Preprint · January 2019 doi: 10. 13140/RG

TUPROQ NARXINI ANIQLASH YO‘LLARI. 
Tuproq narxi har xil omillarga bog‘liq ravishda aniqlanishi mumkin. Birinchi 
navbatda potentsial va samarali unumdorligiga tayangan holda aniqlanishi kerak. 
Bu ko‘rsatkichlarni nisbiy baholash yo‘llari ko‘p bo‘lib, ulardan biri 
tuproqlarni bonitirovkalash va shu asosda bonitirovka jadvalini tuzish bo‘lib, bu ish 
amalga oshirilmoqda. 
Potentsial unumdorlik etarli darajada tuproq ekologik indeksini (TEI) hisoblash 
orqali ham aniqlanadi. Bu usulga ko‘ra aniq bir ekologik sharoitda shakllangan 
tuproqqa tegishli tuproq ekologik indeks hisoblanadi va bu indeks shu tuproqning 
unumdorlik darajasiga proportsional sanaladi. 
Tuproq narxini belgilovchi tuproq ekologik indeksi kattaligi narx aniqlovchi 
birinchi tarkibiy qism sanaladi. Ikkinchi tarkibiy qism bu tarif kategoriyasi 
hisoblanadi. 

---

71 
Tarif kategoriyalarini kiritishni sababi tuproq ekologik indeksining birligiga 
to‘g‘ri keluvchi o‘rtacha daromad miqdori hamma joyda ham bir xil emas. Bu 
kattalik o‘simlik turi va uning hosildorligi, hosil tarkibi, turi va boshqalarga hamda 
xo‘jalikning mehnatni tashkillash, qishloq xo‘jalik mahsulotini etishtirish qobiliyatiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan yerlardan nisbatan qimmati bu ko‘p yillik 
daraxtzorlar hisoblanadi, sabab bu yerlar nisbatan ko‘proq daromad beradi. Albatta 
nisbatan qimmat qishloq xo‘jalik mahsulotlarini etishtiradigan yerlar qimmatroq 
baholanadi. 
Sug‘oriladigan yerlar ham sug‘orilmaydigan maydonlarga nisbatan qimmatroq 
turadi. Sabab sug‘oriladigan yerlar nisbatan ko‘proq, kafalatli daromad beradi. 
Tuproq ekologik indeksi orqali hisoblangan bonitet balli 1 ga teng bo‘lgan 
yerlar uchun 1989 yil I.I.Karmanov tarif kategoriyalarini ishlab chiqqan. Undan 
ayrim misollarni quyida jadval tariqasida keltiramiz. 
41-jadval.