Psixodiaqnostika

II.
 
“F
2
” AMĠLĠ 
 
―—―  Ġntravert.  Ürəksizlik,  utancaqlıq,  "özüm  elə  kifayətdir", 
Ģəxsiyyətlərarası  münaqiĢələrdə  arxa  planda,  geridədir.  Ola  bilsin  tancaq 
olmasın, burada gizlilik təmkinlilik ola bilər,. 
 ―+ ―. Ekstravert. Sosial əlaqələri yaxĢı qurur və dəstəkləyir.  
 
III. “F
3
” AMĠLĠ 
"—" Senzitivlik, kövrək emosionallıq, incəliklərə həssaslıq, bədii yumĢaqlıq 
ola bilər, sakitlik, nəzakət; düĢüncələrin müxtəlifliyinə görə qərarların qəbul 
olunmasında çətinliklər 
 ― + ―. Reaktiv müvazinət, sabitlik, gülərüzlülük, qətiyyət, tədbirlilik, həyatın 
incəlikləri fikir verməmək meyli. AĢkara, açığa yönəldilmiĢdir. Çox tələsik, 
kifayət qədər ölçülüb-biçilməmiĢ hərəkətlərə görə çətinliklər.  
IY. “F
4
” AMĠLĠ 
 
"  -".  Konformluluq,  tabe  etmə,  asılılıq,  passivlik,  təmkinlilik.  Dəstəyə 
ehtiyac duyur və onu insanlarda axtarır. Qrup normalarına yönəlmək meyli. 
 « + ». Müstəqillik, təcavüzkarlıq, cəsarət, bərk tutma, zirəklik, tezlik.  
 
 
T. LIRININ ġƏXSIYYƏTLƏRARASI MÜNASIBƏTLƏRIN 
DIAQNOSTIK METODIKASI 
   
Bu  metodika  1954-cü  ildə  T.Liri,  Q.Leforj,  R.Sazek  tərəfindən 
yaradılmıĢdır  və  subyektin  özü  haqqında  və  ideal  ―Mən‖  haqqında 
təsəvvürlərin  tədqiqi,  habelə  kiçik  qruplarda  qarĢılıqlı  münasibətlərin 
öyrənilməsi  üçün  nəzərdə  tutulmuĢdur.  Bu  metodika  vasitəsilə  insanlara 
münasibətin  daha  çox  yayılmıĢ  tipi  özünüqiymətləndirmə  və  qarĢılıqlı 
qiymətləndirmədə müəyyənləĢdirilir. 

173 
 
 ġəxsiyyətlərarası münasibətlərin tədqiqi zamanı əsasən iki faktor önə 
çıxır:  amirlik-tabelik  və  xeyirxahlıq-aqressivlik.  Məhz  bu  faktorlar 
Ģəxsiyyətlərarası  qavrayıĢ  prosesində  insan  haqqında  ümumi  təsəvvürü 
müəyyən  edir.  Bu  faktorlar  M.Arqayl  tərəfindən  Ģəxsiyyətlərarası  davranıĢ 
stilinin  təhlili  zamanı  əsas  komponentlər  kimi  göstərilmiĢ  və  mahiyyətinə 
görə Ç.Osqudun semantik differensialının üç oxundan ikisi (qiymətləndirmə 
və  güc)  ilə  əlaqələndirilə  bilər.  B.Beylzin  rəhbərliyi  altında  Amerika 
psixoloqlarının çoxillik tədqiqatlarında qrup üzvünün davranıĢı iki dəyiĢənin 
əsasında  qiymətləndirilir.  Bu  dəyiĢənlər  üç  oxun  (amirlik-tabelik, 
xeyirxahlıq-aqressivlik,  emosionallıq-analitiklik)  yaratdığı    üçölçülü 
məkanda  təhlil olunur. 
T.  Liri  əsas  sosial  istiqamətləri  təsvir  etmək  üçün  Ģərti  olaraq 
sektorlara  bölünmüĢ  dairə  Ģəklində  sxem  iĢləyib  hazırlamıĢdır.  Bu  dairədə 
üfüqi və Ģaquli oxlar boyunca dörd istiqamət iĢarələnmiĢdir: amirlik-tabelik, 
xeyirxahlıq-düĢmənçilik.  Öz  növbəsində  bu  sektorlar    fərdi  münasibətlərə 
uyğun  olaraq  daha  səkkiz    hissəyə  bölünmüĢdür.  Daha  dəqiq  təsvir  üçün 
dairəni  16  sektora  bölürlər.  Lakin  əksər  hallarda  iki  əsas  oxa  nisbətən 
istiqamətlənən oktantlardan istifadə olunur. 
T.  Lirinin  sxemi  belə  bir  təsəvvürə  əsaslanır  ki,  sınaqdan  keçirilən 
Ģəxsin  nəticələri  dairənin  mərkəzinə  nə  qədər  yaxın  olarsa,  bu  2  dəyiĢənin 
qarĢılıqlı  əlaqəsi  də  bir  o  qədər  güclü  olar.  Hər  bir  istiqamətin  ballarının 
cəmi  Ģaquli  (amirlik-tabelik)  və  üfüqi  (xeyirxahlıq-düĢmənlik)  oxlarının 
üstünlük  təĢkil  etdiyi  indeksə  çevirilir.  Alınan  göstəricilərlə  çevrənin 
mərkəzi  arasındakı  məsafə  interpersonal  davranıĢın  adaptivliyini  və  ya 
ekstremallığını göstərir. 
Sorğu vərəqi 128 qiymətləndirici müddəadan ibarətdir. Bunlardan hər 
8  münasibət tipinin hər birində yüksələn intensivlik üzrə sıralanmıĢ 16 bənd 
yaranır.  Metodika  elə  qurulmuĢdur  ki,  hər  hansı  bir  münasibət  növünün 
müəyyənləĢdirilməsinə  yönəlmiĢ  müddəalar  ardıcıl  olaraq  deyil,  xüsusi 
Ģəkildə  yerləĢirlər:  onlar  dörd-dörd  qruplaĢdırılır  və  müəyyən  sayda 
təyinlərdən sonra təkrarlanırlar. Sorğu materialı üzərində iĢ zamanı hər tipin 
münasibətlərinin miqdarı hesablanır. 
T.  Liri  metodikadan  insanların  müĢahidə  edilən  davranıĢını 
qiymətləndirmək  üçün  (yəni    ―kənardan‖    qiymətləndirilən  davranıĢı), 
özünüqiymətləndirmə üçün, yaxın adamların qiymətləndirməsi, ideal ―mən‖-
in təsviri üçün istifadə etməyi təklif etmiĢdir. Diaqnostikanın bu səviyyələri 
ilə müvafiq olaraq cavab üçün təlimat dəyiĢir. 
Səviyyənin maksimal qiyməti 16 baldır, amma o, münasibətlərin ifadə 
olunmasının 4 dərəcəsinə bölünmüĢdür: 
 
