikliklərə aid riyazi hesablamalar 
aparır və müvafiq nəticələr çıxarır. 
  Rayonda nadir və mühafizəyə ehtiyacı olan bitkilərin və hey-
vanların yaşadıqları yerləri, saylarının azalmasının səbəblərinə 
dair təqdimatlar hazırlayır. 
  Öyrənilən nadir növlərin  mühafizə  tədbirləri ilə bağlı    təqdi-
matlar hazırlayır. 
  Son 10 il ərzində Azərbaycanda həyata keçirilən dövlət ekoloji 
proqramları ilə bağlı faktları toplayıb təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Ekoloji standartlardır, yolverilən konsentrasiya həddi (YKH), 
genetik, növ və ekosistem müxtəlifliyi 

 
169
nəticələrini təqdim etmək üçün dərslikdə 2 saat planlaşdırılıb, lakin müəllimin 
seçimi ilə bu iş yay tapşırığı kimi də verilə bilər. İşin icrası və nəticələrin təqdimat 
formaları dərslikdə verilmişdir. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: hesablama, təqdimat hazırlama 
I səviyyə II 
səviyyə III 
səviyyə IV 
səviyyə 
Yaşadığı 
ərazidə 
nəqliyyatın havanın 
çirklənməsinə  təsiri 
nəticəsində baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi hesabla-
malar apararaq çox-
saylı  səhvlər bura-
xır, müvafiq nəticə-
ləri yalnız müəllimin 
köməyi ilə çıxarır. 
Yaşadığı 
ərazidə 
nəqliyyatın havanın 
çirklənməsinə  təsiri 
nəticəsində baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamaları 
yoldaşlarının 
köməyi ilə aparır və 
nəticələr çıxarır. 
Yaşadığı 
ərazidə 
nəqliyyatın havanın 
çirklənməsinə  təsiri 
nəticəsində baş 
verən dəyişikliklərə 
aid riyazi 
hesablamaları 
əsasən  aparır və 
müvafiq nəticələr 
çıxarır. 
Yaşadığı  ərazidə 
nəqliyyatın 
havanın 
çirklənməsinə 
təsiri nəticəsində 
baş verən dəyi-
şikliklərə aid 
riyazi hesablama-
ları müstəqil 
aparır və müvafiq 
nəticələr çıxarır. 
Rayonda nadir və 
mühafizəyə ehtiyacı 
olan bitkilərin və 
heyvanların yaşadıq-
ları yerlər, saylarının 
azalmasının səbəb-
ləri barədə 
təqdimatları yalnız 
müəllimin köməyi 
ilə hazırlayır. 
Rayonda nadir və 
mühafizəyə ehtiyacı 
olan bitkilərin və 
heyvanların yaşa-
dıqları yerlər, sayla-
rının azalmasının 
səbəbləri barədə 
təqdimatları yoldaş-
larının köməyi ilə 
hazırlayır. 
 
Rayonda nadir və 
mühafizəyə ehtiyacı 
olan bitkilərin və 
heyvanların yaşa-
dıqları yerlər, sayla-
rının azalmasının 
səbəbləri barədə 
təqdimatlar hazır-
layır, lakin 
məlumatlarda qeyri-
dəqiqliyə yol verir.  
Rayonda nadir və 
mühafizəyə ehti-
yacı olan bitki-
lərin və heyvan-
ların yaşadıqları 
yerlər, saylarının 
azalmasının 
səbəbləri barədə 
real faktlar əsa-
sında təqdimatlar 
hazırlayır. 
Öyrənilən nadir 
növlərin  mühafizə 
tədbirləri ilə bağlı  
təqdimatları  yalnız 
yoldaşlarının və 
müəllimin köməyi 
ilə hazırlayır. 
Öyrənilən nadir 
növlərin  mühafizə 
tədbirləri ilə bağlı  
təqdimatlar 
hazırlayarkən 
çoxsaylı səhvlərə 
yol verir.   
Öyrənilən nadir 
növlərin  mühafizə 
tədbirləri ilə bağlı   
təqdimatlarda kiçik 
səhvlər buraxır.   
 
