O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi iskandar tuxliyev bahodirxon safarov

2009- yilda Samarqandga qilingan sayohatlarni amalga oshirish 
mavsumiga ko‘ra xizmat ko‘rsatilgan turistlar sonining taqsimlanishi 
(ming kishi) 
Jami xizmat ko‘rsatilgan 
Ichki turizm
Kiruvchi turizm
Chiquvchi turizm

---

turistlar soni
26,4
100%
70,8
100%
0,79
100%
Yanvar
1,1
4,3
0,7
1,2
0,034
1,0
Fevral
1,4
5,2
0,6
1,1
0,055
5,0
Mart
1,9
6,9
2,2
3,3
0,039
2,4
Aprel
2,3
8,2
7,5
10,7
0,037
1,9
May
2,4
9
13,1
18,3
0,112
13,8
Iyun
4,7
19
8,7
12,4
0,044
3,7
Iyul
2,3
8,7
2,1
3,1
0,092
13,5
Avgust
3,8
15,1
10,5
14,8
0,044
3,7
Sentabr
2,2
7,8
8,2
11,4
0,039
1,1
Oktabr
1,8
6,5
10,4
14,4
0,161
34,7
Noyabr
1,3
4,8
5,5
7,5
0,094 
16,8
Dekabr
1,2
4,5
1,3
1,8
0,039
2,4
Manba: «O‘zbekturizm» MK Samarqand mintaqaviy boshqarmasi 
ma’lumotlari asosida. 
5- rasm. 2009- yilda Samarqandga sayohat qilish mavsumiga 
ko‘ra xizmat ko‘rsatilgan turistlar sonining taqsimlanish 
diagrammasi

---

Yuqoridagi 5- jadval va 5- rasmda ko‘rsatilganidek, chiquvchi 
turistik oqim dinamikasi taklif spektorining kengligiga ko‘ra 
mavsumiylik ta’siriga deyarli uchramaydi, bunda jami xizmat 
ko‘rsatilgan turistlar soniga nisbatan may, iyun va iyul oylarida 
31,0% hamda avgust, oktabr va noyabr oylarida 55,2% turistlar 
boshqa mamlakatlarga sayohat qilganlar. Kiruvchi turistlar oqimi 
jami xizmat ko‘rsatilgan turistlar soniga nisbatan may oyida 18,3%, 
oktabr oyida 14,4% tashkil qilib, asosan, yilning issiq vaqtiga to‘g‘ri 
keladi va uning o‘sish sur’ati yetarli darajada barqaror hisoblanadi. 
Yilning yanvar, fevral va dekabr oylarida turistlar oqimining keskin 
pasayishi turoperatorlarimiz tomonidan tayyorlangan dasturlar 
ta’sirchanligining pastligi va bir oz zerikarliligi bilan baholanadi, bu 
esa oilaviy va guruhiy sayohatlarning turizm bozoridagi o‘rnini 
yo‘qotishga olib kelmoqda. 
Shuningdek, sayohat davomiyligini uzaytirishga moyillik ham 
ahamiyatli ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Avvallari dam 
oluvchilarning barchasiga mehnat kodeksida o‘rnatilgan tartib 
asosida yo‘llanma muddati (binobarin, sayohat muddati) har yilgi 
mehnat ta’tili muddatiga bog‘liq ravishda 21 yoki 28 kundan iborat 
edi. 
Mazkur holatning asosiy sabablari sifatida quyidagilarni 
ko‘rsatish mumkin: 
– yil davomida ta’til vaqtini bo‘laklarga ajratib, bir necha marta 

---

sayohatlar qilishga intilish( shu jumladan, bayram kunlarida); 
– yangi mehnat munosabatlarida ko‘pchilik uchun ta’til 
davomiyligining qisqarishi va “bevosita xizmat vazifasini, ishini” 
uzoq muddatga (ikki haftadan ortiq) tashlab qo‘yishning imkoni 
yo‘qligi;
– to‘lov qobiliyatining cheklanishi, zero, ommabop turlar xarajati 
kishi boshiga 400–500 AQSh dollariga to‘g‘ri keladi.
Sayohatlarning davomiyligi turlarni amalga oshirish maqsadi 
bilan muvofiqlashadi. Jumladan, xordiq chiqarish, faol dam olish va 
turizm (motivatsiya jihatdan yetakchi tur) bilan bog‘liq sayohatlar, 
odatda, qisqa muddatli bo‘ladi, kruizli turlar va davolanish bilan 
bog‘liq sayohatlar esa uzoq muddatga mo‘ljallangan bo‘ladi. 
Shunday qilib, bizning iste’molchi-turistlarda dasturi mazmunan 
boyitilgan va qisqa muddatda katta taassurot va natija olish 
imkoniyatini amalga oshirishni ta’minlovchi turmahsulotdan 
foydalanishni ma’qul ko‘rish holatlari yaqqol kuzatilmoqda. Bu, o‘z 
navbatida, turizm industriyasi xizmatlarini qayta o‘zgartirilishini 
talab etadi hamda tur dasturlarni va uning muddatlarini xizmat 
ko‘rsatishning jahon standartlariga moslashtirishni taqozo etadi. 
Turizm soxasining xilma-xilligi uning bosh maqsadiga bog‘liq 
holda quyidagi ko‘rinishlarga ajratiladi:
1. Dam olish yoki rohatlanish, ko‘ngil ochar (tur-rleasure tour, 
delights tour). Bu turistlik dam olish va turistlikning keng tarqalgan 
turidir;