0-4 bal – aĢağı 
adaptiv davranıĢ 
5-8 bal – opta 

174 
 
9-12 bal – yüksək 
ektremal davranıĢ 
13-16 bal – ekstremal 
patologiya 
 
Müxtəlif 
diaqnostik 
istiqamətlər 
Ģəxsiyyətin 
tipini 
müəyyənləĢdirməyə,  habelə  ayrı-ayrı  aspektlər  üzrə  məlumatları  müqayisə 
etməyə  imkan  verir.  Məsələn,  ―sosial  ―mən‖,  ―real  ―mən‖,  ―mənim 
partnyorlarım‖ və s. 
 Metodika  respondentə  ya  siyahı  (əlifba  sırası  ilə  və  ya  təsadüfi 
Ģəkildə),  ya  da  ayri-ayrı  kartlarda  təqdim  oluna  bilər.  Ona  özü  haqqında 
təsəvvürlərə  uyğun  olan,  baĢqa  insana  və  ya  onun  idealına  aid    olan 
müddəaları  qeyd etmək təklif olunur.  
Nəticədə  sorğu  vərəqinin  xüsusi  ―açarı‖  vasitəsilə  hər  oktant  üzrə 
balların  hesablanması  aparılır.  AlınmıĢ  ballar  diskoqrama  köçürülür  və  bu 
zaman dairənin mərkəzindən olan məsafə həmin oktant üçün balların sayına 
uyğun  gəlir  (0-16).  Vektorların  ucları  birləĢdirilir  və  Ģəxsiyyət  profilini 
əmələ gətirir. 
amirlik               
 
 
                                                                
aqressivlik  
xeyirxahlıq 
 
 
 
 
 
 
 
 
tabelilik 
 
 
Ġki  əsas  faktor  olan  amirlik  və  xeyirxahlıq    üzrə  xüsusi  formullar 
vasitəsilə göstəricilər müəyyənləĢdirilir. 
Amirlik = (I-V) + 0,7 x (VIII+II-IV-VI) 
Xeyirxahlıq = (VII-III) + 0,7 x (VIII-II-IV+VI) 
AlınmıĢ məlumatın keyfiyyətli təhlili müxtəlif insanların təsəvvürləri 
arasındakı fərqi nümayiĢ etdirən diskoqramların müqayisəsi üsulu ilə həyata 
keçirilir.  S.B.  Maksimov  tərəfindən  refleksiyanin  dəqiqliyinin  indeksi, 
Ģəxsiyyətin qrupda vəziyyətinin müvəffəqiyyət dərəcəsinin qavranılmaĢının, 
Ģəxsiyyətin  qrupun  rəyini  dərk  etmə  dərəcəsinin,  qrupun  Ģəxsiyyət  üçün 
əhəmiyyətinin  fərqləri  göstərilmiĢdir.             

175 
 
Bu metodika psixoloji uyğunluq problemini öyrənməyə imkan verir və 
ailə  məsləhətxanaları,  qrup  Ģəkilli  psixoterapiya  və  sosial-psixoloji  treninq  
praktikasında  çox vaxt istifadə olunur. 
 