Öyrənilən nadir 
növlərin  
mühafizə 
tədbirləri ilə bağlı  
təqdimatları 
müstəqil 
hazırlayır. 
Son 10 il ərzində 
Azərbaycanda həya-
ta keçirilən dövlət 
ekoloji proqramları 
ilə bağlı faktları yal-
nız yoldaşlarının və 
müəllimin köməyi 
ilə toplayıb  təq-
dimatlar hazırlayır. 
Son 10 il ərzində 
Azərbaycanda həya-
ta keçirilən dövlət 
ekoloji proqramları 
ilə bağlı faktları top-
layıb  yoldaşlarının 
köməyi ilə 
təq-
dimatlar hazırlayır. 
 
Son 10 il ərzində 
Azərbaycanda 
həyata keçirilən 
dövlət ekoloji proq-
ramları ilə bağlı 
faktları toplayıb  
təqdimatlar hazırla-
yır, lakin qeyri-də-
qiq faktlara yol 
verir.  
Son 10 il ərzində 
Azərbaycanda 
həyata keçirilən 
dövlət ekoloji 
proqramları ilə 
bağlı faktları 
toplayıb  əraflı 
təqdimatlar 
hazırlayır. 

 
170
VI FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ NÜMUNƏSİ 
 
1.  Düzgün (+) və yanlış  (–) ifadələri qeyd edin: 
  Orqanizmin, populyasiyanın və növün vəziyyətinə təsir edən təbii mühitin 
bütün komponentləri abiotik amillər adlandırılır. 
  Yağıntının düşməsi abiotik amilə misaldır. 
  Parazitlər üçün yaşayış mühiti sahib  orqanizmidir. 
  Hava mühitin biotik amillərinə aiddir. 
  Meşələrin qırılması planetimizdə oksigen balansının pozulmasına gətirib 
çıxarır. 
  Rəqabət biotik amildir. 
  Su hövzəsində  dərinə getdikcə  işıqlanmanın azalması antropogen amilə 
misaldır. 
  Zəif işıqlanma sahəsində yaşayan bitkilər kölgəyədavamlıdır. 
 
2.  Rəqəmlərlə (1–5) ekoloji sistemin hansı komponentləri göstərilmişdir?  
Redusentlər,  1-ci dərəcəli konsumentlər,  mineral maddələr, produsentlər, 2-ci 
dərəcəli konsumentlər (sxemdə qida əlaqələri 
, enerji axını isə 
  işarə-
lənmişdir)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.  Cədvəli tamamlayın. 
Bioloji ritmlər 
Səbəbi Misallar 
Fəsil ritmləri  
 
Sutkalıq ritmlər  
 
 
 
 
1.........................  
2.......................... 
3........................... 
4............................ 
5............................. 

 
171
4.  Şəkildə nə göstərilmişdir? Verilmiş bioloji struktur hansı qaydanı əks etdirir? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.  Yerin qatları ilə onların çirklənməsinin qarşısını almaq yolları arasında   
uyğunluğu müəyyən edin: 
 
 
 
 
 
 
a)  Atmosfer 
b)  Hidrosfer  
c)  Litosfer 
 
 
 
 
 
 
 
6.  İfadələrdə boş yerlərə açar sözlərindən uyğun gələni yazın.  
Açar sözlər: görünən  şüalar, antropogen amillər, optimal intensivlik, məhdud-
laşdırıcı amil, infraqırmızı şüalar, ultrabənövşəyi şüalar, dözümlülük həddi. 
 
  Amilin həyat üçün əlverişli intensivliyi _________ adlanır. 
  İstilik mənbəyi olan  _________   insan gözü  tərəfindən qəbul edilmir.  
  Amilin orqanizm üçün yaşama sərhədi _________  adlanır.  
  Canlı orqanizmlərin həyat  şəraitini dəyişməsi  ilə müşayiət olunan insan 
fəaliyyəti _________  aiddir.  
  Orqanizmin normal həyat fəaliyyətinə mane olan kritik həddə yaxın təsir sahəsi 
_________  adlanır.  
  İşıq spektrinin _________  fotosintez üçün böyük əhəmiyyətə malikdir.  
  _________ az miqdarı orqanizm üçün zəruri olan D vitamininin əmələ 
gəlməsində iştirak edir.  
 
