Psixodiaqnostika

 
Açar 
 
Təlimata uyğun olaraq topladığınz balları hesablayın. 
 
Testin  ümumi  qiyməti  fasiləsiz  Ģkala  üzrə  orta  qiymətdən  sapmaq 
əsasında müəyyənləĢdirilir. Müsbət cavablar riskə meyilliliyi göstərir. Testin 
qiymət balansı -50-dən +50-yə qədərdir. 
Nəticə 
-30 baldan aĢağı – həddən artıq ehtiyatlısınız; 
-10 – dan +10-a qədər - orta göstəricidir; 
+20 baldan yuxarı - riskə meyillisiniz. 
 
Riskə  yüksək  meyillilik  uğursuzluqdan  qaçınmaq  (müdafiə)  
motivasiyasınin  aşağı  səviyyəsi  ilə  müşayiət  olunur.  Riskə  hazırlıq  isə 
buraxılmış səhvlərin miqdarı ilə düz mütənasibdir. 
 
AraĢdırma həmçinin aĢağıdakı nəticələri vermiĢdir: 

264 
 
- insanın yaĢı artdıqca riskə hazırlıq azalır; 
- təcrübəsiz iĢçilərlə müqayisədə, təcrübəli iĢçilərdə riskə meyillilik dərəcəsi 
daha aĢağı olur; 
-  kiĢilərlə  müqayisədə,  qadınlarda  riskə  hazırlıq  daha  müəyyən  Ģəraitdə 
reallaĢır; 
-  hərbbi  komandirlərində  və  müəssisə  rəhbərlərində  riskə  hazırlıq  dərəcəsi 
tələbələrlə müqayisədə daha yüksəkdir; 
- Ģəxs daxili konfliktlik vəziyyətində olduqda riskə hazırlıq dərəcəsi artır; 
-  qrup  halında  riskə  hazırlıq  dərəcəsi  özünü  nisbətən  daha  güclü  Ģəkildə 
biruzə verir və qrup təsirindən asılı olur. 
 
D.MARLOU VƏ D.KRAUNUN TƏQDIRETMƏ MOTIVASIYASI 
(YALAN ġKALASI) ƏSASINDA ÖZÜNÜQIYMƏTLƏNDIRMƏNIN 
DIAQNOSTIK METODIKASI 
 
 
Sınaqdan  keçirilənlərin  cavablarının  doğruluğunu  qiymətləndirmək 
üçün çox vaxt sorğu vərəqələrinə yalan Ģkalası və ya təqdirə canatma Ģkalası  
da daxil edilir. AĢağıda belə Ģkalanın D.Marlou və D.Kraun tərəfindən tərtib 
edilmiĢ bir nümunəsi təqdim olunur. 
Təlimat:  AĢağıdakı  müddəalardan  hər  birini  diqqətlə  oxuyun.  Əgər  onları 
doğru və öz davranıĢ tərzinizə uyğun hesab edirsinizsə - ―hə‖, uyğun hesab 
etmirsinizsə,  
- ―yox‖ cavabını yazın. 
1. Mən hər bir kitabı kitabxanaya qaytarmazdan əvvəl diqqətlə oxuyuram. 
2.  Çətinə  düĢmüĢ  kimə  isə  kömək  etmək  lazım  gələndə  mən  tərəddüd 
etmirəm. 
3. Necə geyinməyimə həmiĢə diqqətlə nəzarət edirəm. 
4. Evdə stol arxasında özümü yeməkxanadakı kimi aparıram. 
5. Heç zaman və heç kimə qarĢı antipatiya hiss etməmiĢəm. 
6.  Elə  olub  ki,  öz  qüvvəmə  inanmadığım  üçün  gördüyüm  iĢi  yarımçıq 
qoymuĢam. 
7. Bəzən adamların dalınca danıĢmağı xoĢlayıram. 
8. Müsahibimin kim olmasından asılı olmayaraq, ona həmiĢə diqqətlə qulaq 
asıram. 
9. Elə olub ki, özümü təmizə çıxarmaq üçün tutarlı bəhanə fikirləĢirəm; 
10. Olub ki, bəzən kiminsə diqqətsizliyindən istifadə etmiĢəm, 
11. Mən həmiĢə öz səhvlərimi məmnuniyyətlə etiraf edirəm; 
12. Bəzən insanın səhvini bağıĢlamaq əvəzinə ona eyni cür hərəkətlə cavab 
verməyə çalıĢıram; 
13.  Olub  ki,  bəzən  məhz  mənim  istədiyim  kimi  hərəkət  edilməsinə  təkid 
etmiĢəm; 