Ətrafdakılara münasibət tipləri 
 
I. Avtoritar 
13-16 –  hökmlü, despotik xarakteri, diktator, qrup fəaliyyətinin bütün 
növlərində  liderlik  edən  güclü  Ģəxsiyyət  tipi.  Hamıya  tövsiyyələr  verir, 
öyrədir,  hər  bir  iĢdə  öz  fikirlərinə  güvənməyə  çalıĢır,  baĢqalarının 
məsləhətlərini  qəbul  etməyi  bacarmır.  Ətrafdakılar  bu  amirliyi  görürlər, 
amma bununla belə onu  qəbul edirlər.  
9-12  –  dominant,  enerjili,  səlahiyyətli,  avtoritetli  lider,  iĢlərində 
uğurlu, məsləhət verməyi sevir, özünə qarĢı hörmət tələb edir. 
0-8 – özunə əmin olan insandır, lakin lider olması vacib deyil, dirəncli 
və inadcıl.  
II. Eqoist 
13-16 – hamıdan üstün olmağa, lakin eyni zamanda hamıdan kənarda 
olmağa  çalıĢır,  özünə  vurğun,  öz  xeyrini  bilən,  sərbəst  və  özünü  sevən. 
Çətinlikləri  ətrafdakıların  üzərinə  atır,  lakin  bir  qədər  adamayovuĢmaz, 
özündən razı, özünü tərifləyən, zəhlətökən. 
0-12 – eqoist xüsusiyyətlər, özünə güvənmə, rəqabətə meylli. 
III. Aqressiv 
13-16  –  ətrafdakılara  qarĢı  münasibətdə  sərt  və  qəddar,  sərt,kobud, 
aqressivlik asosial davranıĢa qədər  apara bilər.  
9-12 
– 
tələbkar, 
düzgünlüyü 
sevən, 
açıq, 
baĢqalarını 
qiymətləndirmədə  ciddi  və  kəskin,  barıĢmaz,  hər  Ģeydə  ətrafdakıları 
təqsirləndirməyə meylli, istehzalı, ironik, tez hirslənən. 
0-8 – tərs, inadkar, sözünün üstündə duran və enerjili. 
IV. Şübhəlilik 
13-16  –  düĢmən  və  qəzəbli  dünyaya  qarĢı  münasibətdə  soyuq,  hər 
Ģeydən  Ģübhələnən,  küskün,  hamıdan  Ģübhələnməyə  meylli,  kinli,  daima 
hamıdan Ģikayətçi (xasiyyətin Ģizoid tipi).   
9-12  –  hər  Ģeyə  tənqidi  yanaĢan,  hamıdan  Ģübhələndiyi  üçün  və  ona 
göstətilə  biləcək    pis  münasibət  qorxusundan  interpersonal  münasibətlərdə 
çətinliklər  yaĢayan,  özünəqapalı,  skeptik,  insanlardan  ümidi  kəsilmiĢ,  öz 
neqativliyini verbal aqressiyada göstərir. 
0-8  –  bütün  sosial  hadisələrə  və  ətrafdakı  insanlara  qarĢı  tənqidi 
münasibət. 
V. Müti 
13-16  –  itaətcil,  öz  Ģəxsiyyətini  kiçiltməyə  meylli,  zəif  xarakterli, 
hamıya və hər Ģeydə güzəĢtə gedən, həmiĢə özünü ən axırıncı yerə qoyur və 

176 
 
özünü mühakimə edir, günahları öz üzərinə yazır, passiv, hər hansı bir daha 
güclü insanda dayaq tapmağa çalıĢır. 
9-12  –  utancaq,  mülayim,  tez  utanan,  vəziyyəti  nəzərə  almadan  daha 
güclüyə tabe olmağa  çalıĢir. 
0-8  –  təvazökar,  ürkək,  güzəĢtə  gedən,  emosional  cəhətdən  təmkinli, 
tabe olmağı bacaran, öz fikri olmayan, bütün vəzifələrini vicdanla və sakitcə 
yerinə yetirən. 
VI. Asılı 
13-16  –  özündən    qətiyyən  əmin  olmayan,  beynindən  çıxmayan 
qorxulara və əndiĢələrə  malik,  hər bir səbəbdən  həyəcanlanan, ona  görə  də 
baĢqalarından, özgənin  fikrindən asılı olan. 
9-12  –  qorxaq, sözə baxan, aciz, müqavimət göstərməyi  bacarmayan, 
ürəkdən inanır ki, baĢqaları həmiĢə haqlıdır. 
0-8 - üzüyola, yumĢaq, kömək və məsləhət gözləyən, inanan, 
baĢqalarını vəsf etməyə meylli, nəzakətli. 
VII. Xeyirxah 
9-12 – hamıyla mehriban və lütfkar, qəbul olunmağa və sosial təqdirə 
meylli, vəziyyətdən asılı olmayaraq hamı üçün ―yaxĢı olmaq‖ tələbini yerinə 
yetirməyə  çalıĢan,  mikroqrupun  məqsədləri  üçün  çalıĢan,  sıxıĢdırıb 
çıxartmaq  və  sakitləĢdirmək  üçün  inkiĢaf  etmiĢ  mexanizmlərinə  malik, 
dəyiĢkən emosionalı (xarakterin isteroid tipi). 
0-8  -  əməkdaĢlığa,  kooperasiyaya  meylli,  problemlərin  həllində  və 
konfliktli vəziyyətlər-də güzəĢtə gedən, ətrafdakıların fikirlərilə razılaĢmağa 
çalıĢan,  Ģüurlu  Ģəkildə  üzüyola,  insanlarla  münasibətdə  ―yaxĢı  davranıĢ‖ 
prinsiplərinə, qaydalarına və Ģərtlərinə əməl edən, qrupun məqsədlərinə nail 
olmaqda  təĢəbbüskar,  kömək  etməyə,  diqqət  mərkəzində  olmağa  çalıĢan, 
ünsiyyətli, münasibətlərdə xeyirxahlıq və istiqanlılıq göstərir. 
VIII. Altruist 
9-16  –  həddən  ziyadə  məsuliyyətli,  həmiĢə  öz  maraqlarını  qurban 
verən,  hamıya  kömək  etməyə  və  can  yandırmağa  çalıĢan,  öz  köməklərilə 
zəhlə  tökən,  ətrafındakılara  qarĢı  münasibətdə  həddən  artıq  aktiv, 
baĢqalarının əvəzinə məsuliyyəti öz üzərinə göturən (bu əks Ģəxsiyyət tipini 
gizlədən zahiri  ―maska‖  da ola bilər). 
0-8  –  insanlara  qarĢı  münasibətdə  məsuliyyətli,  nəzakətli,  yumĢaq, 
xoĢməramlı, insanlara qarĢı emosional münasibətini acımaqla, rəğbət, qayğı, 
mehribançılıq  göstərməklə  aĢkar  edir,  ətrafındakıları  sakitləĢdirməyi  və 
cəsarətləndirməyi bacarır, təmənnasız və həssasdır. 
 