1.  Zərərli tullantıların azaldılması. 
2.  Günəş, su, külək enerjisindən istifadə. 
3.  Faydalı qazıntıların çıxarılması, daşınması və emal edilməsi 
zamanı müvafiq qaydalara riayət edilməsi. 
4.  Şəhərlərin, sənaye mərkəzlərinin yaşıllaşdırılması. 
5.  Sudan sənayedə, məişətdə qənaətlə və daha effektiv istifadə 
edilməsi. 
6.  Yeni texnologiyaların tətbiq edilməsi. 
7.  Sahilyanı zonada kol və ağac bitkilərinin əkilməsi. 
8.  Daxiliyanma mühərriklərinin ekoloji cəhətdən daha təhlü-
kəsizləri ilə əvəz edilməsi. 
9.  Faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı pozulmuş landşaft-
ların bərpası. 
10.  Qorunan su zonalarının yaradılması. 
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________ 

 
172
7.  Azərbaycan Respublikasının su hövzələrində qiymətli balıq növlərinin sayının 
azalması nə ilə əlaqədardır? 
 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
__________________________________________________________________ 
 
 
8.  Qoruq və yasaqlıqların oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini qeyd edin: 
 
 
 
9.  Ekosistemdə qida əlaqələri və energetik əlaqələr hansı istiqamətdə həyata 
keçir? 
 
A)  
 
B)  
 
C)  
 
 
10.  Suallara cavab verin: 
  Alimlər müəyyən etmişlər ki, okeana atılan polietilen paketlər sonda dəniz 
heyvanlarının – dəniz tısbağasının, suitilərin məhvinə gətirib çıxarır. Belə 
ki, heyvanlar onları meduzaya oxşadıb udurlar. Bu təhlükənin qarşısını 
almaq üçün hansı tədbirlər görmək olar? 
_______________________________________________________________ 
_______________________________________________________________ 
 
  Okeanda dağılmış nefti ləğv etmək üçün onu yandırmağı  təklif edirlər. 
Belə bir tədbirin mümkün ekoloji nəticələrini qeyd edin. 
_______________________________________________________________ 
_______________________________________________________________ 
Konsumentlər
Produsentlər
Redusentlər
Konsumentlər
Produsentlər
Redusentlər
Konsumentlər
Produsentlər
Redusentlər
YASAQLIQ
 
QORUQ
 

 
173
 
 
 
 
 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ  
REALLAŞDIRILACAQ ALT STANDARTLAR 
 
 
TƏDRİS VAHİDİ ÜZRƏ ÜMUMİ SAATLARIN MİQDARI:  
8 saat 
KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ: 
 
 
      1 saat 
BÖYÜK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ: 
 
 
      1 saat
 
 
 
Dərs 59 / Mövzu 45:
 İNSAN ORQANİZMİNƏ ƏTRAF AMİLLƏRİN 
TƏSİRİ. STRESS 
  
Şagirdlər dərslikdəki və əlavə sualları müzakirə edirlər:  
– Sağlamlıq nədir? 
– Sağlam həyat tərzi nə deməkdir? 
– İnsan orqanizmi mühitin mənfi amillərinə necə cavab verir? 
Müzakirə zamanı müəllim  şagirdlərin fikrini ona yönəldir ki,  insanın  ətraf 
mühit ilə qarşılıqlı münasibətlərinin  əsasında sağlamlıq durur. Bəzi hallarda, 
Alt 
STANDART  
4.1.1. Ekoloji amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir, 
təqdimatlar hazırlayır.  
 
 
Təlim 
NƏTİCƏLƏRİ 
  Ətraf mühit amillərinin stressin yaranmasında rolunu şərh edir.  
  Streslə mübarizə yollarının   əhəmiyyətini şərh edir, referat və 
təqdimatlar hazırlayır. 
 
 
Əsas  
ANLAYIŞ VƏ 
TERMİNLƏR  
Stress 
1.1.1. Canlıları öyrənən elm sahələri (sitologiya, histologiya, biokimya) barədə məlumat 
toplayır və təqdimatlar hazırlayır. 
2.1.1. Bioloji proseslərin mahiyyət və məzmunu ilə bağlı təqdimatlar hazırlayır.  
2.1.2. Maddələr mübadiləsinin pozulma səbəblərini faktlarla izah edir və  təqdimatlar 
hazırlayır. 
3.1.1.  İnsanın formalaşmasında sosial amillərin rolu və  əhəmiyyətinə dair təqdimatlar 
hazırlayır. 
3.2.1. İrsi xəstəlikləri və onların qarşısının alınması yollarını faktlarla izah edir.  
3.2.2. Sağlam həyat tərzi və reproduktiv sağlamlığın  əhəmiyyətini  şərh edir, referatlar 
hazırlayır. 
4.1.1. Ekoloji amillərin canlıların həyatında rolunu şərh edir, təqdimatlar hazırlayır. 
FƏSİL –
7
İNSAN SAĞLAMLIĞINA ƏTRAF  
MÜHİTİN TƏSİRİ

 
174
mürəkkəb həyat vəziyyətində insanın sinir sistemi çətinliklərlə bacara bilmir. 
Sağlamlıq üçün riskli amillərdən biri də stresdir.
  