265 
 
14.  Məndən  bir  iĢi  görməyi  xahiĢ  edəndə  daxilimdə  etiraz  hissi  baĢ 
qaldırmır; 
15.  Kimsə  mənim  fikrimə  zidd  fikir  söyləyəndə  mən  heç  zaman  pərt 
olmuram; 
16.  Uzaq  yola  çıxmazdan  əvvəl  özümlə  nələri  götürmək  lazım  olduğunu 
həmiĢə diqqətlə düĢünürəm; 
17. Olub ki, baĢqalarının uğurlarına həsəd aparmıĢam; 
18. Bəzən mənə sualla müraciət edən adamlar məni qıcıqlandırırlar; 
19.  Bəzən  insanların  baĢına  pis  iĢ  gələndə  düĢünürəm  ki,  öz  əməllərinin 
cəzasını çəkirlər; 
20. XoĢagəlməz Ģeyləri heç zaman təbəssümlə danıĢmamıĢam. 
 
 ―Təqdirə  canatma‖  motivasiyasının  yekun  göstəricisi  bütün 
cavabların toplanması ilə alınır. Yekun göstərici nə qədər yüksəkdirsə, təqdir 
motivasiyası  və  deməli,  insanın  özünü  baĢqalarının  qarĢısında  sosial 
normalara  tam  uyğun  gələn  fərd  kimi  göstərməyə  hazırlığı  da  o  qədər 
yüksəkdir.  AĢağı  göstəricilərə  isə  fərdin  ənənəvi  sosial  normalara  önəm 
vermədiyini, yaxud özünə qarĢı həddən artıq tələbkar olduğunu göstərir. 
Sorğunun nəticələrinin iĢləmək üçün açar: 
Cavablar –  
1, 2, 3, 4, 5, 8, 11, 14, 15, 16, 20 suallarına –―hə‖ 
 6, 7, 9, 10, 12, 13, 17, 18, 19 suallarına-―yox‖. 
 
 
M.ROKĠÇĠN “DƏYƏRLƏR ORĠYENTASĠYASI” 
METODĠKASI 
 
Dəyərlər  oriyentasiyası  sistemi  Ģəxsiyyətin  istiqamətlənmənin 
məzmununu ifadə edir və onun dünyaya olan münasibətinin əsasını, insanın 
dünyagörüĢünün,  həyati  fəallığının  motivasiyasının  özəyini,  ―həyatın 
fəlsəfəsini‖ təĢkil edir. 
M.Rokiç  terminal (fərdi varlığının hansısa son  məqsədi  layiqdir ki, 
ona  can  atım)  və  instrumental  (fərdin  hər  hansı  bir  hərəkəti  və  yaxud 
mövqeyi,  keyfiyyəti  istənilən  vəziyyətdə  üstündür)  dəyərlər  siniflərini 
fərqləndirir.  Bu  bölgü  dəyərlər-məqsədlər  və  dəyərlər-vasitələr  bölgüsünə 
uyğun gəlir. 
Sorğu  iĢtirakçısına  iki  siyahı  verilir,  hər  birində  dəyərlər  göstərilir. 
Hər  dəyərə  ranq  nömrəsi  verilir,  əgər  dəyərlər  kartoçkalara  yazılıbsa,  onda 
ranqına  uyğun  olaraq  həmin  kartoçkalar  əhəmiyyətinə  uyğun  olaraq 
yerləĢdirilir. Əvvəl terminal, sonra isə instrumental dəyərlər göstərilir. 
Təlimat: indi Sizə üstündə dəyərin adı yazılan 18 kartoçka veriləcək. 
Onları həyatda rəhbər tutduğunuz prinsiplərə uyğun olaraq düzün.  

266 
 
Hər bir dəyərin adı ayrı vərəqədə qeyd olunub. Diqqətlə onlara baxın, 
və  hansı  daha  qiymətlidirsə,  onu  birinci  yerə  qoyun.    Sonra  qiymətinətinə 
görə  ikinci olan dəyəri seçin və onu birincinin ardınca yerləĢdirin. Bu qayda 
ilə bütün kartoçkaları yerləĢdirin .Ən  əhəmiyyətlisi sona qalacaq və 18  –ci 
yeri tutacaq. 
Tələsmədən,  düĢünərək    iĢləyin.  ĠĢ  prosesi  zamanı  siz  öz  fikrinizi  
dəyiĢsəniz,  kartoçkaların  yerlərini  dəyiĢərək    cavabları  düzəldə  bilərsiniz. 
Son nəticə sizin həqiqi mövqeyinizi əks etdirməlidir.   
 