Sorğu vərəqəsinin mətni 
 
Özünüz  haqqında  təsəvvürlərinizə  uyğun  gələn  cavabların  qarĢısında 
―+‖ iĢarəsini qoyun (əgər tam əmin deyilsinizsə, iĢarəni qoymayın). 

177 
 
I.
 
1. BaĢqaları onun haqqında xeyirxahlıqla 
düĢünürlər 
2. Ətrafdakılarda təəsurat yaradır 
3. Əmr etməyi bacarır 
4. Dediyinin üstündə durmağı bacarır 
           
II.
 
5. ġəxsi ləyaqət hissinə malikdir 
6. Müstəqildir 
7. Öz qeydinə qala bilər 
8. Etinadsızlıq göstərə bilər 
 
            III        9. Sərt olmağı bacara bilir 
                      10. Ciddidir, lakin həm də ədalətlidir 
                      11. Səmimi ola bilir 
                      12. BaĢqalarına qarĢı tənqidi münasibət göstərir  
            
            IV      13. Özünü yazıq göstərməyi sevir 
                      14. Çox vaxt qəmgindir 
                      15. Ġnamsızlıq göstərməyə qadirdir 
                      16. Tez-tez ümidsizliyə qapılır 
            
            V       17. Özünə qarĢı tənqidi olmağı bacarır 
                      18. Özünün haqlı olmadığını boynuna almağı bacarır 
                      19. Həvəslə tabe olur 
                      20. GüzəĢtə gedir 
 
          VI       21. Alicənabdır  
                     22. Tez məftun olur və təqlidə meyllidir 
                     23. Hörmətcildir 
                     24. Təqdir axtarandır 
            
          VII      25. ƏməkdaĢlıq qabiliyyətinə malikdir  
                     26. BaĢqaları ilə yola getməyə çalıĢır 
                     27. Xeyirxah, xoĢməramlıdır 
                     28. Diqqətli və mehribandır 
 
        VIII      29. Nəzakətlidir  
                     30. Təqdir edəndir 
                     31. Kömək çağırıĢlarına cavab verir 
                     32. Təmənnasızdır 
 
          I          33. Heyran etməyi bacarır 

178 
 
                     34. BaĢqaları yanında hörməti var 
                     35. Rəhbərlik etmək qabiliyyətinə malikdir 
                     36. Məsuliyyətli olmağı xoĢlayır 
 
          II        37. Özünə əmindir  
                     38. Özünə  güvənir və dediyinin üstündə durur 
                     39. Bacarıqlı və iĢgüzardır 
                     40. YarıĢmağı sevir 
 
          III       41.  Lazım olanda  ciddi və qətiyyətlidir  
                     42. Amansızdır, lakin qərəzsizdir 
                     43. Tündməcazdır 
                     44. Açıq və düz danıĢandır 
 
          IV       45. Əmr altında olmağı xoĢlamır  
                     46. Skeptikdir 
                     47. Onun xoĢına gəlmək çətindir 
                     48. Tez inciyən və xırdaçıdır 
 
          V        49. Tez karıxır 
                     50. Özünə əmin deyil 
                     51. GüzəĢtə gedəndir 
                     52. Təvazökardır 
 
          VI       53. Tez-tez baĢqalarının köməyinə gedir 
                     54. Avtoritetlərə çox hörmət edir 
                     55. Məsləhətləri məmnuniyyətlə qəbul edir 
                     56. Sadəlövhdür və baĢqalarını sevindirməyə çalıĢır 
 
