Preprint · January 2019 doi: 10. 13140/RG

Qiyalik darajasi va ekspozitsiya uchun bonitirovka koeffitsiyentlari. 
№ 
Kiya tekislik ekspozitsiyasi 
Qiyalik, darajada 
<3 
3-5 
5-7 
7-10 
>10 
1 
Soya tomon (sh, sh-g‘, g‘, sh-sh) 
1,00 
0,95 
0,90 
0,85 
0,80 
2 
Quyoshli tomon (j, j-sh, sh, j- g‘) 
0,90 
0,85 
0,80 
0,75 
0,70 
Lalmikor yerlarning ball bonitetini aniqlash sug‘oriladigan yerlarning 
unumdorlik darajasini aniqlash kabi bo‘ladi, ya’ni negizli shkaladan tuproqni genetik 
guruhi va unga muvofiq maksimal ball aniqlanadi, tuproqni hosil bilan 
korrelyatsiyalanuvchi xususiyatlari uchun ishlangan koeffitsiyentlarga ko‘paytirish 
asosida yakuniy ball bonitet chiqariladi. 
Masalan; tipik bo‘z tuproqni baholash lozim bo‘lsa unga muvofiq maksimal 
ball 70, ya’ni negizli shkalada ko‘rsatilgan. Bu tuproq og‘ir mexanik tarkibli, kuchsiz 
yuvilgan, demak koeffitsiyent 0.95, skeletsiz, bu ko‘rsatkichga ko‘ra koeffitsiyent 
1.00 va hokazolar. 
Btb = 70 · 0,95 · 1,00 = 66,5 ball. 
Tuproqni ball boniteti hosilni rejalashda, soliq miqdorini aniqlashda va 
boshqalarda muhim kattalik hisoblanadi. Soliqni tabaqalash ham, rag‘batlantiruvchi 
soliq miqdorini belgilash ham tuproqni sifat ko‘rsatkichi, ya’ni uni unumdorligiga 
bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa olinadigan hosil miqdorini chamalash, rejalashda hal 
qiluvchi asosiy kattalik hisoblanadi. 
Respublikada kuzgi lalmi bug‘doyni o‘rtacha maksimal hosildorligi gektariga 25 
ts., arpaniki - 20 ts., demak, bir bonitet ballini hosil qiymati 25/100=0,25, 
20/100=0,20 ts/ga. 
Bahorikor yerlarda hosilni to‘g‘ri rejalashda tuproq uchun hisoblangan bonitet 
balli 0,25 yoki 0,20 ga ko‘paytiriladi. Masalan; 80*0,25=20 ts/ga yoki 80*0,20=16 
ts/ga ni tashkil qiladi. Shu tariqa boshqa hisob kitoblarni amalga oshirish mumkin. 
Tayanch iboralar. Lalmikor, bahorikor, tuproqni sifat bahosi, koeffitsiyent, 
relyef, Yer, tabiiy omillar, unumdorlik, negizli shkala, mexanik tarkib, sifat, nam 
sig‘imi, eroziya, lyoss, prolyuvial, delyuvial, skelet,gumus, qiyalik, qiya tekislik, 
ekspozitsiya, quyoshli tomon, soya, gipsli, yuvilma.