STĠMULLAġDIRICI  MATERĠAL 
 
A siyahısı   (terminal dəyərlər) 
 
- fəal həyat (dolğun və emosional həyat) 
-  həyati  müdriklik  (həyat  təcrübəsindən  irəli    gələn  kamil  mühakimə  və 
sağlam düĢüncə ) 
- sağlamlıq (fiziki və psixi) 
-  maraqlı iĢ 
-  təbiətin  və  incəsənətin  gözəlliyi  (təbiətdə  və  incəsənətdə  olan 
gözəlliklərdən mütəəssir olmaq) 
- məhəbbət (sevdiyin insanla mənəvi və fiziki yaxınlıq) 
- maddi cəhətdən təmin edilmiĢ həyat (maddi cətinliklərin yoxluğu) 
- yaxĢı və sadiq dostların olması 
- cəmiyyətin rəğbəti (ətrafdakıların ,kollektivin,iĢ yoldaĢlarının  hörməti) 
-  dərk  etmə  (öz  təhsilini,  dünyagörüĢünü,  umumi  mədəniyyətini,intellektual 
inkiĢafını geniĢləndirmək imkanı) 
- məhsuldar həyat (öz imkanlarından, güc və qabiliyyətlərindən tam istifadə) 
- inkiĢaf (öz üzərində çalıĢma, daim fiziki və mənəvi təkmilləĢmə) 
- əyləncələr (xoĢ və yorucu olmayan vaxt keçirmə, öhdəçiliyin yoxluğu) 
- azadlıq (müstəqillik, düĢüncə və hərəkətlərdə sərbəstlik) 
- xoĢbəxt ailə həyatı 
-  baĢqalarının  səadəti    (  baĢqa  insanların,  bütün  xalqın,  bəĢəriyyətin 
firavahlığı, inkiĢafı və təkmilləĢməsi) 
- yaradıcılıq (yaradıcı fəaliyyət imkanı) 
-  özünə  inam  (mənəvi  tarazlıq,  daxili    ziddiyyətlərin  və  tərəddüdlərin 
yoxluğu). 
 
B siyahısı  (instrumental dəyərlər) 
-səliqə (təmizkarlıq), əĢyaları sahmanlı saxlamaq bacarığı, iĢində dürüstlük 
- tərbiyə (yaxĢı davranıĢ), 
- yüksək iddialar (həyata qarĢı yüksək tələblər və yüksək məqsədlər) 
- gülərüzlük (yumor hissi) 

267 
 
- çalıĢqanlıq(intizamlılıq ) 
- müstəqillik (sərbəst, qətiyyətli hərəkət etmək bacarığı) 
- özündə və baĢqalarında olan çatıĢmazlıqlara qarĢı barıĢmazlıq 
- savadlılıq (biliklər geniĢliyi, yüksək ümumi mədəniyyət) 
- məsuliyyət (öhdəlik hissi, verilən sözə əməl etmək bacarığı) 
-  məqsədyönlülük  (sağlam  və  məntiqli  düĢüncə,  düĢünülmüĢ  və 
məqsədyönlü qərarlar qəbul etmək bacarığı) 
- özünənəzarət (təmkinlilik, intizamlılıq) 
- öz fikir və baxıĢlarının müdafiəsində cəsarət 
-  möhkəm  iradə    (verdiyin  qərarın  üstündə  durmaq  bacarığı,  çətinliklərdən 
çəkinməmək) 
- dözümlülük (baĢqalarının fikir və rəylərinə qarĢı dözümlülük, ətrafdakıların 
səhvlərini və nöqsanlarını bağıĢlamaq bacarığı)  
-  dünyagörüĢün  geniĢliyi    (özgəsinin    nöqteyi-nəzərini  anlamaq  bacarığı, 
baĢqa zövqlərə,  adətlərə,vərdiĢlərə hörmət etmək) 
- dürüstlük (düzgünlük, səmimilik) 
- iĢlərdə effektivlilik (əməksevərlik, iĢdə məhsuldarlıq) 
-həssaslıq (qayğıkeĢlik) 
 
