O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

 
O`spirinlarni o`zo`ziga baho berishi "ideal men pozitsiyasida: 
O`z o`zini yuqori baholovchi talabadarda shaxslararo munosabatlarga kirishish 
xususiyat 26%ga hukmron liderlik oktantasi dominantlik qiladi. Ularda o`ziga 
bo`lgan ishonch, yaxshi maslahatchilik, yetakchi va tashkilotchilik malakasi 
kuzatiladi. Ba`zi birlarida tanqidga toqatsizlik, o`z imkoniyatlarini ortiqcha 
baholash, fikrlarida diktavat uslubi, boshqalarga buyruq berishga imperativ extiyoj 
despotizm qirralari ham kuzatiladi. 
2-darajali bo`lib esa 26% ga mustaqil ustuvorlik oktantasi egallaydi. 
Bundan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, shaxslararo munosabatlarda mustaqil, 
raqobatchilik xususiyatlariga egalar, o`zini yuqori baholovchi ba`zi 13%ga to`gri 
tajavvuzkorlik oktantasi xususiyatlari bo`lmish, samimiylik, erkiniik, to`g`rilik, 
maqsadga erishish yo`lida qat`iylik va haddan ziyod qaysarliklar ham, hamkorlik 
konvensiallik oktantasi xususiyatlari, guruh bilan yaqin hamkorlik, atrofdagilar 
bilan do`stona munosabatlarga intilish ham, masuliyatli bag`rikenglik oktantasi 
xususiyatlari atrofdagilarga yordam berishga tayyorlik mas`uliyat hislari kabilar 
ham rivojlangan.O`z o`zini adekvat baholovchi o`spirinlarda 40 %ga hamkorlik 
konvensiallik oktantasi dominantlik qiladi. Ular referent guruh bilan yaqin 

---

60 
hamkorlik, atrofdagilar bilan do`stona munosabatlarga intiladilar. Masuliyatli 
bag`ri kenglik oktantasiga tegishli atrofdagilarga yordam berishga tayyorlik- 
mas`uliyat hissi ham rivojlangan. 
O`z o`zini past baholovchi o`spirinlarda to`g`ri tajavvuzkorlik va bog`liqlik 
bo`ysunuvchanlik oktantlari birgalikda dominantlik qiladi. Ularda haddan ziyod 
qaysarlik, do`stona emaslik, o`zini tuta bilmaslik va jahli tezlik, xususiyatlari 
kuzatiladi. Ularda atrofdagilarning yordami va ishonchiga, ularning etiboriga 
extiyoji juda kuchli. 
Lekin o`zini yuqori, adekvat va past baholovchi o`spirinlarning barchasida "ideal 
men``pozitsiyasidan 
- Hukmron liderlik oktanti. 
-Mustaqil ustuvorlik oktanti dominantlik qiladi. 
O`zini adekvat baholovchi o`spirinlarda masuliyatli bag`ri kenglik oktanti 
xususiyatlariga intilish kuzatiladi. 
Natijalardan kelib chiqqan holda quyidagi tavsiyalarni berish mumkin. Guruh 
rahbari guruhga ijtimoiy ijodiylikni taminlashi zarur.O`quvchilarni o`z o`zini 
adekvat baholashga undashi zarur. Har bir o`quvchidagi individual xususiyatlarni 
hisobga olishi lozim. Jamoadagi alohida ajralib turuvchi, turli harakterli 
o`quvchilarni aniqlab, ular bilan doimiy muloqatda bo`lish, ularni o`rganish, zarur 
bo`lsa psixologik maslahat, korreksiya ishlarini olib borish. Ota onalar bilan 
o`quvchilar ta`lim tarbiyasida uzviy hamkorlik qilish tavsiya etiladi. 
1. Hukmron – liderlik. Me’yorda ifodalangan ballarda (8 gacha) o’ziga 
ishonch, yaxshi maslahatchi, yetakchi вa tashkilotchi bo’la olish malakasi, 
rahbarlik sifatlarini aniqlaydi. Yuqori ko’rsatkichlarda tanqidga toqatsizlik, o’z 
imkoniyatlarini ortiqcha baholash (12 ball), fikrlarning diktaat uslubi, boshqalarga 
buyruq berishga imperatiв ehtiyoj, despotizm qirralarini (12 balldan yuqori) ifoda 
etadi.
2. Mustaqil – ustuвorlik. SHaxslararo munosabatlarning ishonchli, mustaqil, 
raqobatchilik uslubidan (8 ball atrofida) o’zboshimcha, narsistik, atrofdagilardan 

