Psixodiaqnostika

T. V. MATOLĠNNĠN ġƏXSĠYYƏTĠNĠN XARAKTEROLOJĠ 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠNĠN EKSPRESS-DĠAQNOSTĠKASININ 
METODĠKASI 
 
Bu metodikanın hazırlaması əsasında müxtəlif müəllif təsnifatlarında 
oxĢar ümumi psixoloji tiplərin dəstinin təkrarı faktı durur (Kettel, Leonqard, 
Ayzenk, Liçko və baĢqaları). 
Təklif  edilən  metodika  Ayzenkin  sorğu  vərəqəsinin  (yeniyetmə 
variantı)  əsasında  yaradılmıĢdır,  burada  neyrotizm  cədvəli  və  introversiya 
cədvəlinin  nəticələrinin  nisbətindən  asılı  olaraq  təsnifatı,  hər  tipin  Ģifahi 
təsviri  və  hər  tip  yeniyetmələri  ilə  münasibətlər  taktikasının  əsas 
istiqamətinin xüsusiyyətləri verilir.  
Əsas  kimi  Ayzenkin  testi  (yeniyetmə  variantı),  cədvəl  nəticələrin 
dərəcələmələri  və  korreksiya  üzrə  hazırlanmıĢ  tipoloji  xarakteristikalar  və 
tövsiyələr istifadə edilmiĢdir. 
ĠĢ mərhələləri: 
1. Ayzenk testinin keçirilməsi 
2. Nəticələrin hesablanması. 
3. Tiplər cədvəli üzrə nəticələrin dərəcələməsi. 
4.  "Yalan"  cədvəli  üzrə  balı  5-dən  çox  göstərən  məlumatların 
seçilməsi. 
 
Təlimat  (psixoloq  üçün):  "Təklif  edilən  suallara  yoxlanan 
düĢünmədən  "bəli"  və  ya  "yox"  cavabı  verməlidir.  Cavab  uyğun  olan 
nömrənin altında sorğu vərəqəsində qeyd edilir)". 
Ayzenkin sorğu vərəqəsi: 
1.Sən öz ətrafındakı səs-küyü və təlaĢı sevirsənmi? 
2. Sənə dəstək vərə biləcək dostlara tez-tezmi ehtiyac duyursan?  
3. Nə vaxt ki, səndən nəsə xahiĢ edirlər sən həmiĢə cavabı sürətlə tapırsan? 
4. Sən nədənsə əsəbiləĢmiĢ vəziyyətdə olursanmı? 
5. Ovqatın tez-tezmi dəyiĢir? 
6.  Doğrudanmı  sənin  üçün  vaxtını  kitablarla  keçirmək  uĢaqlarla  bir  yerdə 
olmaqdan daha xoĢdur? 
7. Səni tez-tezmi müxtəlif fikirlər yatmağa qoymur? 
8. Sən həmiĢəmi sənə deyilən kimi hərəkət edirsən? 
9. Kimisə lağa qoymağı (ələ salmağı) xoĢlayırsanmı? 
10. Buna həqiqi bir səbəb olmadan nə zamansa özünü bədbəxt  hiss etdiyin 
olubmu? 

216 
 
11. Özün haqqında deyə bilərsənmi ki, sən Ģən və coĢqun adamsan? 
12. Məktəbdə davranıĢ qaydalarını pozduğun olubmu? 
13. Doğrudurmu ki, sən tez-tez nədənsə əsəbiləĢirsən? 
14. Hər iĢi cəld etmək xoĢuna gəlirmi (yoxsa, əksinə, tələsməməyə daha çox 
meyillisənsə) – ―yox‖ cavabını ver)? 
15.  Hər  Ģey  yaxĢı  qurtarsa  da,  baĢ  verə  biləcək  dəhĢətli  hadisələrə  görə 
həyəcan keçirirsənmi? 
16. Sənə istənilən sirri etibar etmək olarmı? 
17. Xüsusi bir çətinlik çəkmədən yaĢıdlarının darixdırıcı məclisinə canlanma 
gətirə bilərsənmi? 
18. Olurmu ki, heç bir səbəb (fiziki gərginlik) olmadan sənin ürəyin Ģiddətlə 
döyünsün? 
19. Kimləsə dostlaĢmaq üçün adətən ilk addımı atırsanmı? 
20. Nə zamansa yalan danıĢmısanmı? 
21. Səni, yaxud gördüyün iĢi tənqid edəndə asanlıqlamı ruhdan düĢürsən? 
22. Öz dostlarınla tez-tezmi zarafat edib gülməli əhvalatlar danıĢırsan? 
23. Özünü tez-tezmi yorğun hiss edirsən? 
24.  Sən  həmiĢəmi  dəsrlərini  əvvəl  hazırlayıb  qalan  iĢləri  sonraya 
saxlayırsan? 
25. Sən adətən  Ģən və hər Ģeydən məmnunsanmı? 
26. Tez inciyənsənmi? 
27. BaĢqa uĢaqlarla ünsiyyətdə olmağı çoxmu xoĢlayırsan? 
28.  Ailə  üzvlərinin  ev  iĢlərində  onlara  kömək  etmək  barəsində  xahiĢlərini 
həmiĢəmi yerinə yetirirsən? 
29. BaĢgicəllənmələrin olurmu? 
30.Heç  elə  olurmu  ki,  sənin  hərəkətlərin  baĢqalarını  naqolay  vəziyyətə 
salsın? 
31. Özünü tez-tezmi nədənsə bezmiĢ kimi hiss edirsən? 
32. Hərdən lovğalanmağı xoĢlayırsanmı? 
33. TanıĢ olmadığın adamların məclisinə düĢəndə çox zaman sakitcə oturub 
susursan? 
34. Hərdən elə həyəcanlanırsanmı ki, bir yerdə qərar tuta bilmirsən? 
35. Adətən sən  qərarları tez qəbul edirsən? 
36. Sən hətta müəllim sinifdə olmayanda da heç vaxt səs salmırsan? 
37. Sən tez-tezmi qorxulu yuxular görürsən? 
38.  Dostlarının  əhatəsində  öz  duyğularına  tam  sərbəstlik  verib  ürəkdən 
əylənə bilirsənmi? 
39. Səni dilxor etmək asandırmı? 
40. Kiminsə pisliyinə danıĢdığın hallar olubmu? 
41.  Doğurdanmı  ki,  sən  adətən  çox  götür-qoy  etməyə  vaxt  itirmədən  cəld 
danıĢır və hərəkət edirsən? 