Metodikanın  üstünlüyü    müayinənin  keçirilməsində,  nəticələrin 
tədqiqində  və  iĢlənilməsində  olan  universallıq,  rahatlıq  və  qənaətçilliyində, 
elastikliyindədir  (həm  stimullaĢdırıcı  materialı(dəyər  siyahıları),  həm  də 
təlimatları    dəyiĢmək  imkanı  var  ).  Nəzərə  çarpan  çatıĢmazlığı  –  sosial 
istəyin  təsiri,  qeyri  –  səmimiliyin  mümkünlüyü.  Bu  səbəbdən  də  
diaqnostikanın  motivasiyası,  test  sınağının  könüllü  xarakteri  və  psixoloqla 
yoxlanılan  Ģəxsin  arasında  ünsiyyət  bu  halda  xüsusi  rol  oynayır.  Bu 
metodikanın seçim və ekspertiza məqsədi ilə istifadəsi məsləhət görülmür.  
Göstərilən  çatıĢmazlıqların  aradan  qaldırılması  və  dəyərlərin  seçilməsi 
sisteminə daha dərindən qatılmaq üçün  təlimatda dəyiĢikliklər mümkündür 
ki,bu  da  əlavə  diaqnostik  informasiya  verir  və  daha  əsaslı  nəticələr 
çıxarmağa  imkan  yaradır.  Belə  ki,  əsas  seçimdən  sonra  sınanan  Ģəxsdən 
aĢağıdakı suallara cavab verərək kartoçkaları  düzməyi xahiĢ etmək olar: 
«Adı  gedən  dəyərlər  sizin  həyatınızda  hansı  qaydada  və  hansı 
dərəcədə (faizlə) reallaĢmıĢdır?» 
«Siz  arzuladığınız  kimi  olsaydınız  göstərilən  dəyərləri  necə 
yerləĢdirərdiniz?» 
«Sizin  fikrinizcə  hər  cəhətdən  mükəmməl  olan  bir  insan  bunu  necə 
edərdi?» 
«Sizcə insanların çoxu bunu necə edərdi?» 
«Siz bunu 5 və ya 10 il əvvəl necə edərdiniz?» 
«Siz bunu 5 və ya 10 il sonra necə edərdiniz?» 
«Sizə yaxın adamlar bu kartoçkaları necə sıralayardılar?» 

268 
 
Dəyərlərin  sırasını  analız  edərkən,    sınanan  Ģəxs  tərəfindən  onların 
müxtəlif  əsaslara  görə  bloklar  üzrə  qruplaĢdırmasına  diqqət  yetirmək 
lazımdır. Məsələn: 
«Konkret»  və  «abstrakt»  dəyərlər,  Ģəxsi  həyatın  və  professional  
özünütəsdiqləmənin  dəyərləri  və  s.  Aləti  dəyərlər    etik  dəyərlər,  ünsiyyət 
dəyərləri,  əmək  dəyərləri,fərdi  və  konformist  dəyərlər,alturistik  dəyərlər, 
özünütəsdiq  və  baĢqalarını  qəbul  etmək  dəyərləri  və  s.  Ģəklində  qruplaĢa 
bilərlər. 
Bu 
hələ 
dəyər 
oriehtasiyası 
sisteminin 
subyektiv 
strukturlaĢdırılmasının    heç  də  bütün  imkanlarını  açıb  göstərmir.  Psixoloq 
individual  qanunauyğunluğu  hiss  etməyə  çalıĢmalıdır.  Əgər  heç  bir 
qanunauyğunluq  üzə  çıxarmaq  mümkün  olmursa,  onda  sınanan  Ģəxsdə 
dəyərlər  sisteminin  formalaĢmaması  və  hətta  cavabların  qeyri  –  səmimiliyi 
barədə düĢünmək olar.  
Müayinəni  fərdi  Ģəkildə  aparmaq  daha  yaxĢıdır,  lakin  qrup  Ģəklində 
də testləĢdirmə aparmaq olar.  
 
MOTIVASIYA – TƏLƏBAT SAHƏSINDƏ ġƏXSIYYƏTIN 
SOSIAL – PSIXOLOJI YÖNLƏNMƏLƏRININ DIAQNOSTIK 
METODIKASI (O.F. POTYOMKINA) 
 
«Ünsiyyətcillik - xudbinlik», «proses və nəticə» istiqamətli sosial – 
psixoloji yönlənmələri aşkarlamaq metodikası. 
Metodikanın  məqsədi:  Sosial  –  psixoloji  yönlənmələrin  aĢkarlıq 
dərəcəsini müəyyənləĢdirmək, 
Keçirilmə  qaydası:  Metodikanın  istifadəsi  üçün  aĢağıdakı 
protokoldakı  (nümunəyə  bax)  suallara  cavablar  vermək  olar.  Sualları 
cavablayarkən  verilən  təlimata  riayət  etmək  lazımdır:  «Sualları  diqqətlə 
oxuyun və iki  üsulla cavablandırın: əgər təsdiqləyirsinizsə ―hə‖,  əgər inkar 
edirsinizsə  və  sizin  davranıĢınız  sualın  müsbət  cavabına  uyğun  deyilsə,    ― 
yox‖. 
Suallar: 
1.
 