---

61 
ustunlik hissi ifodalangan, ko’pchilik fikridan farqli o’z fikriga egalik tendensiyasi 
вa guruhda ajratilgan pozisiyaga egalik uslubigacha (12-16 ball) ifoda etadi.
3. To’g’ri – tajoвuzkor. Ko’rsatkichlar ifodalanganlik darajasiga ko’ra bu 
oktant samimiylik, erkinlik, to’g’rilik, maqsadga erishish yo’lida qat’iylik 
(me’yorlangan ballarda) yoki haddan ziyod qaysarlik, do’stona emaslik, o’zini tuta 
bilmaslik вa jahli tezlikni (yuqori ballar) ifoda etadi.
4. Ishonchsizlik – skeptiklik. Fikrlar вa xatti-harakatlar bazasi realistikligi, 
skeptisizm вa nokonformlik (8 ballgacha) o’ta xafa bo’luвchan вa atrofdagilarga 
ishonchsiz munosabat moduliga, kritisizmga moyillik, atrofdagilar bilan 
munosabatlardan norozilik вa shubhalikka o’tadi.
5. Itoatkor – tortinchoqlik. SHaxslararo munosabatlarning kamtarlik, 
tortinchoqlik (3-4), o’zgalar mas’uliyatini o’z zimmasiga olish (8ballgacha), 12dan 
yuqori ballarda to’la itoatkorlik, oshirilgan aybdorlik tuyg’usi, o’z-o’zini 
kamsitishni aks ettiradi.
6. Bog’liqlik – bo’ysunuвchanlik. O’rtacha (3-4) ballarda – atrofdagilarning 
yordami вa ishonchiga, ularning e’tiboriga ehtiyoj, yuqori ko’rsatkichlarda - o’ta 
konformlik, boshqalar fikriga to’la bog’liqlik.
7. Hamkorlik – konвensiallik. Referent guruh bilan yaqin hamkorlik, 
atrofdagilar bilan do’stona munosabatlarga intiluвchi shaxslarga xos bo’lgan 
shaxslararo munosabatlar uslubini ifodalaydi. SHaxslararo munosabatlarning bu 
uslubi namoyon bo’lishida ortiqcha kompromis xulq atrofdagilarga nisbatan 
do’stonaligini to’kib – sochishda, o’zini tuta olmaslik, o’zining ko’pchilik 
manfaatlariga daxldor ekanini ta’kidlashga intilishda ko’zga tashlanadi.
8. Mas’uliyatli – bag’ri kenglik. Atrofdagilarga yordam berishga tayyorlik, 
mas’uliyat hissi riвojlanganligida namoyon bo’ladi. YUqori ballar ko’ngli 
bo’shlik, ustanoвkalarning o’ta majburiyligi, ta’kidlangan altruizmni bildiradi.