217 
 
42.  Axmaq  vəziyyətə  düĢdüyünə  görə  sonradan  buna  görə  çoxmu  fikir 
çəkirsən? 
43. Sənin səs-küylü və Ģən oyunlardan çoxmu xoĢun gəlir? 
44. HəmiĢəmi sənə nə versələr  yeyirsən? 
45. Səndən nə isə xahiĢ edəndə, ―yox‖ cavabı verməyə çətinlik çəkirsən? 
46. Tez-tez qonaq getməyi xoĢlayırsanmı? 
47. Elə məqamlar olurmu ki, yaĢamaq istəmirsən? 
48. Valideynlərinlə nə zamansa kobud davrandığın olubmu? 
49. UĢaqlar səni Ģən və coĢqun adam sayırlarmı? 
50. Dərs hazırlayarkən sənin fikrin tez-tezmi  yayınır? 
51. Ümumi Ģənlik zamanı  çox vaxt  sakit oturub tamaĢa edirsən,  yoxsa fəal 
iĢtirak edirsən? 
52. Sən adətən müxtəlif fikirlər üzündən çətin yuxuya gedirsən? 
53. Sən görəcəyin iĢin öhdəsindən gələcəyinə həmiĢə tam əmin olursanmı? 
54. Özünü tənha hiss etdiyin hallar olurmu? 
55. Tanımadığın adamlarla söhbətə birinci baĢlamağa utanırsanmı? 
56.  Tez-tezmi  nəyisə  düzəltməyin  artıq  gec  olduğu  fikirləĢəndə  birdən-birə 
ağlına çıxıĢ yolu gəlir? 
57. UĢaqlardan biri sənin üstünə qıĢqıranda cavabında sən də qıĢqırırsan? 
58. Hərdən heç bir səbəb olmadan  özünü qəmli, yaxud Ģən hiss edirsənmi? 
59.  Sən  hesab  edirsənmi  ki,  yaĢıdlarının  coĢqun  məclisindən  həqiqi  zövq 
almaq çətindir? 
60. Sən nəyisə düĢünmədən etdiyinə görə tez-tezmi həyəcanlanmalı olursan? 
 
Açar 
I.
 
Ekstraversiya (E): 
―Hə‖ – 1, 3, 9, 11, 14, 17, 19, 22, 25, 27, 30, 35, 38, 41, 43, 46, 49, 53, 57 
―Yox‖ – 6, 33, 51, 55, 59 
II.
 
Neyrotizm (N): 
―Hə‖  - 2, 5, 7, 10, 13, 15, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 47, 50, 
52, 54, 56, 58, 60 
III. ―Yalan‖: 
―Hə‖ – 8, 16, 24, 28, 36, 44 
―Yox‖ – 4, 12, 20, 32, 40, 48 
 
12-17  yaĢlı  yeniyetmələr  üçün  normativlər:  ekstraversiya  (E):  11-14 
bal; ―yalan‖: 4-5 bal; neyrotizm (N): 10-15 bal. 

218 
 
Tiplər cədvəli 
S
ıra
 №
-si
 
Ayzenk testi üzrə məlumatlar 
E 
ballar üzrə 
N 
ballar üzrə 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 
9. 
10. 
11. 
12. 
13. 
14. 
15. 
16. 
17. 
18. 
19. 
20. 
21. 
22. 
23. 
24. 
25. 
26. 
27. 
28. 
29. 
30.3
1. 
32. 
0 – 4 
20 – 24 
20 – 24 
0 – 4 
0 – 4 
0 – 4 
0 – 4 
4 – 8 
8 – 16 
16 – 20 
20 – 24 
20 – 24 
20 – 24 
16 – 20 
8 – 16 
4 – 8 
16 – 20 
4 – 8 
4 – 8 
16 – 20 
12 – 16 
8 – 12 
16 – 20 
12 – 16 
8 – 12 
4 – 8 
4 – 8 
8 – 12 
12 – 16 
16 – 20 
8 – 12 
12 – 16 
0 – 4 
0 – 4 
20 – 24 
20 – 24 
4 – 8 
16 – 20 
8 – 16 
0 – 4 
0 – 4 
0 – 4 
4 – 8 
8 – 16 
16 – 20 
20 - 24 
20 - 24 
20 - 24 
4 – 8 
16 – 20 
4 – 8 
16 – 20 
8 – 12 
8 – 12 
8 – 12 
4 – 8 
4 – 8 
8 – 12 
12 – 16 
16 – 20 
16 – 20 
12 – 16 
12 – 16 
12 – 16 
 
 
 
 

219 
 
Xarakteroloji təzahürlər 
Ġslahedilmə yolları 
 
1-ci tip 
E: 0 – 4; N: 0 – 4 
Sakit,  təmkinli,  soyuqqanlıdır. 
Qrup  daxilində    təvazökardır. 
Dostluğa  çox  can  atmır,  lakin 
dostluq  təklif  olunanda  imtina 
etmir.  Haqlı  olduğunu  hiss  edəndə 
inadkarlığa  meyilli  olur.  Güləyən 
deyil.  Nitqi  sakitdir.  Səbirlidir. 
Soyuqqanlıdır. 
Tərbiyəçiləri  az  narahat  edir,  elə  bu 
səbəbdən  də  həmiĢə  pedaqoqların, 
məĢqçilərin,  rəislərin  ona  az  diqqət 
yetirmələrindən  əziyyət  çəkir.  Ona 
münasibətdə  əsas  məsələ  qrupun 
diqqətini  bu  fərdə  yönəltməklə  onun 
özünüqiymətləndirməsini 
yüksəltməkdir.  Fərdə  iĢ  tempini 
seçmək  imkanının  verilməsi  arzu 
olunur.  Təvazökarlıq,  soyuqqanlılıq 
kimi  keyfiyyətlərin  dəyərli  olması 
vurğulanmalıdır. 
 
2-ci tip 
E: 20 – 24; N: 0 – 4  
Fərəhli,  ünsiyyətcil,  söhbətcildir. 
Diqqət  mərkəzində  olmağı  xoĢlayır. 
Optimistdir, 
uğur 
qazanacağına 
inanır.  Səthidir,  xətrinə  dəyənləri 
asanlaqla 
bağıĢlayır, 
konfliktləri 
zarafata  çevirir.  Tez  təsirlənəndir, 
yeniliyi sevir. 
Hamının  sevgisini  qazanır.  Lakin 
münasibətlərində səthidir,qayğısızdır. 
ġıltaqdır.  Artistlik  qabiliyyəti  var. 
Nəticə  qazana  bilmir  (hər  Ģeyə  tez 
cəlb olunduğu kimi tez də soyuyur). 
ÇalıĢqanlığını 
qiymətləndirmək, 
təbii 
artistizmindən, 
yeniliyə 
meyilliliyindən 
faydalanmaq 
lazımdır.  Bu  Ģəxsi  yavaĢ-yavaĢ 
(məsələn, 
orijinal 
tapĢırıqlar 
verməklə) 
inadkarlığa,  intizama, 
mütəĢəkkilliyə  sövq  etmək  arzu 
olunur. 
Vaxtını  təĢkil  etməkdə  ona  kömək 
etmək məsləhət görülür (dərnəklərdə 
məĢğul  olmaq,  ekspedisiyalarda 
iĢtirak etmək). 
 
3-cü tip 
E: 20 – 24; N: 20 – 24  
Fəaldır,  yaxĢı  inkiĢaf  etmiĢ  döyüĢ 
keyfiyyətlərə  malikdir.  Güləyən 
deyil. 
Hamı 
ilə 
―bərabər‖ 
münasibətlər  qurmağa  can  atır. 
Böyüklərin 
mövqeyi 
ilə 
razılaĢmayanda fəal əks mövqe tutur. 
Özünə qarĢı biganəliyə dözmür. 
Bu  fərdə  münasibətdə  əsas  taktika 
nərəzəçarpan  ehtiramdır.  QarĢılıqlı 
münasibətləri  inam,  sakit,  xeyirxah 
ünsiyyət    üzərində  qurmaq  lazımdır. 
Affektiv 
rəftar 
zamanı 
ironik 
reaksiya 
mümkündür. 
Konflikt 
hallarında 
―münasibətləri 
aydınlaĢdırmaq‖  məsləhət  deyil. 

220 
 
Problemi 
sonra 
sakit 
Ģəraitdə 
müzakirə  etmək  daha  yaxĢı  olar.  Bu 
zaman  diqqəti  problemə  və  onu 
emosional  gərginlik  yaratmadan  həll 
etməyə  yönəltmək  lazımdır.  Bu 
tipdən 
olan 
yeniyetmələrə 
öz 
təĢkilatçılıq 
bacarıqlarını 
üzə 
çıxarmaq, 
həmçinin 
enerji 
potensiallarını  reallaĢdırmaq  imkanı 
(idman  yarıĢları  və  s.)  vermək 
məsləhətdir. 
 
4-cü tip 
E: 0 – 4; N: 20 – 24 
Narahat,  həyəcanlı,  özünə  inamsız 
tipdir.  Himayədar  axtarır.  Ünsiyyətcil 
deyil,  buna  görə  də  qiymətləndirmədə 
və  özünüqiymətləndirmədə  fikirləri 
qarıĢıqdır.  Çox  həssas  və  tez 
təsirlənəndir.  
Adaptasiyası uzunmüddətli, hərəkətləri 
ləngdir.  Aktiv  həyat  tərzini  xoĢlamır. 
MüĢahidəçidir.  Fəlsəfəyə  meyllidir. 
Vəziyyəti asanlıqla dramatikləĢdirir. 
Ona  dayaq  olmaq,  ələ  salmalardan 
qorumaq  lazımdır.  Onun  müsbət 
cəhətlərini  (düĢüncəlilik  monoton 
iĢə  meyllilik  və  s.)  nəzərə 
çarpdırmaq  gərəkdir.  Onun  üçün 
aktiv ünsiyyət, ciddi vaxt  müddəti, 
sərt  subordinasiya  tələb  etməyən 
fəaliyyət  forması  seçmək  lazımdır. 
Onların  ətraf  aləmə  marağını 
fəallaĢdırmağa  çalıĢmaq,  xeyirxah 
insanlarla 
ünsiyyətlərinə, 
tanıĢlıqlarına 
imkan 
yaratmaq 
məsləhət görülür. 
  
5-ci tip 
E: 0 – 4; N: 4 – 8 
Seyrçidir,  fəal  deyil.  Real  həyata 
marağı  və  deməli  uğurları  azdır.  
Uydurduğu  və  ya  haradansa 
oxuyub 
götürdüyü 
daxili 
toqquĢmalara meyllidir. Sözəbaxan 
və biganədir. 
Özünüqiymətləndirmənin 
yüksəldilməsinə  zəruri  ehtiyacı  vardır, 
bu onun biganəliyini aradan qaldırar və 
iddia  səviyyəsini  yüksəldər,  bu  da  öz 
növbəsində  təhsil  və  iĢ  keyfiyyətini 
yüksəldəcəkdir.  Onu  iĢə  cəlb  etmək 
üçün güclü cəhətlərini (qabiliyyətlərini, 
istedad  təmayüllərini  və  s.)  tapmaq, 
bundan faydalanmaq lazımdır. 
  
6-cı tip 
E: 0 – 4; N: 16 – 20 

221 
 
Təmkinli,  çəkingən,  duyğuludur, 
vərdiĢ  etmədiyi  Ģəraitdə  utancaq 
olur. Özünə inamsız, xəyalpərəstdir. 
Filosofluq  etməyi  sevir,  izdihamlı 
yerləri  sevmir,  hər  Ģeyə  Ģübhə  ilə 
yanaĢandır,  tərəddüd  edəndir.  Öz 
qüvvəsinə  inamı  azdır.  Əsasən 
müvazinətini saxlayandır. Vəziyyəti 
dramatikləĢdirməyə,  hay-küyçülüyə 
meylli  deyil.  Həyəcanlıdır.  Tez-tez 
qətiyyətsizlik  göstərir,  fantaziyalara 
meyllidir. 
Ona  dəstək,  dayaq  olmaq,  onun 
müsbət 
keyfiyyətlərini 
(ciddilik, 
tərbiyəlilik,  həssaslıq  və.s)  qrup 
qarĢısında  vurğulamaq lazımdır. 
Onu  hər  hansı  bir  ideyaya  (məs. 
zəiflərə kömək) cəlb edərək, 
özünüqiymətləndirməsini  yüksəltmək, 
həyata  münasibətini  nikbinləĢdirmək 
mümkündür. 
 