TapĢırığın  icra  prosesi  sizi  onun  tamamlama  mərhələsindən    daha  çox 
cəlb edirmi? 
2.
 
 Siz məqsədə çatmaq üçün adətən gücünüzü əsirgəmirsiz? 
3.
 
Sizə  tez-tez  deyirlərmi  ki,  siz    özünüzdən  daha  çox  baĢqaları  barədə  
fikirləĢirsiz, ? 
4.
 
Siz adətən özünüzə çox vaxt ayırırsızmı? 
5.
 
Siz adətən hətta vacib olsa belə sizə maraqlı olmayan bir iĢi   baĢlamaq 
üçün üzün müddət qərara gələ bilmirsiniz? 
6.
 
Siz əminsiz ki, sizdə inadlılıq bacarığınızdan daha çoxdur? 
7.
 
Sizə baĢqalarının iĢi üçün xahiĢ etmək daha asandır, nəinki özünüz üçün? 
8.
 
Sizcə insan əvvəlcə özünü ,sonra baĢqalarını düĢünməlidir? 

269 
 
9.
 
Bir  maraqlı  iĢi  baĢa  çatdıranda  siz  adətən  ondan  ayrılmağınıza  görə  
heyfislənirsiz? 
10.
 
Kim  sizin  daha  çox  xoĢunuza  gəlir:  müəyyən  nəticəni  əldə  etməyi 
bacaran fəal insanlar, yoxsa sadəcə  xoĢxasiyyət və xeyirxah adamlar ? 
11.
 
Sizdən nə isə xahiĢ etsələr rədd cavabı vermək çətindirmi? 
12.
 
Siz  hər hansı bir iĢi özünüz üçün böyük məmnuniyyətlə görürsünüz 
                  ya baĢqaları üçün? 
13.
 
UduĢ barəsində düĢünülməyən oyunda iĢtrak etməyinizdən  
                 həzz  alırsınızmı? 
14.  Siz  hesab  edirsiniz  ki,  həyatınızda  nailiyyətləriniz  uğursuzluqlarınızdan    
çoxdur?                 
15. Siz tez-tezmi baĢlarına fəlakət  gəlmiĢ  və  ya  çətinliyə düĢmüĢ    insanlara 
yardım edirsiniz? 
16.Siz əminsiniz ki,  baĢqası üçün özünü gücə salmaq lazım deyil? 
17.Siz  ən  çox  iĢinə    həqiqətən  aludə  ola  biləcək  insanlara  hörmət 
edirsinizmi? 
  18.Siz    tez  -  tezmi  narahat  Ģəraitə,  vaxt  çatıĢmazlığına,  kənardan           
maneələrə               baxmayaraq, iĢinizi baĢa çatdırırsınız? 
19.Adətən sizin özünüzə nə vaxtınız, nə də gücünüz çatmır? 
20.Sizə baĢqası üçün nə isə etməyə özünüzü məcbur etmək çətindir? 
21.Siz  tez  -  tez  eyni  vaxtda  çox  iĢi  baĢlayırsınız  və  onları  sona  çatdıra 
bilmirsiniz? 
22.Siz düĢünürsüz ki, həyatda uğur əldə etmək üçün yetərincə gücünüz var? 
23.Siz çalıĢırsınız ki,  baĢqaları üçün bacardıqca çox Ģey edəsiniz? 
24.Siz əminsiniz ki, baĢqalarının qayğısını çəkmək çox vaxt sizə zərər vurur? 
25.Siz iĢinizə o dərəcədə aludə ola bilərsiniz  ki, özünüzü və vaxtı   tamam 
unudasınız? 
26.Siz tez- tezmi  baĢladığınız iĢi baĢa çatdıra bilirsiniz? 
27.Siz  əminsiniz  ki,  həyatda  ən  qiymətli  Ģey-  baĢqalarının  maraqları  ilə 
yaĢamaqdır? 
28.Özünüzü xüdbin adlandıra bilərsiniz? 
29.Olurmu  ki,  detallara  həddindən  çox  daldığınız  üçün,  baĢladığınız  iĢi 
qurtara bilməyəsiniz? 
30.Siz  iĢgüzar  keyfiyyətləri    olmayan  insanlardan  uzaq  olmağa 
çalıĢırsınızmı? 
31.Sizi  fərqləndirən cəhət- təmənnasızlıqdır? 
32.Asudə vaxtınızı öz maraqlarınıza sərf edirsiniz? 
33.Siz tez-tezmi öz məzuniyyətinizi və  ya istirahət gününüzü baĢqasına  söz 
verdiyiniz hər hansı bir iĢi görməyə  sərf edirsiniz? 
34.Siz öz qeydinə qala bilməyən insanları qınayırsınız? 
35.Sizin  üçün  baĢqasının  zəhmətini  öz  mənafeyiniz  üçün  istifadə  etmək 
çətindir? 