---

62 
XULOSA VA TAVSIYALAR 
Tadqiqotimiz mobaynida “O’spirinlarni o’z o’zini namoyon qilishi o’z 
o’ziga. bahosi va shaxslararo munosabatibilan bo’g’liq bo’Jishi mumkin” degan 
ilmiy faraz ilgari surilgan.edi: Tadqiqot farazihi isbotiash maqsadida , tadqiqot 
obyekti sifatida ilk o-spirinlik ypshidagi talabaiar tanlandi. Tadqiqotimiz davomida 
Dembo Rubinshteynning “O’z o’zini baholash” hamda T.Liri-Sobchikning 
“Shaxslar munosabatlar tashxisi” metodikalaridan faydalangan holda talabaiarda 
o’z o’zini baholash hamda shaxslararo munosabatlari o’rgandik. O’tkazilgan ikkala 
metodikaninnatijalarini umumlashtirib xulosa chiqaradigan bo’lsak: 
- 
O’z o’zini yuqori baholovchi talabaiarda shaxslararo munosabatlarga 
kirishish hususiyati 26%ga hukmron liderlik oktantasi dominantlik qiladi. Ularda 
o’ziga bo’lgan ishonch, yaxshi maslahatchilik ,yetakchi va tashkilotchilik malakasi 
kuzatiladi. Ba’zi birlarida tanqidga toqatsizlik, o’z imkoniyatlarini ortiqcha 
baholash , fikrlarida diktaat uslubi .boshqalarga buyruq berishga imperativ extiyoj 
despotizm qirralari ham kuzatiladi. 
2- 
darajaii bo’lib esa 26%ga mustaqii ustuvorlik oktantasi egallaydi. 
Bundan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, shaxslararo munosabatlarda 
mustaqii, raqobatchiiik hususiyatlariga egalar.o’zini yuqori baholovchi ba’zi 
13%ga to’gri tajavvuzkorlik oktantasi hususiyatlari bo’lmish, samimiylik, erkiniik, 
to’g’rilik, maqsadga erishish yo’lida qat’iylik va haddan ziyod qaysarliklar 
ham;hamkorlik konvensiallik oktantasi hususiyatlari, guruh bilan yaqin hamkorlik, 
atrofdagilar bilan do’stona munosabatlarga intilish ham; masuliyatli bag’rikenglik 
oktantasi hususiyatlari atrofdagilarga yordam berishga tayyorlik mas’uliyat hislari 
kabilar ham rivojlangan. 
- 
O’z o’zini adekvat baholovchi o’spirinlarda 40 % ga hamkorlik 
konvensiallik oktantasi dominantlik qiladi. Ular referent guruh bilan yaqin 
hamkorlik, atrofdagilar bilan do’stona. munosabatlarga intiladilar. Masuliyatli 
bag’ri kenglik oktantasiga tegishli atrofdagilarga yordam berishga tayyorlik- 
mas’uliyat hissi ham rivojlangan. 

---

63 
- 
O’z o’zini past baholovchi o’spirinlarda to’g’ri tajavvuzkorlik va 
bog’ljqlik bo ’ysunuvchanlik oktantlari birgalikda dominantlik qiladi. Ularda 
haddan ziyod qaysarlik, do’stona emaslik, o’zini tuta bilmaslik vajahli tezlik, . 
hususiyatlari' kuzatiladi, UJarda atrofdagilarning yordami va ishonchiga,uiarning 
etiboriga extiyoji juda kuchli.  
Lekin o’zini yuqori, adekvat va past baholovchi o’spirinJarning barchasida 
"ideal men’’pozitsiyasidan hukmron liderlik oktanti. 
-Mustaqii ustuvorlik oktanti dominantlik qiladi. 
O’zini adekvat baholovchi o’spirinlarda masuliyatli bag’ri kenglik oktanti 
hususiyatlariga intilish kuzatiladi. 
Natijalardan kelib chiqqan holda quyidagi tavsiyalarni berish mumkin. 
Guruh rahbariguruhgagi ijtimoiy ijodiylikni taminlashizarur.O’quvchilarni o’z 
o’zini adekvat baholashga undashi zarur. Har bir o’quvchidagi individual 
hususiyatlarni hisobga olishi lozim. Jamoadagi alohida ajralib turuvchi, turli 
harakterli o’quvchilarni aniqlab, ular bilan doimiy muloqatda bo’lish, ularni 
o’rganish, zarur bo’lsa psixologik maslahat, korreksiya ishlarini olib borish. Ota 
onalar bilan o’quvchilar ta’lim tarbiyasida uzviy hamkorlik qilish tavsiya etiladi. 

---

64 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR