Psixodiaqnostika

AYZENKĠN EPQ METODĠKASI 
 
Bu  sorğu  forması  Ģəxsiyyətin  fərdi-psixoloji  cəhətlərini  öyrənmək 
üçün nəzərdə tutulmuĢdur, məqsəd neyrotizm, ekstra-introversiya və psixotizm 
kimi  mühüm  Ģəxsiyyət  komponentlərinə  xas  olan  xüsusiyyətlərin  təzahür 
dərəcəsinin diaqnoctikasıdır. 
Sorğu  vərəqəsi  101  sualı  əhatə  edir.  Yoxlanılan  Ģəxs  bu  suallara  ya 
―hə‖  (―+‖),  ya  da  ―yox‖  (―-―)  cavabını  verməlidir.  Cavab    üçün  vaxt 
məhdudlaĢdırılmır,  hərçənd  ki,  prosedurun  çox  uzadılması  da  məsləhət 
görülmür. 
Təlimat:  ―Sizə  sizin  adi  davranıĢ  tərzinizə  aid  olan  suallara  cavab 
vermək təklif olunur. Tipik vəziyyətləri fikrimizdə canlandırmağa və ağlımıza 
gələn ilk ―təbii‖ cavabı verməyə çalıĢın. 
Əgər sualdakı fikirlə razısınızsa, onun nömrəsi qarĢısında ―+‖ (―hə‖), 
razı  deyilsinizsə,  ―-―  (―yox‖)  iĢarəsi  qoyun.  Tez  və  dəqiq  cavab  verməyə 
çalıĢın.  Yadda  saxlayın  ki,  bu  soraq  formasında  ―yaxĢı‖  və  ―pis‖  cavablar 
yoxdur. 
 
Sorğu vərəqəsinin mətni 
 
1.Sizin hobbiləriniz (asudə vaxtın keçirilməsi formaları) çoxdurmu? 
2.Nə edəcəyinizi əvvəlcədən düĢünürsünüzmü? 
3.Əhvali-ruhiyyənizin yüksəlməsi və pisləĢməsi tez-tezmi baĢ verir? 

86 
 
4.BaĢqasının  gördüyü  iĢə  görə  nə  zamansa  tərif  qazanmaq  iddiasında 
olmusunuzmu? 
5.Siz söhbətcil adamsınızmı? 
6.Borca düĢsəydiniz, bu sizi narahat edərdimi? 
7.Ciddi bur səbəb olmadan özünüzü bədbəxt hiss etdiyiniz vaxtlar olubmu? 
8. Artıq qazanc əldə etmək üçün xəsislik etdiyiniz olubmu? 
9.Gecələr evinizin qapısını bağlayanda çox diqqətlisiniz? 
10.Özünüzü həyatsevər, nikbin insan sayırsınızmı? 
11.UĢağın,  yaxud  heyvanın  əzab  çəkdiyini  görsəydiniz,  çoxmu  məyus 
olardınız?    
12.Lazım  gəlməyən  bir  iĢi  görəndə,  yaxud  sözü  deyəndə  özünüzü 
qınayırsınızmı? 
13.  Vədlərinizi  həmiĢəmi  yerinə  yetirirsiniz  (özünüzə  münasib  olmasa  da 
belə)? 
14.ParaĢütla tullansaydınız, ləzzət alardınızmı? 
15.Hay-küylü məclisdə sərbəst Ģəkildə ürəkdən əylənməyi  bacararsınızmı? 
16.Tez əsəbiləĢənsinizmi? 
17.Özünüz günahkar olduğunuz bir iĢdən ötrü nə zamansa baĢqasını ittiham  
     etmisinizmi? 
18. Yeni adamlarla tanıĢ olmaqdan xoĢunuz gəlirmi? 
19.Sığortalanmağın (ehtiyatlı olmağın) faydasına inanırsınızmı? 
20.Sizin xətrinizə dəymək asandırmı? 
21.Sizin bütün vərdiĢləriniz yaxĢı və arzuolunandırmı? 
22.Cəmiyyət içərisində olarkən kölgədə (kənarda) qalmağı xoĢlayırsınızmı? 
23.Sizi  qeyri-adi  və  ya  təhlükəli  vəziyyətə  gətirə  bilən  vasitələri  (alkoqol, 
narkotik və s.)  qəbul edərdinizmi? 
24.Hər Ģeydən bezdiyiniz hallar tez-tezmi olur? 
25.  BaĢqa  Ģəxsə  məxsus  Ģeyləri,  hətta  sancaq  və  düymə  kimi  xırda  Ģeylər 
olsa belə,   icazəsiz götürdüyünüz olubmu? 
26.Tez-tez  qonaq  getməkdən  və  cəmiyyət  arasında  olmaqdan  xoĢunuz 
gəlirmi? 
27. Sevdiyiniz adamları incitməkdən xoĢunuz gəlirmi? 
28.Günahkarlıq hissi sizi tez-tezmi narahat edir? 
29.YaxĢı baĢ çıxarmadığınız Ģeylərdən danıĢmalı olmusunuzmu? 
30. Ġnsanlarla görüĢməkdənsə, kitabı üstün tutursunuzmu? 
31. Açıq-aĢkar düĢmənləriniz varmı? 
32.Özünüzü əsəbi adam adlandırardınızmı? 
33.BaĢqalarına qarĢı kobudluq edəndə həmiĢəmi üzr istəyirsiniz? 
34.Dostlarınız çoxdurmu? 
35.Bəzən  baĢqalarını  həqiqətən  də  incidə  biləcək  dolama  və  zarafatları 
qurmağı xoĢlayırsınızmı? 
36.Narahat adamsınız? 