270 
 
36.Siz tez-tezmi öz maraqlarınızı güdərək  baĢqalarından nə isə etməyi xahiĢ 
edirsiniz? 
37.Hər hansı bir iĢə razılaĢanda, siz daha çox onun sizə nə dərəcədə maraqlı 
olduğunu düĢünürsünüz? 
38.Hər bir iĢdə nəticəyə can atmaq sizin  fərqləndirici xüsusiyyətinizdirmi? 
39.Sizin fərqləndirici cəhətiniz baĢqalarına kömək etmək bacarığınızdır? 
40.Siz  ancaq  yaxĢı    mükafatlandırmaya  görə  maksimal  çalıĢqanlığa 
qadirsiniz? 
«AZADLIQ - HAKIMIYYƏT», «ƏMƏK-PUL» YÖNLÜ  
SOSIAL - PSIXOLOJI 
DURUMLARI AġKARLAMA METODIKASI 
Metodikanın məqsədi və keçirilmə qaydası əvvəlki kimidir. 
Suallar: 
1.
 
Siz razısınızmı ki, həyatda ən əsas Ģey öz iĢinin ustası olamaqdır? 
2.
 
Sizin üçün ən vacib olan sərbəst qərar qəbul etmək imkanıdır? 
3.
 
TanıĢlarınız sizi hökmlü hesab edir? 
4.
 
Siz razısınız ki, pul qazana bilməyən insanlar hörmətə layiq deyil? 
5.
 
Yaradıcı əmək sizin üçün həyatda ən vacib zövq mənbəyidir? 
6.
 
Sizin həyatınızın əsas məqsədi hakimiyyət və pul yox, azadlıqdır? 
7.
 
Siz razısınız ki, insanlar üzərində hakimiyyət ən vacib dəyərdir? 
8.
 
Sizin dostlarınız maddi cəhətdən imkanlıdırlar? 
9.
 
Siz  çalıĢırsınız  ki,    sizin  ətrafdakılarınız  hamısı  maraqlı  iĢlə  məĢğul 
olsunlar? 
10.
 
Kənardan  olan  tələblərə  baxmayaraq,  siz  həmiĢə  öz  əqidənizə  uyğun 
hərəkət edə bilirsiniz? 
11.
 
Siz hesab edirsiniz ki, hakimiyyət üçün ən vacib cəhət onun gücüdür?  
12.
 
Siz əminsiniz ki, pulla hər Ģeyi almaq olar? 
13.
 
Siz dostlarınızı iĢguzar keyfiyyətlərinə görə seçirsiniz? 
14.
 
Siz    baĢqa  insanlar  qarĢısında  boynunuza  müxtəlif  öhdəliklər  
götürməməyə çalıĢırsınız? 
15.
 
Kim isə sizin tələblərinizə tabe olmayanda siz qəzəblənirsiniz? 
16.
 
Pul hakimiyyət və azadlıqdan daha vacibdir? 
17.
 
Sevimli iĢ  olmayanda siz  dözülməz dərəcədə darıxırsınız? 
18.
 
Siz əminsiniz ki, hər kəs qanun çərçivəsində azad olmalıdır? 
19.
 
Siz insanları istədiyinizə əməl etməyə asanlıqla məcbur edə bilirsinizmi? 
20.
 
Siz  razısınız  ki,  yüksək  maaĢa  sahib  olmaq  yüksək  intellektə  sahib 
olmaqdan daha yaxĢıdır? 
21.
 
Həyatda sizi ançaq əla əmək nəticəsi sevindirir? 
22.
 
Sizin həyatınızın ən əsas məqsədi - azad olmaqdır? 
23.
 
Siz özünüzü böyük kollektivə rəhbərlik etməyə qadir hesab edirsiniz? 
24.
 
Sizin üçün qazanc həyatda ən əsas məqsəddir? 
25.
 
Sevimli iĢiniz sizin üçün hakimiyyət və puldan daha qiymətlidir? 

271 
 
26.
 
Siz adətən öz azadlıq hüququnuzu qoruya bilirsiniz? 
27.
 
Sizin  ürəyinizdən hakimiyyət arzusı, rəhbərlik istəyi keçirmi? 
28.
 