7-ci tip 
E: 0 – 4; N: 8 – 16 
Təvazökar,  fəal,  iĢə  can  atan 
adamdır. Ədalətli, sədaqətli dostdur. 
Çox yaxĢı, bacarıqlı icraçıdır amma 
pis təĢkilatçıdır. 
Çəkingəndir. 
Kölgədə 
qalmağı 
xoĢlayır.  Çoxtərəfli  münasibətlərə 
girmir,  ikilikdə    dost  olmağa 
üstünlük  verir.  QarĢılıqlı  əlaqələrə 
böyük  əhəmiyyət  verir.  Bəzən 
rəftarında darıxdırıcı olur. 
Onun  fəaliyyətinə  sərbəstlik  vermək 
lazımdır,  bu  onun    təĢəbbüskarlığını 
həvəsləndirəcəkdir.  Onu  sıxıntıdan 
çıxarmaq  lazımdır  ki,  onun-bunun 
əmri  ilə  deyil  (təbiətən  üzüyola 
olduğu  üçün)  müstəqil  fəaliyyət 
göstərsin. Onu cəmiyyət içində tənqid 
etmək  məsləhət  deyil.  Öz  qüvvəsinə 
və  hüquqlarına  inam  təlqin  etmək 
lazımdır. 
Kiminsə  nüfuzuna  kor-koranə  tabe 
olmasına yol vermək olmaz. 
 
8-ci tip 
E: 4 – 8; N: 0 – 4 
Sakit,  ünsiyyətə  meylli  adamdır. 
Estetik 
cəhətdən 
istedadlıdır. 
Fəaliyyətdən  daha  çox  seyrçiliyə 
meyllidir. Müvazinətini saxlayandır. 
Uğurlara  can  atmır.  ―Hamı  kimi‖ 
yaĢamağı 
xoĢlayır. 
QarĢılıqlı 
münasibətlərdə sabitdir,  ancaq dərin 
həmdərdliliyi 
bacarmır. 
Konfliktlərdən  asanlıqla  yan  keçə 
bilir. 
Əsas vəzifə onun fəaliyyət ehtiyacını 
aktivləĢdirməkdir. 
Onu 
maraqlandıran 
(məsələn 
bədii 
yaradıcılıq  və  s.)  fəaliyyət  formaları 
seçməklə 
buna 
nail 
olmaq 
mümkündür. 
Uğurlarını  təqdir  etmək,  onunla  tez-
tez  ünsiyyət  qurmaq,  intellektinin 
inkiĢafına 
diqqət 
yetirmək 
məsləhətdir. 
 
9-cu tip 

222 
 
E: 4 – 8; N: 0 – 4 
Fəaldır, həmiĢə Ģəndir. Ünsiyyətcildir, 
ancaq 
ünsiyyətdə 
yaxĢı-yamanı 
seçməyi  bacarmır.  Müqavimət  gücü 
zəif  olduğu  üçün  pis  təsir  altına  tez 
düĢür.  Yeniliyə  meylli,  hər  Ģeylə 
maraqlanandır.  Sosial  intellekti  zəif 
inkiĢaf edib.  
Adekvat 
qiymətləndirmə 
və 
özünüqiymətləndirmə 
qabiliyyəti 
yoxdur.  Möhkəm  prinsipial  mövqeyi 
yoxdur. Enerjilidir. Tez inanandır. 
Ona 
qarĢı 
ciddi 
və 
sərt, 
səfərbəredici 
rejim 
tətbiq 
olunmalıdır. 
Dostyana 
rəftar 
lazımdır,  ancaq  yeniyetmə  hiss 
etməlidir  ki,  onun  üzərində  daimi 
nəzarət var. Onun enerjisini faydalı 
Ģeylərə  yönəltmək  lazımdır.  Ancaq 
bu  zaman  nəzərdə  tutulan  iĢləri 
əvvəlcədən  planlaĢdırmaq,  icrasına 
ciddi  nəzarət  etmək  lazımdır.  Bu 
tipli  yeniyetməni  islah  etmək  üçün 
onu  müsbət  xarakterli  güclü  lideri 
olan  qrupun  tərkibinə  daxil  etmək 
faydalı ola bilər. 
 
10-cu tip 
E: 16 – 20; N: 0 – 4 
Artistlik  məharəti  var,  nə  isə 
danıĢmağı  xoĢlayır.  Kifayət  qədər 
inadkar  deyil.  Ünsiyyətcildir.  Dərin 
deyil. Müvazinətini saxlayandır. 
Onun  məqsədinə  çatmaq  yolundakı 
səylərini  dəstəkləmək  lazımdır  (özü 
hər  məĢquliyyət  və  ya  məqsəd 
seçəndə  təĢəbbüs  göstərsə  də  onu 
yerinə 
yetirməyə 
inadkarlığı 
çatmır).Onun  
artistlik  məharətini  həvəsləndirmək, 
ancaq 
təlxəklik 
etməsinə 
yol 
verməmək lazımdır. 
 
11-ci tip 
E: 20 – 24; N: 4 – 8  
Fəal, 
ünsiyyətcil, 
alicənab 
və 
Ģöhrətpərəstdir.  Riskli  macəralara 
həvəslə  qoĢulur.  Dostları  seçməklə 
və  məqsədə  çatmaq  vasitələrində 
yaxĢı-yamanı  həmiĢə  seçə  bilmir. 
Mərdanədir,  çox  zaman  eqoistdir. 
Cazibədardır. 
TəĢkilatçılıq 
qabiliyyətinə malikdir. 
TəĢkilatçılıq 
qabiliyyətini 
həvəsləndirmək  və  inkiĢaf  etdirmək 
lazımdır.  Lider  də  ola  bilər,  ancaq 
nəzarətdə 
saxlamaq 
gərəkdir. 
Lovğalıqdan  çəkindirmək  lazımdır. 
Kollektivdə 
liderlik 
mövqeyi 
intizamsızlığın,  tənbəlliyin  qarĢısını 
alır.  Zəruri  halda  kollektiv  içincə 
tənqid etmək olar. 
 
 
 

223 
 
12-ci tip 
E: 20 – 24; N: 8 – 16  
Asanlıqla  intizama  tabe  olur.  ġəxsi 
ləyaqət 
hissinə 
malikdir. 
TəĢkilatçıdır.  Ġdmana,  incəsənətə 
meyllidir.  Fəaldır.  Tez  aĢiq  olandır. 
Ġnsanlara  və  hadisələrə  tez  alüdə 
olur. Duyğuludur. 
Həm  emosional,  həm  də  iĢgüzar 
planda  təbiətən  liderdir.  Onun 
liderlik  keyfiyyətlərini  dəstəkləmək, 
kömək  etmək  Ģəxsi  və  iĢgüzar 
məsələlərdə 
düzgün 
istiqamətə 
yönəltmək lazımdır. 
 