          VII      57.Rəftarda həmiĢə lütfkardır  
                     58. Ətrafındakıların rəyini qiymətləndirir 
                     59. Ünsiyyətli və xoĢrəftardır 
                     60. YumĢaq ürəklidir 
 
          VIII    61. Mehribandır, sakitləĢdirməyi bacarır  
                     62. ġəfqətli  və ürəyiyumĢaqdır 
                     63. BaĢqalarının qayğısına qalmağı xoĢlayır 
                     64. Təmənnasız və əliaçıqdır 
 
                I    65. Məsləhət verməyi sevir  
                     66. Samballılıq  təəsuratı yaradır 
                     67. Zabitəli və amiranədir 

179 
 
                     68. Ġxtiyar sahibidir 
                
               II   69. Lovğadır 
                     70. Təkəbbürlü və özünübəyənəndir 
                     71. Ancaq özünü düĢünür 
                     72. Hiyləgər və öz xeyrini güdəndir 
 
               III  73. BaĢqalarının səhvlərinə dözmür 
                     74. Mənfəətpərəstdir 
                     75. Açıq danıĢandır 
                     76. Çox vaxt bədxahdır 
 
              IV  77.  Qeyzlidir 
                    78. ġikayət etməyi sevir 
                    79. Qısqancdır 
                    80. Ġncikliyi uzun müddət yadda saxlayır 
 
              V  81. Vicdan əzabı çəkməyə meyllidir 
                   82. Utancaqdır 
                   83. Qeyri-təĢəbbüskardır 
                   84. Həlim və mülayimdir 
 
            VI   85. Asılıdır, qeyri-müstəqildir 
                   86. Tabe olmağı xoĢlayır 
                   87. BaĢqalarına qərar qəbul etməyə imkan verir  
                   88. Asanlıqla yanılır 
 
          VII   89. Asanlıqla dostların təsiri altına düĢür 
                   90. Ġstənilən adama inanmağa hazırdır 
                   91. Hamıya qarĢı fərq qoymadan iltifatlıdır 
                   92. Hamıya rəğbət bəsləyir 
 
         VIII   93. Hər Ģeyi bağıĢlaya  bilir 
                   94. Həddən artıq Ģəfqətlidir 
                   95. ÇatıĢmazlıqlara qarĢı alicənab və dözümlüdür 
                   96. Himayəçilik etməyə çalıĢır 
 
               I    97. Müvəffəqiyyət qazanmağa çalıĢır  
                     98. Hər kəsdən heyranlıq gözləyir 
                     99. BaĢqalarına göstəriĢ verir 
                     100.  Müstəbiddir 
                

180 
 
II  101. snobdur (insanlar haqqında Ģəxsi 
keyfiyyətlərinə görə deyil, rütbə və var-dövlətə görə 
mühakimə yürüdür) 
                    102. ġöhrətpərəstdir 
                    103. Eqoistdir 
                    104. Soyuq və sərtdir 
 
               III  105. Acıdil və riĢxəndçidir 
                     106. Kinli və  qəddardır 
                     107. Çox vaxt hirslidir  
                     108. DaĢürəkli və laqeyddir 
 
              IV  109. Kinlidir 
                    110. Təzadlı ruha malikdir 
                    111. Ġnadkardır 
                    112. Heç kəsə inanmır və hamıdan Ģübhələnir 
 
              V  113. Çəkingəndir 
                   114. Utancaqdır 
                   115. Tabe olmağa son dərəcədə hazırdır 
                  116. Ġradəsizdir 
 
            VI   117. Demək olar ki, heç vaxt, heç kimə etiraz etmir 
                   118. Zəhlə tökən deyil 
                   119. Sevir ki, ona qəyyumluq etsinlər  
                   120. Həddən artıq sadəlövhdür 
 
          VII   121. Hər kəsin rəğbətini qazanmağa çalıĢır 
                   122. Hamıyla razılaĢır 
                   123. HəmiĢə səmimidir 
                   124. Hamını sevir 
 
         VIII   125. Ətrafdakılara qarĢı həddən artıq mərhəmətlidir 
                   126. Hər kəsə təsəlli verməyə çalıĢır  
                   127. Öz zərərinə olaraq baĢqalarının qayğısına qalır 
                   128. Hədsiz rəhmdilliklə insanları korlayır. 
 
 
 
 
 
 

181 
 
RENE JĠLĠN METODĠKASI 
 
Rene  Jilin  uĢaq  proyektiv  metodikası  uĢağın  Ģəxsiyyətlərarası 
münasibərlər  sferasının  və  onun  ailədaxili    münasibətləri    qavramasının 
tədqiqi  üçün  nəzərdə  tutulmuĢdur.  Metodikanın  məqsədi  uĢağın  sosial 
uyğunlaĢmasını,  eləcə  də  onun  ətrafdakılar  ilə  qarĢılıqlı  münasibətlərini 
öyrənməkdir. 
Metodika  vizual-verbal  olmaqla,  uĢaqları  və  ya  böyükləri  və  uĢaqları 
təsvir edən 42 Ģəkillərdən və mətn tapĢırıqlarından ibarətdir. Onun istiqaməti 
- uĢaqlar üçün vacib olan və onların digər insanlarla münasibələrinə toxunan 
müxtəlif həyat  situasiyalarında davranıĢ xüsusiyyətlərini aydınlaĢdırmaqdır. 
Metodika  ilə  iĢləməzdən  əvvəl  uĢağa  məlumat  verilir  ki,  ondan 
Ģəkillərə aid verilən sualların cavablarını gözləyirlər. UĢaq səkillərii gözdən 
keçirir, suallara qulaq asır və ya oxuyur və cavab verir. 
UĢaq    təsvir  olunmuĢ  insanlar  arasinda  özünə  yer  tapmalıdır  və  ya 
özünü Ģəkildə bu və ya digər yeri tutmuĢ personajlardan birinə oxĢatmalıdır. 
O, müəyyən bir Ģəxsə yaxın və ya uzaq göstərilən bir kəsi seçə bilər. Mətn 
tapĢırıqlarında uĢağa  tipik  davranıĢ  formasını seçmək təklif olunur, həm də 
bəzi  tapĢırıqlar  sosiometrik  tipli  olur.  Beləliklə,  bu  metodika  uĢağın  onu 
əhatə  edən    müxtəlif  insanlara  (ailəsi  daxil  olmaqla)  və  hadisələrə  qarĢı 
münasibəti haqqında informasiya toplamaq üçün  imkan yaradır. 
R.Jilin metodikasını digər proyektiv testlərdən fətqləndirən sadəlik və 
sxematiklik sayəsində sınaqdan keçən uĢaq heç bir çətinlik çəkmir və həm də  
onun nisbətən çox formalizasiyası və kvantifikasiyası üçün imkan yaradır.  
Nəticəlrin    keyfiyyətli  Ģəkildə  qiymətləndirilməsi  ilə  yanaĢı 
Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin  uĢaq proyektiv metodikası həm də bir sıra 
dəyiĢənlər  üzrə  psixoloji  müayinələrin  nəticələrini    həm  də  kəmiyyətcə 
təqdim etməyə imkan verir.  
 UĢağın  Ģəxsiyyətlərarası  münasibətlər  sistemini  xarakterizə  edən 
psixoloji materialları  Ģərti olaraq iki böyük grupa bölmək olar: 
1) UĢağın konkret-Ģəxsi münasibətlərini xarakterizə edən dəyiĢən: ailə 
üzvlərinə  münasibət  (ana,  ata,  nənə,  bacı  v.s),  dosta  və  ya  rəfiqəyə 
münasibət,  avtoritar  Ģəxsə münasibət v.s. 
2) UĢağın  özünü xarakterizə edən və müxtəlif münasibətlərdə aĢkara 
çıxan dəyiĢənlər: ünsiyyətlilik, hamıdan uzaqlaĢmaq, dominantlığa meyllilik, 
davranıĢın sosial adekvatlığı. Metodikanı tətbiq  etmiĢ  bütün müəlliflər  12  
əlaməti  qeyd edirlər: 
1)
 
anaya qarĢı münasibət; 
2)
 
ataya qarĢı münasibət; 
3)
 
ata və anaya  bir   ər –arvad  kimi münasibət; 
4)
 
qardaĢlara və bacılara qarĢı münasibət; 
5)
 
nənə və babaya qarĢı olan münasibət; 

182 
 
6)
 
dosta qarĢı münasibət; 
7)
 
müəllimə qarĢı münasibət; 
8)
 
hər Ģeyi öyrənmək həvəsi; 
9)
 
dominantlığa can atma; 
10)
 
 ünsiyyətlilik; 
11)
 
 hamıdan uzaqlaĢmaq; 
12)
 
adekvatlıq 
Müəyyən  bir  Ģəxsə  qarĢı  olan  münasibət  uyğun  nünasibətlərin 
müəyyən olunmasına yönəldilmiĢ tapĢırıqların maksimal sayına əsaslanaraq 
həmin Ģəxsin seçimlərinin miqdarı ilə  ifadə olunur . 
R.  Jelenin  bu  metodikasını  sırf  proektiv  testlərin  sırasına  aid  etmək 
olmaz,  bu, anket ilə proyektiv testlər arasında olan keçid formasıdır. Onun 
böyük  üstünlüyü  də  məhz  elə  bundadır.  O,  həm    Ģəxsiyyəti  dərindən 
öyrənmək  üçün,  həm  də  ölçülmələri  və  statistik  iĢləmələri  tələb  edən 
tədqiqatlarda da istifadə oluna bilər. 
ġkalanın 
nömrəsi 
ġkalanın təyinatı 
TapĢırığın nömrəsi 
TapĢırıql
arın 
ümumi 
sayı 
1 
anaya qarĢı münasibət 
1-4,  8-15,  17-19,  27,  38, 
40-42 
20 
2 
ataya qarĢı münasibət 
1-5,  8-15,  17-19,  37,  40-
42 
20 
3 
ata  və  anaya    bir      ər  –
arvad  kimi münasibət 
1-4, 6-8, 14, 17, 19 
10 
4 
qardaĢlara və bacılara qarĢı 
münasibət 
1, 2, 4, 5, 6, 8-19, 30, 40, 
42 
20 
5 
nənə  və  babaya  qarĢı  olan 
münasibət 
1, 4, 7-13, 17-19, 30, 40, 
41 
15 
6 
dosta qarĢı münasibət 
1, 4, 8-19, 23, 30, 33-35, 
40 
20 
7 
müəllimə qarĢı münasibət 
1, 4, 5, 9, 11, 13, 17, 19, 
26, 28, 30, 32, 40 
15 
8 
hər Ģeyi öyrənmək həvəsi 
5, 22-24, 26, 28-32 
10 
9 
dominantlığa can atma 
20-22, 39 
4 
10  
ünsiyyətlilik 
16, 23-24 
4 
11 
hamıdan uzaqlaĢmaq 
9,  10,  14-16,  17,  19,  22-
24, 29, 30, 40-42 
15 
12 
adekvatlıq 
9, 25, 28, 32-38 
10 