---

2. Dam olish va sog‘lomlashtirish maqsadidagi kurort (resort or 
health resort or resortspa). 
Sog‘lomlashtirish va davolash maqsadlarida qilinadigan turizm – 
health and fitnes tour or resort tour. Spa yoki health spa – 
sanatoriylar, kurortlar, pansionatlar sog‘lomlashtiruvchi-davolovchi 
tashkilotlar, kurort zonalarida, shifobaxsh suvlar, shifobaxsh 
balchiqlar va boshqalar yordamida (shifobaxsh mineral suvli 
kurortlarda) olib boriladi. Turistlik prospektlarda ixtisoslashtirilgan 
sog‘lomlashtirish maqsadlariga qarab, kempinglarda mineral suvlarni 
ichish yoki mineralli va oltingurgutvodorodli vannalar qabul qilish 
imkoniyatlarini belgilaydilar. Mashhur chet el shifobaxsh suvli 
kurortlaridan – Vishi, Vittel va Eks-le-Ben (Fransiya); Bad-
Naukeym, Visbaden va Baden-Baden (Germaniya); Bad-Ishl, Bad-
Gastayn va Baden-bey-Vin (Avstriya); Spa (Belgiya); Bat va 
Bakston (Buyuk Britaniya); Bursa (Turkiya); Atami (Yaponiya) 
Termal buloqlarining kattagina qismi Gretsiya va Vengriyada 
taniqlidir. 
O‘zbekistonda ham uning boy tabiati va iqlimidan kelib chiqqan 
holda, Farg‘ona vodiysida joylashgan «Chortoq», «Shohimardon», 
«Arslonbob», «Oltiariq», «Chimyon», Samarqand viloyatida 
joylashgan «Nagorniy», Buxorodagi «Mohi xossa» va Toshkent 
viloyatida 
joylashgan 
Bustonliq 
va 
Birchmulla 
oromgoxlari,«Chinobod» hamda «Turon» kabi mineral suv bilan 
davolash hamda dam olish imkoniyatiga ega bo‘lgan sanatoriylar, 

---

dam olish oromgohlari mavjud. 
Ko‘ngil ochar turlar– (entertainment) turizm dasturlarida ma’lum 
ma’noda turistlar uchun qo‘shimcha xizmat ko‘rsatishga 
yo‘naltirilgan. «Turistning yaxshi ko‘ngil ochishi» uchun 
xizmatlarning barcha qirralarini ochishda yordam beradi. Bu faol 
o‘yinlar (golf, kriket, kegli), otlarda sayr qilmoq, attraksionlarga 
borish (tematik bog‘lar, masalan, Disneylend, Delfi kari, zooparklar), 
restoranlar, dangsinglar, disko klublar, magazinlar, kazino va 
boshqalar shular jumlasiga kiradi. Xorij mutaxassislarining fikricha, 
110 dan ortiq keng qo‘llaniladigan turizm amaliyotidagi ko‘ngil 
ochar turlar mavjud.
Familiarization trip yoki famtrip, ya’ni tanishtiruvchi, reklama 
safari. Marshrutni qaytadan batafsil ishlash va uning shartlari bilan 
tanishish uchun reklamali sayohatlarga asosan turli dilerlar va 
turoperatorlar yoki turistlik agentliklar ishchilari borishadilar. Ular 
butun marshrutni to‘laligicha bosib o‘tishadi va yashash sharoitlarini, 
ekskursiya dasturlarini, ovqatlanish asosini, transferni, madaniy va 
ko‘ngil ochar dasturlarni aniqlashadilar. Ularni mahalliy sharoitlar, 
udumlar, meditsina va sug‘urta xizmatlari, jinoiy holatlar va boshqa 
kritik holatlarda davlat organlari bilan birgalikda olib boriladigan 
ishlar haqida to‘liq ma’lumotlar bilan ta’minlaydilar. Qoida bo‘yicha 
tanishtiruvchi turizmga ma’lum chegirmalar beriladi yoki bunday 
turizm to‘laligicha qatnashuvchi kompaniya tomonidan to‘lanadi. 
Ba’zi mamlakatlar, masalan, Isroil qabul qilish bo‘yicha turistlik 

---

faoliyatni faol qo‘llab-quvvatlab, tanishtirish bilan bog‘liq safarlarni 
davlat byudjetidan dotatsiyalaydi. 
O‘rganuvchi turizm – sonnoisscur tour. Turizm markazlariga biror 
narsa o‘rganish uchun borishdan iborat. Bular dunyoga mashhur 
Nyu- York (har yili 32 mln turist bu yerga o‘rganish maqsadida 
borishadi), Parij, Madrid, Rim, Peterburg, Qoxira, Singapur, 
Gongkong, Rio-de-Janero va shu kabi shaharlardir. Turistlarning 
qiziqish ob’yekti bo‘lib qadimgi joylar, muzeylar, haykallar, 
shaharlarning chiroyli landshaftlari xizmat qiladi.