Siz razısınız ki, pulu hansı yolla qazanmağın əhəmiyyəti yoxdur? 
29.
 
Hətta istirahətdə olanda da siz iĢsiz qala bilmirsiniz? 
30.
 
Azad olmaq üçün siz çox Ģeyi qurban verməyə hazırsınız? 
31.
 
Siz ailənizdə  özünüzü sahib hiss edirsinizmi? 
32.
 
Pul vəsaitlərində qənaət sizə çətindir? 
33.
 
Dost və tanıĢlarınız sizi peĢəkar kimi qiymətləndirirlər? 
34.
 
Azadlığınızı məhdudlaĢdıran insanlar sizdə böyük qəzəb oyadırmı? 
35.
 
Hakimiyyət sizə bir çox baĢqa dəyərləri əvəz edə bilərmi? 
36.
 
Siz adətən lazımi məbləğdə pul yığa bilirsizmi? 
37.
 
Sizin üçün əmək ən böyük dəyərdir? 
38.
 
Siz  tanıĢ  olmayan  adamların  arasında  özünüzü  sərbəst  və  inamlı  hiss 
edirsiniz? 
39.
 
Hakimiyyət  əldə  etmək  üçün  siz  azadlığınızı  məhdudlaĢdurmağa 
razısınız? 
40.
 
Sizin ən böyük fəlakət- pulun yoxluğudur? 
Protokol nümunəsi: 
 
1 
5 
9 
13 
17 
21 
25 
29 
33 
37 
2 
6 
10 
14 
18 
22 
26 
30 
34 
38 
3 
7 
11 
15 
19 
23 
27 
31 
35 
39 
4 
8 
12 
16 
20 
24 
28 
32 
36 
40 
 
Göstəricilərin işlənməsi və interpretasiyası: 
Göstəricilərin iĢlənilməsi protokolun üfüqi sırası ilə aparılır (nümunəyə 
bax) 
«Altruizm-xüdbinlik»,  «proses-nəticə»  yönlü  durumları  aşkarlama         
metodikasının açarları: 
1. Birinci sıranın «müsbətlərinin» cəmi – suallar: 1, 5, 9, 13, 17, 21, 25, 
29, 33, 37- «prosesə meyllilik». 
Adətən insanlar prosesə daha çox istiqamətlidirlər, nəticə əldə edilməsi 
barəsində az düĢünürlər, çox vaxt iĢin təhvil verilməsini  yubadırlar,onların 
prosesə yönlü olması  yaxĢı nəticələr əldə etməyə maneəçilik törədir; onlara 
iĢə olan maraq təkan verir, yaxĢı nəticə əldə etmək üçün çoxlu yorucu iĢlər 
görülməlidir  ,  onlar  isə  belə  iĢləməyə  qarĢı  olan  mənfi  münasibətlərinin  
öhdəsindən gələ bilmirlər. 
2. Ġkinçi sıranı «müsbətlərinin» cəmi – suallar 2, 6, 10, 14, 18, 22, 26, 
30,  34,  38  –  «nəticəyə  meyllilik».  Nəticəyə  istiqamətlənən  insanlar  –  ən 

272 
 
etibarlı olanlardan biri sayılırlar. Onlar maneə və çətinliklərə baxmayaraq, öz 
fəaliyyətlərində yüksək nəticələr əldə edə bilirlər. 
3. Üçüncü sıranın  «müsbətlərinin»  cəmi – suallar 3, 7, 11, 15, 19, 23, 
27, 31, 35, 39 – «altruizmə meyllilik». Altruist dəyərlərinə yönlənən insanlar 
çox  vaxt  ziyan  çəksələr  də,  ətrafdakıların  hörmətini  qazanır.  Bu  insanların 
qeydinə  qalmaq  lazımdır.  Altruizm  –  ən  qiymətli    ictimai  mövqedir  ,onun 
olması  yetkin insanı fərqləndirir . Altruizm  hədsiz ziyan versə də, məntiqsiz 
görünsə  xoĢbəxtlik gətirir. 
4. Dördüncü  sıranın  ―müsbətlərinin‖ cəmi- suallar 4, 8, 12, 16, 20, 24, 
28, 32, 36, 40 -    «xudbinliyə meyllilik». Hədsiz dərəcədə xudbin insanlara 
az rast olunur. Müəyyən dərəcədə «məntiqli xudbinlik» insana zərər verməz. 
Onun yoxluğu daha çox ziyandır, həm də ki ,buna «ziyalı ixtisaslı» insanlar 
arasında daha çox  rast gəlinir.  
 