183 
 
 
RENE JĠLENĠN METODĠKASINA STĠMUL MATERĠALI 
 
 
1.Bu stolun arxasında bir çox adam oturub. Özünün oturduğun yeri iĢarə ilə 
göstər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.oturacağın yeri iĢarə ilə göstər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. harada oturacağını iĢarə ilə göstər 
 
 
 
 
 
 
 

184 
 
 
4.  indi  isə  bu  masada  öz  ətrafına  bir  neçə  adam  yerləĢdir.  Onların 
sənin nəyin olduğunu qeyd et (ata, ana, bacı, qardaĢ, sinif yoldaĢı, dostun və 
s.) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.bax,  bu  masa  arxasında,  onun  baĢında  bir  nəfər  adam  oturub.  Sən 
onu yaxĢı tanıyırsan. Özün harada oturardın? Bu adam kimdir? 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.Öz ailənlə birlikdə tətil günlərini elə bir yerə qonaq gedəcəksən ki, 
onların böyük evi vardır. Burada bir neçə otaq tutmaq imkanı var. Sən hansı 
otağı seçərdin? 
 
 
 

185 
 
QardaĢ 
 
 
 
ata və ana 
 
 
 
 
 
bacı 
 
 
 
 
 
7.Uzun  bir  müddətdir  ki,  sən  tanıĢların  evində  qalırsan.  Özün  üçün 
hansı otağı seçərdin? 
 
ata və ana 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
baba və nənə 
 
 
 
 
 
8.  Yenə  tanıĢların  yanındasan.  Bəzi  adamların  və  sənin  otağının 
yerini göstər. 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
9. Bir adam var ki, ona sürpriz verməyə qərara gəlmisiniz. Sən bunu 
etmək istəyərdim?  
Kimin üçün? 
Bəlkə sənin üçün fərq etmir? 
Bu barədə burada yaz: 
 
10.  Sən  bir  müddət  ərzində  istirahət  etmək  imkanını  əldə  etmisən. 
Getdiyin  yerdə  isə  yalnız  iki  yer  var.  Bir  yer  ənindir,  bəs  o  birisi?  Özünlə 
kimi götürərdin? 
Bu barədə indi yaz: 
 
11. Sən çox bahalı bir əĢyanı itirmisən. Bu xoĢagəlməz hadisə barədə 
kimə birinci olaraq danıĢardın?  
Bu barədə indi yaz: 
 
12.  Sənin  diĢin  ağrıyır.  DiĢi  çəkdirmək  üçün  həkimə  getməlisən. 
Özünlə kimi götürəcəksən?  
Tək gedəcəyəm 
Kimisə yanımda aparacağam 
Həmin adamın kim olduğunu burada yaz: 
 
13. Sən imtahan vermisən. 
Bu barədə ən birinci olaraq kimə xəbər verəcəksən? 

186 
 
Bu barədə indi yaz: 
 
14. Sən Ģəhərin qırağında gəzintidəsən. Bu Ģəkildə özünü göstər:   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15. Daha bir gəzinti. Özünün burada harada olduğunu iĢarə ilə göstər: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Bəs burada haradasan?  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

187 
 
17.  Bu  Ģəkildə  isə  bir  neçə  adamı,  o  cümlədən  özünü 
yerləĢdir.Ģəkilini  çək  yaxud  da  baĢqa  cürə  iĢarələ.  Həmin  adamların  kim 
olduğunu göstər: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Sənə və bir neçə baĢqa adamlara hədiyyə veriblər.  
Kiməsə səninkindən daha yaxĢı hədiyyə verdilər.  
Onun yerində kimi görmək istəyərdin? 
Bəlkə sənin üçün heç bir fərq eləmir?  
 
19.  Sən  uzaq  bir  səfərə  getməyə  hazırlaĢırsan.  Öz  yaxın  və  əziz 
adamlarından uzaq düĢəcəksən.  
Kimin üçün daha çox darıxacaqdın? 
Bu barədə yaz: 
 
20.  Budur,  sənin  yoldaĢların  gəzintiyə  gedirlər.  Bunlarla  yanaĢı  sən 
də gedirsən. Özünü burada iĢarə ilə göstər.  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. 
Kiminlə daha çox oynamağı xoĢlayırsan? 