 
 
Tədqiqat sualı:
  Stressə hansı amillər səbəb olur? İnsan orqanizmi stress 
vəziyyətinə necə cavab verir?   
 
Paraqrafın C blokunda verilmiş  nəzəri material ilə tanışlıq “Fasiləli oxu”, 
“Kiçik qruplarda müzakirə”, yaxud digər üsulla aparıla bilər.  İş zamanı  şagirdlər 
təklif olunan, yaxud digər cədvəl və sxemləri (“Öyrəndikərinizi tətbiq edin və 
yoxlayın” bölümündə 1, 2-ci tapşırıqlar) doldururlar. 
 
 
Dərsin əsas məzmunu 
•  Stress. 
•  Stress yaradan amillər. 
•  Stressin mərhələləri.  
•  Güclü stressin sağlamlığa təsiri. 
•  Stresslə mübarizə. 
 
Təklif olunan cədvəl və sxemlər 
 
 
 
 
Fiziki və kimyəvi amillər
:
fəsadlar, infeksiyalar, 
toksinlər, mühitin yüksək və 
aşağı temperaturu, istənilən 
növ xəstəliklər və zədələr
Psixoloji amillər:
konfliktlər, anlaşılmazlıq,
təklik, həddindən artıq 
yorğunluq, çəzalar, yüksək 
tələblər, həyatın yüksək tempi
Orqanizmin gərginliyinə səbəb olan 
amillər
Fiziki
Soyuq, çoxlu dərman qəbul etmək, 
ətraf mühitin çirklənməsi, güclü fiziki 
yük, İsti
Psixoloji
Münaqişəli vəziyyət, yorğunluq, zərərli 
vərdişlər, qorxu
S 
T 
R 
E 
S 
S 

 
 
 
Də
 
 
 
F
o
s
m
m
o
v
t
 
ərs zamanı müə
•  Stress haqqı
•  İsveçrənin  M
uşaqlardan 
xuları, sidiy
xəstəlikdən, 
çəkir.  
Orqanizm
səfərbər ed
mərhələ
Qıcığa q
müqavim
göstərilm
mərhələ
Orqanizm
zəifləməsi mə
Faydalı: 
orqanizmin imkanl
səfərbər  edir, orqan
müxtəlif xəstəliklər
müqavimətini artırı
orqanizmin mühitin
vəziyyətinə uyğunl
təmin edir. 
əllim şagirdləri a
ında təlimi 1936
Milli Sağlamlıq
hər üçüncüsün
yi saxlamamaq
yuxusuzluqdan
• ürək döy
yüksəlir,
həzm pro
gəlir. İns
həyatını 
olur.
min 
dilməsi 
əsi
• orqanizm
bilavasit
zaman s
yüksək d
əldə edil
arşı 
mət 
məsi
əsi
• orqaniz
Bu mər
həyəcan
yuxusu
müşahi
ruh düş
min 
ərhələsi
arını 
nizmin 
rə qarşı 
ır, 
n dəyişən 
laşmasını 
175
aşağıdakı faktla
6-cı ildə kanada
q  Şurasının sta
ndə psixi pozğun
q, aqressivlik).
n, yorğunluqdan
yüntüsü sürətlənir, q
  qanda adrenalinin
osesi zəifləyir, əzəl
san fövqaladə vəziy
və sağlamlığını xil
m müqavimət  göst
tə baş verən təhlük
tressləriin təsirini d
dərəcədə  uyğunlaş
lir.
zmin stressə qarşı m
rhələdə əsəbilik, ay
n, tez yorulma, qıcı
zluq, baş ağrısı və 
də edilir. İnsanda f
şkünlüyü yaranır.
STRESS 
arla tanış edə bil
alı alim Hans S
atistik məlumat
nluqlar müşahid
 Yaşlı insanla
n, bədbinlikdən
qan təzyiqi 
n miqdarı artır, 
llərə çoxlu qan 
yyətlərdə öz 
las etməyə hazır 
tərir və nəticədə 
kə  zəifləyir. Bu 
dəf etmək üçün 
şma qabiliyyəti 
müqaviməti azalır. 
ydın olmayan 
ıqlılıq, 
s. kimi hallar 
fiziki yorğunluq və