«Azadlıq – hakimiyyət», «əmək - pul» yönümlü durumları  
aşkarlama metodkasının açarları 
Məlumatların  hesablanması  əvvəlki  metodikadakı  kimi  aparılır  – 
«müsbətlərin» sayı hesablanır (protokolun üfiqi xəttində olan «hə» cavabları)  
1.
 
Birinci  xəttin  cəmi  –  «əməyə  meyllilik».  Adatən  zəhmətə  meylli 
insanlar, bütün vaxtlarını-istirahət , məzuniyyət və s.günləri də daxil olmaqla 
-  hər  hansı  bir  iĢi  yerinə  yetirməyə  sərf  edirlər.  Əmək  onlara  baĢqa 
məĢğuliyyətlərdən daha çox sevinc və ləzzət verir. 
2.
 
Ġkinci  xəttin cəmi -   «azadlığa meyllilik».  Bu insanlar üçün əsas dəyər 
azadlıqdır.  Çox  vaxt  azadlığı  və  əməyə  meyllilik  birləĢmiĢ  halda  olurlar, 
―azadlığa  ‖  və  ―pula‖    meylliliklər  isə  çox  az  hallarda      birləĢmiĢ  halda 
olurlar.  
3.
 
Üçüncü  xəttin  cəmi  –  «hakimiyyətə  meyllilik»  -  bu    daha  çox  güclü 
cinsin  nümayəndələrinə  xas  olur.  Adətən  bunlar  istehsalçılardır,  lakin 
istisnalar da olur. 
4.
 
Dördüncü sıranın cəmi – «pula meyllilik» - bu  adətən iki halda olur: pul 
olanda və olmayanda.  Bizim seçimlərdə   müəllimlər rəhbər olduğu üçün  -  
bu meyllik digərlərinə nisbətən daha zəifdir.  
Həyatda  əvvəllər  formalaĢmıĢ  bir  çox  baxıĢların  dağıldığı  indiki 
zamanda  istiqamətlənmələrdə  gedən  dəyiĢiklərin  tədqiqatı  çox  böyük 
əhəmiyyət daĢıyır. Dəyər istiqamətlərinin  xüsusiyyətləri  ixtisas seçimində, 
fərdi – psixoloji və qrup konsultasiyalarında  maraq doğurur.  
Onlar  həm  də  ən  gözlənilməz  vəziyyətlərdə  maraqlı  ola  bilərlər. 
Məsələn:  ailə  və  nigah  məsələləri  üzrə  konsultasiyalarda.  Təcrübə  göstərir 
ki,  sosial  -psixoloji  durumlarda  olan  ziddiyyətlər  çox  vaxt  ailə-nigah 
münasibətrinə xətər yetirir. Bu ziddiyyətlərin vaxtında aĢkarlamaq və onları 
dəf etmək üçün səy göstətmək daha məqsədə uyğundur.  

273 
 
Bu  metodikaların  köməyi  ilə  alınmıĢ  nəticələri  qrafik  Ģəkildə  təqdim 
etmək  məqsədə  uyğundur.  Bunun  üçün  iki  kəsiĢən  Ģaquli  xətt  çəkmək 
lazımdır.  Mərkəzdən  (nöqtə  0)  alınmıĢ  dörd  xəttin  hər  birinin  üzərindən 
sorğu açarlarına uyğun toplanmıĢ balları iĢarələmək lazımdır. Sonra, alınmıĢ 
nöqtələri 
birləĢdirmək 
lazımdır. 
Nəticədə 
sosial- 
psixoloji  
istiqamətlənmənin xüsusiyyətlərini əks etdirən müstəvi əmələ gəlir.  
Qeyd etmək lazımdır ki, metodikalardan istifadənin nəticələri əsasında,  
yoxlanılanlar arasında bir neçə qrup aĢkarlamaq olar:  
1.
 
Harmonik  istiqamətlənmələri  olan  yüksək    motivasiyalı      qrup. 
Bütün meylləri güclü və eyni eyni səviyyədə ifadə olunmuĢdur. 
2.
 
 Bütün meylləri çox zəif ifadə olunmuĢ  aĢağı motivasiyalı qrup. 
3.
 
Qeyri  –  harmonik  meylilikləri    olan  qrup.  Onlarda  bəzi  meyllər 
güclüdür, bəziləri isə hətta  olmaya   da  bilərlər.  
Fərdi  konsultasiya  prosesində  qeyri-  harmonik  meylliliyin  və  zəif 
motivasiyanın  səbəblərini  dəqiqləĢdirmək  məqsədəuyğundur.  Bu    səbəblər 
müvəqqəti ola bilərlər və onların düzəliĢlərə ehtiyacı yoxdur.