13-cü tip 
E: 20 – 24; N: 16 – 20 
Mürəkkəb  tipdir.  ġöhrətpərəstdir. 
Enerjilidir.  Üzüğülərdir.  Adətən 
yüksək  mənəvi  keyfiyyətlərə  malik 
olmur.  Həyatı  zövqlərə  baĢ  vurmağı 
xoĢlayır.  Həyatda  əsas  yeri  məiĢət 
tələbatlarına 
verir. 
Nüfuzluluq 
qarĢısında  baĢ  əyir.  Var  qüvvəsi  ilə 
uğur və mənfəət əldə etməyə can atır. 
Uğursuzlura 
nifrət 
edir. 
Ünsiyyətcildir, 
nümayiĢkaranə 
hərəkətləri  sevir.  Öz  tələblərində 
israrlıdır. 
Bu  tip  xarakterə  malik  yeniyetməni 
daim  ―çərçivə‖də  saxlamaq  lazımdır 
ki, 
təkəbbürlüyə, 
lovğalığa, 
baĢqalarını  özünə  tabe  etməyə  can 
atmasın.Onunla  sakit  və  sərt  rəftar 
etmək lazımdır. 
Müsbət keyfiyyətlərini qeyd etməklə 
yanaĢı,  çatıĢmayan  cəhətlərini  də 
göstərmək  lazımdır.  TəĢkilatçılıq 
rolunu  da  təklif  etmək  olar.  Ancaq 
bu zaman tapĢırılan iĢin icrasını ciddi 
Ģəkildə  tələb  etmək  gərəkdir.  Onun 
estetik tərbiyəyə ehtiyacı var. 
 
14-cü tip 
E: 16 – 20; N: 20 – 24 
Amiranədir, 
hər 
Ģeydən 
Ģübhələnəndir,    xırdaçılıq  edəndir. 
Hər  zaman  birinciliyə  can  atır.  Öz 
üstünlüyündən  ləzzət  alır.  Acıdildir. 
Özündən 
zəiflərə 
lağ 
etməyi 
xoĢlayır. 
Qisasçıdır, 
zalımdır, 
etinasızdır, bezdiricidir. 
Bu  tipə  laqeyd  yanaĢmaq  olmaz. 
Dostcasına, 
lakin 
ironiya 
ilə 
yanaĢmaq lazımdır. 
Ona liderlik mövqeyi tutmağa imkan 
vermək olar, ancaq ona elə bir vəzifə 
vermək  lazımdır  ki  ,diqqətinin 
çoxunu  adamlara  deyil  kağızlara 
vermiĢ 
olsun. 
Ġradəliliyini 
və 
inadkarlğını  dəstəkləmək  olar.  Eyni 
zamanda 
yeniyetmə 
özündə 
ətrafındakılara 
qarĢı 
müsbət 
emosional  münasibət  və  pozitiv 
istiqamətlənmələr  tərbiyə  etməyə 
çalıĢmalıdır. 
 

224 
 
15-ci tip 
E: 8 – 16; N: 20 – 24 
HəmiĢə  hər  Ģeydən  narazı,  deyingən, 
yersiz 
irad 
tutmağa 
meyillidir. 
Xırdaçıdir  ,tələbkardır.Ancaq  acıdil 
deyil.  Hər  xırda  Ģeyə  görə  tez 
inciyəndir.  Çox  zaman  qaĢ-qabaqlı, 
acıqlı olur. Paxıldır. ĠĢ ğörəndə özünə 
əmin 
olmur.Münasibətlərdə-tabe 
olandır  Çətinliklə  üzləĢəndə  geri 
çəkilir.  Sinifdə,  qrupda  kənar  durur. 
Kin saxlayandır. Yaxın dostları olmur. 
YaĢıdlarına  komanda  verir.  Səsi  sakit 
və kəskin olur. 
Onunla 
heç 
olmazsa 
azacıq 
qarĢılıqlı  münasibət  qurmaq  yaxĢı 
olar.Onun vasvasılığına əsaslanaraq 
bunu  asanlıqla  etmək  olar.  Onun 
sağlamlığı,  qazandığı  uğurlarla 
maraqlanaraq 
bu 
barədə  
mərhəmanə söhbət etmək olar. 
Ona  insanlarla  ünsiyyət  tələb 
etməyən 
tapĢırıqlar 
verməklə 
ictimai  fəaliyyətə  də  cəlb  etmək 
mümkündür 
,məsələn 
ona 
dəftərxana 
iĢini 
tapĢırmaq 
olar(onun    pedantlıq  xüsusiyyətləri 
bu iĢi yaxĢı görməsinə imkan verir). 
YaxĢı  icraçılığa  görə  kollektiv 
qarĢısında  təriflənməsi  ona  müsbət 
təsir  göstərə  bilər.  Bu,  onun 
yoldaĢları 
ilə 
münasibətlərini 
qaydaya sala bilər. 
Bu  tipdən  olan  yeniyetmələrin 
daimi  diqqət  və  fərdi  ünsiyyətə 
ehtiyacı var. 
 
16-cı tip 
E: 4 – 8; N: 20 – 24 
Yüksək həssaslığa malikdir, heç kəsə 
inanmır, 
üzdən 
bilinməsə 
də 
ehtiraslıdir,  azdanıĢandır,  qapalı  və 
tez  inciyəndir.  Özünübəyənəndir, 
müstəqildir, 
tənqidi 
münasibət 
bəsləyəndir. 
Pessimistdir. 
ÜmumiləĢdirici düĢüncəyə malikdir. 
Hərdən özünə inamsız olur. 
Ona 
yanaĢmada 
qayğıkeĢlik, 
yoldaĢlarının  yanında  təqdiredici 
münasibət,  xeyirxahlıq,  hörmətlilik 
vacibdir. 
Onun  haqlı  tənqidi  mühakimələrini 
dəstəkləmək lazımdır, lakin hər Ģeyə 
yerli-yersiz  irad  tutmaq  meylinin 
inkiĢafına yol vermək olmaz. 
 

225 
 
17-ci tip 
E: 16 – 20; N: 4 – 8 
Çox  emosionaldır.    Tez  vəcdə 
gələn,həmiĢə  Ģəndir,  ünsiyyətcil,  tez 
aĢiq  olandır.  Əlaqələrində  yaxĢı-
yaman  bilən  deyil.  Hamıya  qarĢı 
dostyana  münasibət  bəsləyir.  Sabit 
deyil, 
sadəlövhdür, 
uĢaq 
xasiyyətlidir, 
zərifdir. 
Ətrafındakıların  rəğbətini  qazana 
bilir. 
Xəyalpərəsdir. 
Liderliyə  can  atmır,  mərhəmanə 
dostluq  münasibətlərinə  üstünlük 
verir. 
Müsbət 
meyllərini 
dəstəkləmək 
lazımdır.  Estetik  həvəslərini  inkiĢaf 
etdirmək,  dəstəkləmək  (məsələn, 
sinif qarĢısında çııxıĢını təĢkil etmək 
və  s.)  faydalı  olardı.  Onda  iradi 
keyfiyyətlərin 
 
(iddialılıq 
səviyyəsinin, 
inadkarlığın) 
formalafmasına  diqqət  yetirmək 
lazımdır. 
 
18-ci tip 
E: 4 – 8; N: 16 – 20  
Empatikdir.  Çox  mərhəmətlidir, 
zəifləri 
dəstəkləməyi 
xoĢlayır. 
Mərhəmcə  dostluq  münasibətlərinə 
üstünlük  verir.  Əhvali-ruhiyyəsi  çox 
zaman 
sakit 
və 
aĢağı 
olur. 
Təvazökardır.  Utancaqdır.  Özünə 
inamı yoxdur. Seyrçidir. 
Çətin  vəziyyətə  düĢəndə  asanlıqla 
həyəcanlanır 
və 
hər 
Ģeydən 
Ģübhələnən olur. 
Onunla  münasibətdə  mülayim  rejim 
qurmaq 
lazımdır. 
Hərəkətlərinə 
gizlicə 
göz  qoymaq,  sakit  və 
mehribancasına 
nəzarət 
etmək 
məsləhətdir.  Çətin  vəziyyətlərdə 
kömək  etmək  lazımdır,  məsələn 
məqsədinə çatması üçün,aktiv mövqe 
formalaĢdırması  üçün.  YaĢıdları  və 
böyüklərlə əlaqə qurmasına yardımçı 
olmağa  ehtiyac  duyulur.  Neqativ 
hallara  yol  verdikdə  onu  yoldaĢları 
qarĢısında  qınamağa  yol  vermək 
məsləhət deyil. 
19-cu tip 
E: 4 – 8; N: 4 – 8 
Sakit 
tipdir. 
AzdanıĢandır, 
mühakiməlidir.  Fəaliyyətində  ləng 
olsa  da  çox  ardıcıldır.  Müstəqildir. 
Çox  zəhmətkeĢdir.  Qərəzli  deyil, 
təvazökardır,  emosionallığı  zəifdir, 
bəzən reallıqdan yayınmıĢ olur. 
Bu  tipdən  olan  yeniyetmələrdə 
özünüqiymətləndirmə 
hissini, 
iddialılıq  sistemini  inkiĢaf  etdirmək, 
meyl  və  qabiliyyətlərini  aĢkara 
çıxarmaq lazımdır. 
Yüksək  fərdi  məsuluyyət  tələb  edən 
tapĢırıq  verməklə  onlarda  nəyə  isə 
maraq 
yaratmaq 
olar(bu 
iĢ 
adamlardansa  yazı-pozu ilə bağlı olsa 

226 
 
daha yaxĢıdır). 
Bu  tipdən  olan  yeniyetmələr  müxtəlif 
məsələlər  üzrə  məsləhətlərə  çox 
ehtiyac 
duyurlar. 
Ancaq 
onlarla 
münasibətdə  nəzakətli  və  ehtiyatlı 
olmaq gərəkdir. 
20-ci tip 
E: 16 – 20 ; N: 16 – 20 
Hərəkətlərində 
çox 
nümayiĢkaranədir,  kiminsə  dərdinə 
Ģərik  olan  deyil.  Özünü  kolektivə 
qarĢı  qoymağı  xoĢlayır.  Duyğuları 
kasaddır. 
Özünə 
lazım 
olan 
məqsədlərə  çatmaqda  çox inadkardır. 
Nüfuzludur.  Münasibətlərində  çox 
zaman saxtadır. Öz xeyrini güdəndir. 
Onunla  münasibətdə  olarkən  mənfi 
keyfiyyətlərini  qızıĢdırmamaq  üçün 
həlim  və  səbrli  olmaq  məsləhətdir. 
YoldaĢlarının  ona  müsbət  təsirinə 
nail  olmaq  üçün  onu  kollektiv 
tədbirlərinə  və  yarıĢlara  cəlb  etmək 
faydalı ola bilər. Bu, onun enerjisini 
müsbət  istiqamətə  yönəldər.  Onun 
birincilik  iddiası  və  mübarizə  əzmi 
faydalı formaya düĢər. 
Estetik tərbiyəyə ehtiyacı var. Güclü 
lideri  olan  müsbət  sosial  qruplara 
cəlb  edilməsi  onun  üçün  faydalı 
olar. 
21-ci tip 
E: 12 – 16; N: 8 – 12 
Çox  enerjili  və  xoĢxasiyyətdir. 
Kollektivin sevimlisidir.Hesab olunur 
ki, bu tip yeniyetmələr  xoĢbəxtdirlər. 
Həqiqətən də onlar çox vaxt istedadlı 
olurlar,dərslərini  asanlıqla  oxuyurlar, 
artistik 
qabiliyyətləri 
olur, 
az 
yorulurlar.  Lakin  bu  keyfiyyətlər 
bəzən neqativ nəticələrə də səbəb ola 
bilir.  Yeniyetmələr  hər  Ģeyi  asanlıqla 
əldə  olunmasına  vərdiĢ  edirlər,  buna 
görə  də  dərsə  can  yandırmağa, 
çətinliklərə  qarĢı  mübariz  olmağa 
öyrəĢmirlər.  Hər  Ģeydən  əlləri  tez 
soyuyur. 
Dostluqda 
daimi 
ola 
bilmirlər.  sosial  intellekt  cəhətdən 
zəif olurlar. 
Ciddi  və  qayğıkeĢ  münasibət  tələb 
olunur. Kollektivdə lider mövqeyinə 
yaramırlar.  Birdəfəlik  tapĢırıqların 
öhdəsindən  daha  yaxĢı  gəlirlər. 
TapĢırıqların  yerinə  yetirilməsini 
ciddi yoxlamaq lazımdır. Onun üçün 
maraqlı  olan  bir  məqsəd  tapıb 
(məsələn, xarici dil öyrənmək) onun 
enerji 
və 
qabiliyyətini 
oraya 
yönəltmək lazımdır. Lakin bu zaman 
tapıĢırığın  icrasına  mütləq  ciddi 
nəzarət edilməsi tələb olunur. 
Bu,  bir  tərəfdən  qarĢıya  qoyulan 
vəzifənin icrasına, digər tərəfdən isə 
yeniyetmənin 
nizam 
intizama 
alıĢdırılmasına kömək edərdi. 
 
22-ci tip 

227 
 
E: 8 – 12; N: 8 – 12 
Çox  passiv  və  biganə  tipdir.  Özünə 
inamlıdır.  Ətrafındakılara  qarĢı  sərt 
və  tələbkardır.  Kinlidir.  Çox  zaman 
passiv  inadkarlıq  nümayiĢ  etdirir. 
Çox  xırdaçı  və  hər  Ģeyə  qulp 
qoyandır. 
Mühakiməli 
və 
soyuqqanlıdır.  BaĢqalarının  rəyinə 
biganə yanaĢır. 
VərdiĢ  etdiyi  həyat  tərzini  və 
məiĢətdə  monotonluğu  dəyiĢməyi 
xoĢlamır.  Nitq  intonasiyası  ifadəli 
deyil. 
Estetik cəhətdən səviyyəsizdir. 
Elə  bir  rəy  formalaĢdırmaq  gərəkdir 
ki,guya  onunla  ünsiyyət  tərbiyəçi 
üçün  maraqlıdır.  Tez-tez  onun 
səhhəti, 
məiĢət 
detalları 
ilə 
maraqlanmaq  lazımdır.  Ona  tapĢırıq 
verərkən xüsusi səliqəlilik tələb edən 
iĢlər  (məsələn,  jurnalda  qeydlər 
aparmağı  və  s.)  seçmək  lazımdır. 
TapĢırığı  yerinə  yetirdikdən  sonra 
çalıĢqanlığını tərifləmək lazımdır. 
MəĢğuliyyət  seçməkdə ona məsləhət 
vermək  lazımdır  (yaxĢı  olar  ki, 
idman və ya bədii özfəaliyyətin qrup 
deyil fərdi növləri ilə məĢğul olsun). 
 
23-cü tip 
E: 16 – 20; N: 8 – 12 
Ünsiyyətcil,  fəal,  təĢəbbüskardır. 
Eyni  zamanda  özü-özünü  idarə  edə 
bilir.  QarĢıya  qoyduğu  məqsədə  nail 
ola  bilir.  ġöhrətpərəstdir.  Lider 
olmağa 
meyllidir, 
təĢkilatçılıq 
bacarığı  var.  Ətrafdakılar  tərəfindən 
səmimi 
hörmət 
və 
etibar 
qazanmıĢdır.  Xasiyyəti  mülayim, 
yolaverəndir,  estetik  zövqlüdür,  fəal 
görsənir, amma minimal dərəcədə. 
Ona  liderlik  imkanları  yaratmaq 
lazımdır. 
Fərdi 
və 
ictimai 
tapĢırıqların  yerinə  yetirilməsində 
ona  kömək  etmək  və  nəzarət  etmək 
lazımdır  ki,  öhdəsinə  həddindən 
(gücü 
çatandan) 
artıq 
yük 
götürməsin  (məsələn, tədris,  istehsal 
və ictimai sahələrdə) 
 
24-cü tip 
E: 12 – 16; N: 4 – 8 
Fəal, mütənasib tipdir. Enerjilidir. Orta 
dərəcədə 
ünsiyyətcildir.Dostlarının 
sayı  az  olsa  da,  onlara  ürəkdən 
bağlanandır. 
Səliqə-səhmanlıdır. 
QarĢısına  məqsədlər  qoymağı  və 
onların  həllinə  nail  olmağı  bacarır. 
Rəqabətçiliyə  meylli  deyil.  Bəzən  tez 
inciyir. 
Ətrafındakılarla 
sakit, 
etibarlı 
münasibətlərə 
üstünlük 
verir. 
Onunla dəqiq  iĢgüzar münasibətlər 
qurmaq məsləhət görülür. 
 
25-ci tip 
E: 8 – 12; N: 4 – 8  

228 
 
Fəal,  bəzən  qızğın,  bəzən  də 
qayğısız-Ģən tipdir. Çox zaman sakit 
və  biganə  olur.  TəĢəbbüskar  deyil, 
çox  zaman  göstəriĢə  əsasən  hərəkət 
edir.  Sosial  kontaktlarda  passivdir. 
Dərin  emosional  yaĢantılara  meyilli 
deyil.  Monoton,  əziyyətli  iĢdən 
çəkinmir. 
Onunla  sakit-iĢgüzar  münasibətlər 
qurmaq məsləhətdir. 
Onun  üçün  fərdi  məĢğuliyyətlər 
tapmaq  və  ya  məsləhət  görmək  daha 
yaxĢıdır. 
Ġnzibati  iĢlərin  də  öhdəsindən  yaxĢı 
gəlir. 
 
26-cı tip 
E: 4 – 8; N: 8 – 12 
Sakitdir,  müvazinətlidir,  səbirli  və 
səliqəlidir. Xırdaçı və Ģöhrətpərəstdir. 
Məqsədyönlüdür. 
 
Möhkəm 
prinpislərə sahibdir. 
Hərdən dəymədüĢər olur. 
Ona etibarlı münasibət bəslənməsini 
xoĢlayır.  ĠĢdə  sakit  tempi  bəyənir. 
Yaxın dostluq etməyə meyilli deyil. 
Səliqəliliyini  və  icraçılığını  sinif 
qarĢısında təqdir etmək yaxĢı nəticə 
verər. 
Öz qüvvəsinə inamını artırmaq üçün 
ona kömək etmək lazımdır. 
 
27-ci tip 
E: 4 – 8; N: 12 – 16 
Müvazinətli  –  melanxolikdir.  Zərif 
duyğuludur. Bir Ģeyə tez bağlanandır. 
Sakitdir, 
 
etibarlı-səmimi 
münasibətləri 
xoĢlayır. 
Yumoru 
qiymətləndirir.  Ümumən  nikbindir. 
Hərdən  çaĢqın  vəziyyətə,  bəzən 
depressiyaya düĢür. Çox zaman sakit 
düĢüncəli olur. 
Onun  üçün  sakit  fəaliyyət  Ģəraiti 
yaratmaq  lazımdır.  Bu  zaman  ciddi 
vaxt  və  iĢ  reqlamentinə  yol  vermək 
lazım deyil. 
Estetik  və  ədəbi-bədii  xarakterli  
tapĢırıqlar  onun  daha  çox  ürəyindən 
olar. 
 
28-ci tip 
E: 8 – 12; N: 16 – 20 
Melanxolikdir, 
Ģöhrətpərəstdir. 
Ciddi və inadkardır. Bəzən  məyus 
və  həyəcanlı  ovqatı  olur.  Məhdud 
saylı    adamlarla  dostluq  edir.  Tez 
inciyən  deyil,  ancaq  bəzən  çox 
vasvası olur. Prinsipial məsələlərin 
həllində 
müstəqildir, 
lakin 
emosional  məsələlərdə  çox  vaxt 
yaxın adamlarından asılı olur. 
Səyləri  onun özünüqiymətləndirməsini 
yüksəltməyə,  özünə  inam  duyğusunu 
möhkəmləndirməyə 
yönəltmək 
məsləhət görülür. 

229 
 
 
29-cu tip 
E: 12 – 16; N: 16 – 20 
Ətrafındakılara  qarĢı  sərt  dərəcədə 
tələbkardır.  Məğrur  və  inadkardır. 
Çox  Ģöhrətpərəstdir.  Ünsiyyətcil, 
enerjili, mübarizdir. Uğursuzluqlarını 
gizlədir.  Diqqət  mərkəzində  olmağı 
xoĢlayır. Soyuqqanlıdır. 
Onunla 
münasibətləri 
qarĢılıqlı 
hörmət  və  yüksək  tələbkarlıq 
əsasında qurmaq lazımdır. 
Lovğa  və  təkəbbürlü  hərəkətlərinin 
qarĢısını  tənqidlə  almaq  məsləhət 
görülür. 
 
30-cu tip 
E: 16 – 20; N: 12 – 16 
Qürurludur,  birinciliyə  can  atandır, 
kinlidir.  Hər  Ģeydə  lider  olmağa 
çalĢır. 
Enerjilidir,  inadkardır.  Sakitdir,hər 
Ģeyi    ölçüb-biçəndir.  Riski  sevir, 
məqsədə  çatmaq  üçün  hər  Ģeyə 
gedəndir. Rola girmək məharəti olsa 
da, xaraktercə qurudur. 
Təkəbbürlülüyünə  imkan  vermək 
olmaz. 
Müsbət 
cəhdlərini 
dəstəkləmək  lazımdır.  Liderliyinə 
kömək 
etmək, 
lakin 
amirlik 
cəhdlərinin qarĢısını almaq gərəkdir. 
Qeyzli  hərəkətlərdən  çəkindirmək 
zəruridir. 
Sosial  intellektini  inkiĢaf  etdirmək 
lazımdır. 
 
31-ci tip 
E: 8 – 12; N: 12 – 16 
Utancaqdır, 
baĢqalarına 
həsəd 
aparmır,  müstəqilliyə  can  atır. 
Mehriban  və  xoĢxasiyyətdir.  Yaxın 
adamlarına  qarĢı  diqqərlidir.  Yumor 
hissinə malikdir. 
Dərin, 
etibarlı 
münasibətlərə 
meyllidir. 
Risk  və  təhlükə  Ģəraitindən  qaçır. 
Kənardan 
ona 
hərəkət 
tempi 
verilməsini xoĢlamır. Bəzən tez qərar 
verməyə meyl edir. 
Tez-tez  öz  hərəkətlərindən  peĢiman 
olur.  Uğursuzluqda  yalnız  özünü 
günahlandırır. 
Onun  üçün  sakit,  xeyirxah  Ģərait 
təmin etmək lazımdır. 
ĠĢgüzar məsələlərin həllində onu fəal 
iĢtirakçı 
kimi 
cəlb 
etmək 
məsləhətdir. 
Sosial  aktivliyi  təqdir  etmək, 
müxtəlif 
tədbirlərdə 
(seminar, 
kofrans  və  s.)  iĢtiraka  cəlb  etmək 
məsləhətdir. 
 
 
32-ci tip 
E: 12 – 16; N: 12 – 16 
ġöhrətpərəstdir. 
Uğursuzluqları  MünaqiĢəli 
vəziyyətlətdə 
onu 

230 
 
özünə  inamı  azaltmır.  Təkəbbürlü, 
kinlidir. 
Enerjili, 
inadkardır. 
Məqsədyönlüdür. 
MünaqiĢələrə  meyllidirdir.  Haqsız 
olsa belə, geri çəkilmir. Vicdan əzabı 
çəkən 
deyil. 
Ünsiyyətdə 
canıyananlığı 
yoxdur. 
Yalnız 
məlumatlılığı dəyərləndirir.  
Emosional cəhətdən məhdud tipdir. 
dəstəkləmək  olmaz.  ġöhrətpərəstliyi 
vasitəsilə ona təsir göstərmək olar.  
Onunla sabit münasibətlər saxlamaq, 
tədricən 
sosial 
intellektinin 
inkiĢafına təsir  göstərməyə  çalıĢmaq 
lazımdır. 
 
 
Nəzərdən  keçirilən  bu  metodika  12  yaĢdan  17  yaĢa  kimi  sınaqdan 
keçirilənlər kontingenti üçün nəzərdə tutulmuĢdur. Müvafiq olaraq aĢağıdakı 
hallarda istifadə oluna bilər: 
1.
 
Sinif kollektivlərinin formalaĢdırılmasında; 
2.
 
müəllimin,  yaxud  tərbiyəçinin  sinfə  yeni  gəlmiĢ  yeniyetmələrlə 
tanıĢlığı zamanı; 
3.
 
yeniyetmələrin iĢə qəbulu zamanı məĢğulluq xidməti, yaxud kadrlar 
Ģöbəsi iĢçilərinin fəaliyyətində; 
4.
 
gənclərin 
müxtəlif 
tipli 
peĢələrə 
professional 
seçimi 
prosesində(xüsusilə ―insan-insan‖ tipli peĢələrə seçim zamanı); 
5.
 
iĢgüzar  və  sosial  əməkdaĢlıqda  yüksək  nəticələr  əldə  etmək  niyyəti 
ilə istehsalat qruplarına iĢçi seçimi prosesində; 
6.
 
idman təcrübəsində komanda üzvlərinin seçilməsi zamanı; 
7.
 
pedaqoji  təcrübədə  ―Ģagird  –  müəllim‖,  ―Ģagird  –  sinif‖  qarĢılıqlı 
münasibətlərində  meydana  çıxan  problemləri  islah  etmək  məqsədi 
ilə.