87 
 
37.UĢaq  vaxtı  sizə  tapĢırılanları  həmiĢəmi  dərhal  və  dinməzcə  yerinə 
yetirirdiniz? 
38. Özünüzü qayğısız adam hesab edirsiniz? 
39.Təmizkarlığa və yaxĢı rəftara çoxmu əhəmiyyət verirsiniz? 
40.BaĢ verə biləcək, amma baĢ verməyən dəhĢətli hadisələrlə bağlı çoxmu  
     həyəcanlanırsız? 
41.BaĢqalarının əĢyalarını itirdiyiniz, yaxud sındırdığınız olubmu? 
42.Kiminləsə tanıĢ olmaq üçün birinci təĢəbbüs göstərirsiniz? 
43.Qayğılarını  sizinlə  bölüĢən  adamın  vəziyyətini  asanlıqla  baĢa  düĢə 
bilərsinizmi? 
44.Əsəbləriniz son həddəcən tez-tezmi gərilmiĢ olur? 
45.Əlinizin  altında  zibil  qabı  olmayanda  lazımsız    kağızı  döĢəməyə 
atardınızmı? 
46.BaĢqa adamların əhatəsində olarkən çox zaman susursunuz? 
47.Nikahı dəbdən düĢmüĢ hesab edərək onun ləvğ olunmalı olduğunu  
     düĢünürsünüzmü? 
48.Sizin bəzən özünüzə yazığınız gəlirmi? 
49.Hərdən həddən artıq lovğalanırsınızmı? 
50.Darıxdırıcı bir məclisə asanlıqla canlanma gətirə bilərsinizmi? 
51.Həddən artıq ehtiyatlı sürücülər sizi əsəbiləĢdirirmi? 
52.Öz sağlamlığınız barədə narahatlıq keçirirsinizmi? 
53.Nə zamansa baĢqa bir adamın pisliyinə danıĢmısınızmı? 
54.Öz dostlarınıza lətifə və zarafatlar danıĢmağı xoĢlayırsınızmı? 
55.Sizin üçün ərzaq məhsullarının çoxunun dadı eynidir? 
56.Hərdən əhvali-ruhiyyəniz pis olurmu? 
57.UĢaq vaxtı valideynlərinizə söz qaytarmısınızmı? 
58.Adamlarla ünsiyyətdə olmaqdan xoĢunuz gəlirmi? 
59.ĠĢdə səhv buraxdığını biləndə həyəcan keçirirsinizmi? 
60.Yuxusuzluqdan əziyyət çəkirsiniz? 
61.Yeməkdən qabaq həmiĢəmi əllərinizi yuyursunuz? 
62.Siz söz tapmaq üçün əziyyət çəkməyən adamsınız? 
63.GörüĢ yerinə təyin olunmuĢ vaxtdan əvvəl gəlməyə üstünlük verirsiniz? 
64.Heç bir səbəb olmadan özünüzü əzgin, yorğun hiss edirsiniz? 
65.Cəld hərəkət etməyi tələb edən iĢlərdən xoĢunuz gəlir? 
66.Siz  söhbət  etməyi  o  qədər  sevirsiniz  ki,  yeni  bir  adamla  söhbət  etmək 
üçün hər bir mümkün olan fürsəti əldən vermirsiniz? 
67.Ananız yaxĢı adamdır (adam idi)? 
68.Sizə tez-tez elə gəlirmi ki, həyat çox darıxdırıcıdır? 
69.Nə zamansa baĢqasının səhvindən öz xeyriniz üçün istifadə etmisiniz? 
70.Tez-tezmi öz üzərinizə vaxtın imkan verdiyindən artıq yük götürürsünüz? 
71.Sizinlə rastlaĢmaqdan qaçan adamlar varmı? 
72.Zahiri görkəminiz sizi çoxmu düĢündürür? 

88 
 
73.Hətta xoĢunuza gəlməyən adamlara qarĢı  da həmiĢəmi nəzakətlisiniz? 
74.Hesab  edirsinizmi  ki,  insanlar  öz  gələcəklərini  təmin  etmək  üçün  vəsait  
toplamağa, həyatlarını sığortalamağa həddindən artıq çox vaxt sərf edirlər? 
75.Nə zamansa sizdə ölmək istəyi yaranıbmı? 
76.Heç zaman ifĢa olunmayacağınızı bilsəydiniz, əlavə gəlirlərinizi vergidən 
gizlətməyə cəhd edərdinizmi? 
77. Hər hansı bir məclisə  canlanma gətirə bilərsinizmi? 
78.Ġnsanlara qarĢı kobudluq etməməyə çalıĢırsınızmı? 
79.BaĢ vermiĢ pərtlikdən sonra uzun müddət narahatlıq keçirirsiniz? 
80.Heç siz deyən olsun deyə təkid etdiyiniz olubmu? 
81.Tez-tezmi vağzala qatarın yola düĢməsinə lap az qalmıĢ gəlirsiniz? 
82.Nə zamansa qəsdən hər hansı bir Ģəxsin xətrinə dəyən söz demisinizmi? 
83.Əsəbləriniz sizi narahat edirmi? 
84.Öz yoldaĢlarını ələ salan adamlar arasında olmaq sizi narahat edirmi? 
85.Öz günahınız ucbatından dostlarınızı tez-tezmi itirirsiniz? 
86.Tez-tezmi özünüzü tənha hiss edirsiniz? 
87.Sözünüzlə iĢiniz həmiĢəmi üst-üstə düĢür? 
88.Hərdən heyvanları cırnatmaqdan xoĢunuz gəlirmi? 
89.ġəxsən sizə və  iĢinizə aid iradlardan asanlıqlamı inciyirsiniz? 
90.Hər hansı bir təhlükələr olmasa, həyat sizə çoxmu  darıxdırıcı görünərdi? 
91.Nə zamansa görüĢə və yaxud iĢə gecikdiyiniz olubmu? 
92.Ətrafınızda canlanma və vurnuxma olmasından xoĢunuz gəlirmi? 
93.Ġnsanların sizdən qorxmalarını istəyirsinizmi?  
94.Doğrudurmu  ki,  siz  bəzən  həddən  artıq  enerjili,  bəzən  isə  tamam  süst 
olursunuz? 
95.Bu gün görməli olduğunuz iĢi bəzən sabaha saxlayırsınız? 
96. Sizi zirək və Ģən adam sayırlarmı? 
97.Sizə tez-tezmi yalan danıĢırlar? 
98.Siz çox Ģeylərə, hadisələrə qarĢı həddən artıq həssassınız? 
99.Öz səhvlərinizi etiraf etməyə həmiĢəmi hazırsınız? 
100.Tələyə düĢmüĢ heyvanlara nə zamansa yazığınız gəlibmi? 
101.Bu anketi doldurmaq sizin üçün çətinmi oldu? 
 
Soraq anketinin  təhlili zamanı sınaqdan keçirilənin ―açar‖ cavablarla 
üst-üstə düĢən cavablarının miqdarı nəzərə alınır. 
 
Cavabların hesablanması 
 
 
AlınmıĢ  nəticələr  ―açar‖  cavablarla  tutuĢdurulur.  ―Açar‖  cavaba 
uyğun  gələn  cavaba  görə  -1,  uyğun  gəlməyənə  görə  -0  bal  verilir.  AlınmıĢ 
ballar toplanır. 
 
 

89 
 
Açar 
1.Psixotizm Ģkalası: 
―yox‖ (―-―) cavabları: № 2, 6, 9, 11, 19, 39, 43, 59, 63, 67, 78, 100; 
―hə‖ (―+‖) cavabları: № 14, 23, 27, 31, 35, 47, 51, 55, 71, 85, 88, 93, 97. 
2. Ekstraversiya-introversiya  Ģkalası: 
―yox‖ (―-―) cavabları: № 22, 30, 46, 84; 
―hə‖ (+‖) cavabları: № 1. 3, 10, 15, 18, 26, 34, 38, 42, 50, 54, 58, 62, 66, 70, 
74, 77, 81, 90, 92, 96. 
3.Neytrotizm Ģkalası: 
―hə‖ (―+‖) cavabları: № 3, 7, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, 56, 
60, 64, 68, 72, 75, 79, 83, 86, 89, 94, 98. 
4.Səmimilik Ģkalası: ―yox‖ (―-―) cavabları: № 4, 8, 17, 25, 29, 41, 45, 49, 53, 
57, 65, 69, 76, 80, 82, 91, 95 
―hə‖ (―+‖) cavabları: № 13, 21, 33, 37, 61, 73, 87, 99 
 
Alınmış cavabların şərhi 
 
Metodika  4  Ģkalaya  malikdir:  estraversiya-introversiya,  neyrotizm, 
psixotizm və yoxlanılanın səmimiliyini qiymətləndirmək üçün xüsusi Ģkala. 
 
Ayzenk  Ģəxsiyyətin  strukturunu  üç  amilin  toplusu  kimi  nəzərdən 
keçirirdi. 
 
1)  Ekstraversiya-introversiya.  Müəllifin  qeyd  etdiyinə  görə  fərdin 
ünsiyyətcilliyi,  çoxlu  tanıĢları  olması,  insanlarla  kontakt  yaratmağa  olan 
tələbatı-  tipik  ekstraverti  səciyyələndirən  cəhətlərdir.  Bu  tip  insan  ani 
duyğuların  təsiri  ilə  hərəkət  edir,  tez  özündən  çıxır.  O,  qayğusız,  optimist, 
həlim  xasiyyətli  və  Ģəndir.  Süstlükdənsə  hərəkli  olmağa  üstünlük  verir, 
təcavüzkarlığa meyllidir. Hiss və duyğularını ciddi nəzarətdə saxlaya bilmir, 
riskli hərəkətlərə meyllidir. Ona həmiĢə bel bağlamaq olmaz. 
 
Tipik  introvert  isə  sakit,  utancaq,  çəkingən  olur,  öz  daxili  aləminə 
qapanmağı  xoĢlayır.  Təmkinlidir  və  yaxın  dostlarından  baĢqa,  bütün  digər 
adamlarlardan  uzaq  qalır.  Öz  hərəkətlərini  və  atacağı  addımları  əvvəlcədən 
düĢünür və planlaĢdırır, qəfil yaranan istəklərə etibar etmir, hər hansı qərarın 
qəbul  edilməsinə  ciddi  yanaĢır,  hər  Ģeydə  səliqə-sahman  xoĢlayır.  Öz 
duyğularını nəzarətdə saxlamağı bacarır, onu özündən çıxarmaq o qədər də 
asan deyil. Bədbinliyə meylli olur, mənəvi normaları yüksək qiymətləndirir. 
 
 
2)  Neyrotizm  –  emosional  dayanıqlıq  ölçüsüdür.  ġəxsin  emosional  
cəhətdən dayanıqlıqlı və ya yaxud dayanıqlıqsız  (emosional sabitlik, yaxud 
qeyri-sabitlik) olmasını xarakterizə edir. Neyrotizm bəzi göstəricilərinə görə 
sinir sisteminin qeyri-sabitlik göstəriciləri ilə bağlıdır. Emosional dayanıqlıq 
adi  və  stress  vəziyyətlərində  fərdin  fəaliyyətinin  məqsədyönlülüyünün 

90 
 
saxlanmasını  ifadə  edən  xüsusiyyətdir.  Bu  xüsusiyyət  güclü  gərginliyin  və 
narahatlığın  olmaması,    yetkinlik,  əla  adaptasiya,  həmçinin  liderliyə 
meyllilik,  ünsiyyətcillik  kimi    əlamətlərin  olması  ilə  xarakterizə  olunur. 
Neyrotizm öz ifadəsini həddən artıq əsəbilik, dayanıqlıqsız,  pis adaptasiya, 
əhvali-ruhiyyənin sürətlə dəyiĢməsi (qeyri-sabitlik), günahkarlıq duyğusu və 
narahatçılıq,  təĢviĢ,  depresiv  reaksiyalar,  diqqətsizlik,  stress  Ģəraitində 
dayanıqsızlıq  kimi əlamətlərdə tapır. 
Neyrotizm  üçün    emosionallıq,  impulsivlik,  insanlarla  əlaqələrdə 
əsəbilik,  maraqların  dəyiĢkənliyi,  özünə  inamsızlıq,  qabarıq  ifadə  olunan 
həssaslıq,  tez  təsirlənmə,  qıcıqlanmağa  meyllilik  səciyyəvidir.  Neyrotik 
Ģəxslər  kənar  qıcıqlara  və  onları  doğuran  stimullara  qarĢı  qeyri-adekvat 
dərəcədə  güclü  reaksiya  verirlər.  Neyrotizm    Ģkalası  üzrə    göstəriciləri 
yüksək olan Ģəxslərdə stress Ģəraitində nevroz halları meydana çıxa bilər. 
 
 
3)  Psixotizm.  Bu  Ģkala  qeyri-sosial  davranıĢa  meyllilik,  qəlizlik, 
emosional reaksiyaların qeyri-adekvatlığı, yüksək konfliktlilik, kontakt qura 
bilməmək, eqosentriklik, eqoistiklik, laqeydlik kimi əlamətlərlə səciyyələnir. 
 
Ayzenkin  fikrinə  görə,  ekstraversiya  və  psixotizm  üzrə  yüksək 
göstəricilər  psixiatrik  baxımdan  isteriya  diaqnozuna,  introversiya  və 
neyrotizm  üzrə  yüksək  göstəricilər  isə  təlaĢlılıq  və  reaktiv  depressiya 
diaqnozuna uyğun gəlir. 
 
Neyrotizm  və  psixotizm  əlamətlərinin  qabarıq  ifadə  olunması 
müvafiq patalogiya növlərinə ―meyllilik ― kimi qiymətləndirilir. 
 
Ekstraversiya-introversiya Ģkalası üzrə yüksək göstəricilər ekstravert, 
aĢağı göstəricilər isə intravert tiplərə uyğun gəlir. 
 
Ekstro-introversiya Ģkalası üzrə orta göstəricilər: 7 – 15 bal. 
 
Neyrotizm Ģkalası üzrə orta göstəricilər: 8 – 16 bal. 
  
Psixotizm  Ģkalası üzrə orta göstəricilər: 5 – 12 bal. 
 
Əgər  səmimilik  Ģkalası  üzrə  balların  miqdarı  10-dan  yuxarıdırsa, 
müayinənin  nəticələri  səhih  sayılmır  və  yoxlanılan  Ģəxs  suallara  daha  açıq, 
səmimi cavab verməsi təklif edilir. 
 
Yüksək sinir fəaliyyəti fiziologiyasına aid məlumatları tədqiqata cəlb 
edən  Ayzenk  belə  bir  fərziyyə  irəli  sürür  ki,  Pavlovun  müəyyənləĢdirdiyi 
psixoloji güclü və zəif insan tipləri ekstravert və introvert Ģəxsiyyət tiplərinə 
çox yaxındır. 
Ġntro  və  ekstroversiyalar  mərkəzi  sinir  sisteminin  anadangəlmə 
xassələrində  müĢahidə  olunur.  Bu  xassələr  oyanma  və  tormozlanma 
proseslərinin  müvazinətini  təmin  edir.  Beləliklə,  ekstro-introversiya  və 
neyrotizm Ģkalaları üzrə tədqiqatın nəticələrindən istifadə etməklə Pavlovun 
təsnifatı  üzrə  Ģəxsiyyətin  temperament  göstəricilərini  müəyyən  etmək  olar. 
Pavlov  temperamentə  görə  Ģəxsiyyətin  dörd  klassik  tipini  təsvir  etmiĢdir: 
sanqvinik (mərkəzi sinir sisteminin əsas xassələrinə görə güclü, müvazinətli, 

91 
 
hərəkli  tip  sayılır),  xolerik  (güclü,  müvazinətsiz,  hərəkli  tip),  fleqmatik 
(güclü,  müvazinətli,  ətalətli    tip),  melanxolik  (zəif,  müvazinətsiz,  ətalətli  
tip). 
 
AĢağıdakı  cədvəldə  hər  bir  temperament  tipinin  soraq  vərəqinin 
Ģkalaları  ilə  əlaqəsini  müĢahidə  etmək  olar.  Elə  buradaca  hər  bir 
temperament tipinin qısa xarakteristikası verilmiĢdir. 
 
Qeyri          -         sabit 
introvertlaĢmıĢ 
ekstravertlaĢmıĢ 
asanlıqla ruhdan düĢən, 
həyəcanlı, rigid 
mühakimələrə meylli, 
bədbin, təmkinli, 
ünsiyyətdən 
qaçan, 
sakit.                                                   
Melanxolik                
Xolerik 
Aktiv, hissiyyatlı, 
narahat, 
təcavüzkar, tez 
təsirlənən, 
dəyiĢkən, qeyri-sabit, 
impulsiv, nikbin 
passiv, ehtiyatlı 
mühakiməli, xeyirxah, 
sülhpərvər, idarəedici, 
inam doğuran, etibarlı, 
müntəzəm, sakit 
 
Fleqmatik                                                
Sanqvinik    ünsiyyətcil, təmasa 
girən, söhbətcil, 
qayğıkeĢ, sərbəst, 
həyatsevər, qayğısız, 
təĢəbbüskar 
Sabit 
 
 
Adətən  hər  hansı  bir  fərddən  bəhs  edərkən  qəti  olaraq  konkret  bir 
temperament  tipindən  yox,  hansısa  tipin  əlamətlərinin  üstünlüyündən 
danıĢmaq  lazımdır.  Çünki  həyatda  bu  tiplərə  ―təmiz‖  halda  nadir  hallarda 
rast gəlinir. 
 
“Xalis” sanqvinik yeni Ģəraitə tez uyğunlaĢır, insanlarla tez dil tapır, 
ünsiyyətcildir.  Hisslərı  tez  yaranır,  tez  də  dəyiĢir,  emosional  yaĢantıları 
adətən  dərin  olmur.  Mimikası  zəngin,  hərəkli  və  ifadəlidir.  Bir  yerdə  qərar 
tuta  bilmir,  yeni  təəssüratlara  ehtiyac  duyur,  öz  impulslarını  kifayət  qədər 
tənzimləyə bilmir, həyat nizamına və iĢdəki sistemə ciddi Ģəkildə riayət edə 
bilmir.  Buna  görə  də  qüvvənin  bərabər  paylanmasını,  uzunmüddətli 
gərginliyi, sabut diqqət, səbr tələb edən iĢlərin öhdəsindən gələ bilmir. Ciddi 
məqsədlər,  dərin  fikirlər,  yaradıcı  fəaliyyət    olmayanda  isə  səthilik  və 
səbatsızlıq meydana çıxır. 
 
Xolerik  yüksək  qıcıqlanma,  həyəcanlanma  xassəsi  ilə  seçilir, 
hərəkətləri qeyri-müntəzəmdir. Onun hərəkətləri kəskin və cəlddir, güclü və 
impulsivdir,  emosional  həyəcanları  qabarıq  ifadə  olunur.  Müvazinətsizliyi 
nəticəsində   maraqlandığı  iĢə var qüvvəsi ilə  giriĢir, lazım olduğundan çox 
güc  sərf  edir  və  əldən  düĢür.  Ġctimai  maraqlara  malik  olanda  temperament 
özünü  təĢəbbüskarlıqda,  enerjili  olmaqda,  prinsipiallıqda  göstərir.  Mənəvi 

92 
 
həyatı  kasad  olanda  xolerik  temperament  çox  zaman  tez  qıcıqlanma, 
özündən  tez  çıxma,  səbrsizlik,  çılğınlıq  kimi  halların  meydana  çıxmasına, 
emosional Ģəraitlərdə özünənəzarətin itirilməsinə gətirib çıxara bilir. 
 
Fleqmatik davranıĢ  fəallığının nisbətən aĢağı olması ilə xarakterizə 
olunur,  onda  yeni  təzahürlər  ləng  formalaĢır,  ancaq  dayanıqlı  olurlar. 
Hərəkətlərində  ləng  və  sakitdir.  Mimikası  və  nitqi  sakit,  rəvan,  duyğu  və 
əhval-ruhiyyəsi  dərin  olur.  Ġnadkar  və  qətiyyətlidir,  az-az  hallarda  özündən 
çıxır, çılğınlığa meylli deyil, öz qüvvəsini tənzimləməyi bacarır, baĢladığı iĢi 
sona  çatdırır,  münasibətlərində  müntəzəmdir,  kifayət  qədər  ünsiyyətcildir, 
boĢ  danıĢmağı  sevmir.  Gücünü  qənaət  edir,  boĢ  yerə  sərf  etmir.  ġəraitdən 
asılı olaraq fleqmatik bəzi hallarda təmkinlilik, fikir dərinliyi, sabitlik və s. 
kimi  ―müsbət‖,  bəzi  hallarda  -  əzginlik,  biganəlik,  tənbəllik  və  iradəsizlik, 
kasıb və zəif emosiyalar, yalnız vərdiĢ etdiyi addımları atmaq kimi ―mənfi‖ 
xüsusiyyətlərlə xarakterizə oluna bilər. 
Melanxolik  tipdə  çox  zaman  meydana  çıxan  reaksiya  onu  yaradan 
qıcığın gücünə müvafiq olmur. Duyğuları dərin və dayanıqlı olsa da, onların 
ifadəsi zəif olur. Diqqətini uzun zaman nəyinsə üzərində cəmləməyə çətinlik 
çəkir.  Güclü  təsirlər  melanxolikdə  uzunmüddətli  tormozlanma  reaksiyası 
(―tez  ruhdan  düĢür‖)  yaradır.  Nitqində  və  rəftarında  təmkinlilik  və  sakitlik, 
xasiyyətində  utancaqlıq,  çəkingənlik,  qətiyyətsizlik  səciyyəvidir.  Adi 
Ģəraitdə  melanxolik  dərin,  məzmunlu  adamdır,  yaxĢı  zəhmətkeĢ  ola  bilər, 
həyati  məsələlərin  öhdəsindən  uğurla  gəlir.  ƏlveriĢsiz  Ģəraitdə  isə  özünə 
qapanan, qorxaq, səksəkəli, tez sınan adama çevrilir  və belə həyat Ģəraitinə 
görə layiq olmadığını düĢünərkən  ağır daxili sarsıntılara meylli olur. 
 
Sorğu  vərəqi  ilə  iĢləyən  zaman  rahatlıq  üçün  yoxlananların  cavab 
blankından  (1-ci  cədvəl)  və  nəticələrin  yoxlanma  açarından  (2-ci  cədvəl) 
istifadə etmək məsləhətdir. 
 
Cavablar üçün blank 
                                                                                                              cədvəl 1 
Sualın 
№ si 
   1 
 2 
 3 
 4 
  5 
  6  
 7  
  8  
 9  
 10 
  0 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 10 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 20 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 30 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 40  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 50 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 60 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 70 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 80 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 90 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

93 
 
                     
Açar                                                                                                         
cədvəl 2 
 
Sualın 
№ si 
   1 
 2 
 3 
 4 
  5 
  6  
 7  
  8  
 9  
 10 
  0 
 E+ 
 P- 
 N +  Y-         
E+ 
P- 
N+ 
Y- 
P- 
 E+ 
 10 
 P- 
N+ 
 Y+ 
P+ 
E+ 
N+ 
Y- 
E+ 
P- 
N+ 
 20 
Y+ 
E- 
 P+ 
N+ 
Y- 
E+ 
P+ 
N+ 
Y- 
E- 
 30 
P+ 
N+ 
Y+ 
E+ 
P+ 
N+ 
Y+ 
E+ 
P- 
N- 
 40  
Y- 
E+ 
 P- 
N+ 
Y- 
E- 
P+ 
N+ 
Y- 
E+ 
 50 
P+ 
N+ 
Y- 
E+ 
P+ 
N+ 
Y- 
E+ 
P- 
N+ 
 60 
Y+ 
E+ 
P- 
N+ 
Y- 
E+ 
P- 
N- 
Y- 
E+ 
 70 
P+ 
N+ 
Y+ 
E+ 
N+ 
Y- 
E+ 
 P- 
N+ 
Y- 
 80 
E+ 
Y- 
N+ 
E- 
P+ 
N+ 
Y+ 
P+ 
N+ 
E+ 
 90 
Y- 
E+ 
P+ 
N+ 
Y- 
E+ 
P+ 
N+ 
Y+ 
P- 
   
P- psixotizm;                                      N-neyrotizm; 
E-ekstra-introversiya;                         Y-yalan Ģkalası. 
 
 
AYZENKĠN EPĠ TEST – SORĞUSU 
A.ġmelyov tərəfindən uyğunlaĢdırılmıĢdır 
 
EPĠ  test-sorğusu  (1963–cü  il)  istifadə  olunma  tezliyinə  görə  digər 
psixodiaqnostik metodikaların  sırasında inamla birinci yeri tutur. 
 
Sıra 
№-si                                                                                                        
                            Müddəanın       məzmunu 
 
H
ə 
Yox  
1 
Fikrinizi dağıtmaq, güclü duyğular hiss etmək üçün yeni 
təəssüratlara tez-tezmi can atırsınız? 
 
 
2 
Sizi  anlayan,  təqdir  edən,  təəssübünüzü  çəkən  dostlara 
ehtiyac duyduğunuzu tez-tezmi hiss edirsiniz? 
 
 
3 
Özünüzü qayğısız adam hesab edirsiniz? 
 
 
4 
Öz niyyətlərinizdən əl çəkmək sizə çoxmu çətin olur? 
 
 
5 
Öz  iĢlərinizi  əvvəlcədən  götür-qoy  edirsinizmi  və  bir 
hərəkəti etməzdən əvvəl bir az gözləyirsinizmi? 
 
 
6 
Hətta  sizə  sərf  etməsə  belə,  verdiyiniz  vədləri  yerinə 
yetirirsinizmi? 
 
 
7 
Sizin  əhval-ruhiyyənizdə  enmə  və  qalxmalar  tez-tezmi   
 

94 
 
baĢ verir? 
8 
Siz  adətən  götür-qoy  etməyə  çox  vaxt  sərf  etmədən 
sürətlə hərəkət edir və danıĢırsınızmı? 
 
 
9 
Heç  bir  ciddi  səbəb  olmadan  özünüzü  bədbəxt  hiss 
etdiyiniz vaxtlar olubmu? 
 
 
10 
Doğrudurmu  ki,  siz  bəhs  xatirinə  hər  Ģeyə  əl  ata 
bilərsiniz? 
 
 
11 
Əks  cinsdən  xoĢunuza  gələn  adamla  tanıĢ  olmaq 
istəyəndə utancaqlıq hissi keçirirsinizmi? 
 
 
 
12 
ƏsəbləĢərkən özünüzdən çıxdığınız hallar olurmu? 
 
 
13 
Ani hisslərin təsiri altında düĢünməmiĢ hərəkət etdiyiniz 
vaxtlar çoxmu olur? 
 
 
14 
Sizi belə bir fikir tez-tezmi narahat edir ki, hər hansı bir 
sözü demək, hər hansı bir hərəkəti etmək lazım deyildi? 
 
 
15 
Kitab 
oxumağı 
insanlarla 
görüĢməkdən 
üstün 
tutursunuzmu? 
 
 
16 
Doğrudurmu ki, sizin qəlbinizə toxunmaq çox asandır? 
 
 
17 
Tez-tez məclislərdə olmağı sevirsinizmi? 
 
 
18 
Hərdən  baĢqa  adamlarla  bölüĢmək  istəmədiyiniz 
fikirləriniz olurmu? 
 
 
19 
Doğrudurmu  ki,  bəzən  çox  enerjili,  bəzən  də  süst  və 
əzgin olursunuz? 
 
 
20 
Öz  tanıĢlıq  dairənizə  yalnız  az  saylı  ən  yaxın  dostlarla 
məhdudlaĢdırırsınızmı? 
 
 
21 
Arzularınız çoxdurmu? 
 
 
22 
Kimsə  sizin  üstünüzə  qıĢqıranda  ona  eyni  cür  cavab 
verirsinizmi? 
 
 
23 
Günahkarlıq hissi sizi tez-tezmi narahat edir? 
 
 
24 
Bütün vərdiĢləriniz yaxĢı və xoĢagələndirmi? 
 
 
25 
Səs-küylü məclisdə ürəkdən Ģənlənə bilirsinizmi? 
 
 
26 
Əsəbləriniz tez-tezmi son həddə qədər gərilmiĢ olur? 
 
 
27 
Sizi Ģən və diribaĢ adam sayırlarmı?                                
 
 
28 
Bir  iĢi  baĢa  çatdırdıqdan  sonra  fikrinizdə  yenidən  ona 
qayıdaraq iĢi daha yaxĢı görə biləcəyinizi düĢündüyünüz 
olurmu? 
 
 
29 
Doğrudurmu ki, siz insanlar arasında adətən dinməz və 
təmkinli olursunuz? 
 
 
30 
ġaiyələri yaydığınız olurmu? 
 
 
31 
Olurmu ki, ağlınıza gələn müxtəlif fikirlər sizi yatmağa 
qoymur? 
 
 
32 
Doğrudurmu  ki,  sizi    maraqlandıran  bir  Ģeyi   
 

95 
 
dostlarınızdan  soruĢub  öyrənməkdənsə,  bu  barədə 
haradansa oxumaq sizin üçün daha xoĢ və rahatdır? 
33 
Çox güclü ürək döyüntüləriniz olurmu? 
 
 
34 
Diqqətin  səylə  cəmləĢdirilməsini  tələb  edən  iĢdən 
xoĢunuz gəlirmi? 
 
 
35 
Sizdə uçunma tutmaları (titrətmə) olurmu? 
 
 
36 
Doğrudurmu  ki,  tanıdığınız  adamlar  haqqında,  hətta 
onların  bundan  xəbər  tutmayacağını  bilsəniz  də,  ancaq 
yaxĢılığa danıĢırsınız? 
 
 
37  
Doğrudurmu  ki,  siz  hamının  bir-biri  ilə  zarafat  etdiyi 
məclisdə olmağı xoĢlayırsınız? 
 
 
38 
Doğrudurmu ki, siz tez qıcıqlanansınız? 
 
 
39 
Hərəkət cəldliyi tələb edən iĢdən xoĢunuz gəlirmi? 
 
 
40 
Hər  Ģey  yaxĢı  baĢa  çatsa  da,  baĢ  verə  biləcək 
xoĢagəlməz və ―dəhĢətli‖ hadisələrin sizi narahat etdiyi 
tez-tezmi olur? 
 
 
41 
Doğrudurmu ki, siz öz hərəkətlərinizdə  lənğsiniz? 
 
 
42 
GörüĢə və ya iĢə siz heç gecikirsiniz? 
 
 
43 
Siz qarıĢıq yuxular tez-tezmi görürsünüz? 
 
 
44 
Bu doğrudurmu ki, siz söhbət etməyi o qədər sevirsiniz 
ki,  hətta  sizə  tanıĢ  olmayan  insanla  bir  qədər  söhbət 
etmək üçün ələ düĢən fürsəti qaçırmırsınız? 
 
 
45 
Hər hansı bir ağrılar sizi narahat edirmi? 
 
 
46 
Əgər  dostlarınızla  uzun  müddət  görüĢə  bilməsəniz 
dilxor  olursunuzmu? 
 
 
47 
Siz özünüzü əsəbi adam adlandıra bilərsinizmi? 
 
 
48 
Sizin  tanıĢlarınız  arasında  tamamilə  xoĢunuza 
gəlməyənlər  
varmı? 
 
 
49 
Sizdə və sizin iĢinizdə olan çatıĢmazlıqların tənqidi sizə 
tezmi  
toxunur? 
 
 
50 
Siz  özünüz  haqqında  deyə  bilərsinizmi  ki,  özünə  əmin 
insansınız? 
 
 
51 
Çoxlu  iĢtirakçısı  olan  tədbirlərdən  əsil  həzz  almaq 
çətindirmi? 
 
 
52 
Sizin baĢqalarına nisbətən nədə isə dala qalmağınız sizi 
narahat edirmi? 
 
 
53 
Darıxdırıcı yığıncağa canlandırma gətirə bilərsinizmi? 
 
 
54 
Tamamilə  bilmədiyiniz  iĢlər  haqqında  danıĢdığınız 
vaxtlar olubmu? 
 
 

96 
 
55 
Öz sağlamlığınızdan narahat olursunuzmu? 
 
 
56 
BaĢqalarının hərəkətlərinə gülməyi xoĢlayırsınızmı? 
 
 
57 
Yuxusuzluqdan əziyyət çəkirsinizmi?