188 
 
Öz yaĢıdlarımla 
Özümdən kiçik olanlarla 
Özümdən böyük olanlarla 
Cavablardan birini seç və altından xətt çək 
22. Bura oynamaq yeridir. Sən burada haradasan? Qeyd et. 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23.  Budur  sənin  dostların.  Onlar  nəyinsə  üstündə  dalaĢırlar.  Sən 
burada haradasan? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24.  Sənin  dostların  oyun  qaydaları  üstündə  dalaĢırlar.  Sən  burada 
haradasan? 
 
 
 
 
 
 

189 
 
25. Dostlarından biri zarafatca səni itələdi və yerə yıxdı. Əvəzinə sən 
nə edəcəksən? 
Ağlayacağam 
Müəllimə Ģikayət edəcəyəm 
Onu vuracağam 
Onu qınayacağam 
Heç nə deməyəcəyəm 
Seçdiyin cavabın altından xətt çək. 
 
26. Bu  adamı sən  yaxĢı  tanıyırsan. O, zalda oturanlara nə isə deyir. 
Sən burada harada oturmusan? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Anaya köməklik edirsənmi? 
Az? 
Çox?  
Seçdiyin cavabın altından xətt çək. 
 
28.  Bu  adamlar  masa  ətrafında  əyləĢiblər.  Onlardar  biri  nəyinsə 
izahatını verir. Burada sən harada dayanmısan? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

190 
 
 
 
 
29.  sən  dostlarınla  gəzintidəsən.  Bir  qadın  sizə  nəyisə  izah  edir. 
Burada sən harada dayanmısan? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30.  Gəzinti  zamanı  hamı  qöy  yamacda  əyləĢib.  Sən  burada  harada 
oturmusan? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31.  Bu  adamlar  zalda  maraqlı  tamaĢaya  baxırlar.  Özünü  burada 
iĢarələ: 
 
 
 
 
 
 

191 
 
32.  Hamı  cədvələ  baxır,  o  cümlədən  sən.  Öz  yerini  burada  göstərə 
bilərsənmi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
33. YoldaĢlarından biri sənə gülür. Əvəzinə sən nə edəcəksən? 
Ağlayacağam 
Çiyinlərini büzərəm, vecimə deyil 
Özüm ona güləcəyəm 
Onu təhqir edib vuracağam 
Seçdiyin cavablardan birini qeyd et. 
 
34. YoldaĢlarından biri dostuna gülür. Əvəzinə sən nə edəcəksən? 
Ağlayacağam 
Çiyinlərini büzərəm, vecimə deyil 
Özüm ona güləcəyəm 
Onu təhqir edib vuracağam 
Seçdiyin cavablardan birini qeyd et. 
 
 
35.YoldaĢın sənin qələmini icazəsiz götürdü. Nə edərsən? 
1.
 
Ağlayarsan? 
2.
 
ġikayətlənərsən? 
3.
 
QıĢqırarsan? 
4.
 
Ağlamağa cəhd edərsən?  
5.
 
Onu vurarsan? 
Bu sözlərin birinin altından xətt çək. 
36.Sən  loto  oynayırsan  (dama  və  ya  baĢqa  oyunlar)  və  dal-badal  iki  dəfə 
uduzursan, sən bunula razılaĢmırsan, nə edərsən? 
1.
 
Ağlayarsan? 

192 
 
2.
 
Oyunu davam etdirərsən? 
3.
 
Heç nə deməzsən? 
4.
 
Hirslənməyə baĢlayarsan? 
Bu cavabların birinin altından xətt çək.  
37.Atan sənə gəzməyə çıxmağa icazə vermir. O halda nə edərsən? 
1.
 
Susarsan? 
2.
 
Küsərsən? 
3.
 
Ağlamağa baĢlayarsan? 
4.
 
Etiraz edərsən? 
5.
 
Qadağana baxmayaraq çıxmağa cəhd edərsən? 
Bu cavablardan birinin altından xətt çək.  
 
38.Anan  sənə gəzməyə icazə vermir. O halda nə edərsən? 
1.
 
Heç nə deməzsən? 
2.
 
Küsərsən? 
3.
 
Ağlamağa baĢlayarsan? 
4.
 
Etiraz edərsən? 
5.
 
Qadağana baxmayaraq çıxmağa cəhd edərsən? 
 
39.Müəllim çölə çıxarkən sinifi sənə etibar eləsə: 
Sən bu tapĢırığı yerinə yetirməyə qadirsənmi? 
 
 
40.Sən ailənlə birlikdə kinoya getmisən. Kinoteatrda çoxlu boĢ yer var. Sən 
harada oturarsan? Səninlə gələnlər harada oturarlar? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

193 
 
41.Kinoteatrda çoxlu boĢ yerlər var. Sənin qohumların öz yerlərini tutublar. 
Oturacağın yeri iĢarə ilə göstər. 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
42.Yenə də kinoteatrdasan. Sən harada oturacaqsan?