ÉÊÒÎÐ
[ëàò. ðåúòîð – ðÿùáÿð, èäàðÿ åäÿí]
Àëè ìÿêòÿáÿ, ùàáåëÿ àëè âÿ îðòà äèíè ìÿê-
òÿáÿ ðÿùáÿðëèê åäÿí øÿõñ. Óíèâåðñèòåò ðåêòîðó.
Ðåêòîðóí ÿìðè.
ÐÅÊÒÎÐÀÒ
[ëàò.] á à õ ðåêòîðëóã 2-úè
ìÿíàäà.
ÐÅÊÒÎÐËÓÃ
èñ. 1. Ðåêòîðóí âÿçèôÿñè, èøè.
2. Àëè ìÿêòÿáèí, ðåêòîðóí áàø÷ûëûã åòäèéè
èíçèáàòè òÿäðèñ èäàðÿñè; ðåêòîðàò. // Ùÿìèí èäà-
ðÿíèí éåðëÿøäèéè áèíà.
ÐÅÊÂÈ´ÉÅÌ
èñ. [ëàò.] Äèíè ìàòÿì ìÿðà-
ñèìèíäÿ îõóíàí ÷îõñÿñëè ñèëñèëÿ õîð ÿñÿðè.
ÐÅÊÂÈÇÈ´Ò
[ëàò. ðåãóèñèòóì – òÿëÿá îëó-
íàí] Òàìàøà âÿ éà êèíîôèëì ÷ÿêèëÿí çàìàí
ëàçûì îëàí áöòöí ÿøéàëàð. [“Ùàìëåò”äÿ] äå-
êîðëàð, ïàëòàðëàð, ðåêâèçèò, ìóñèãè øÿðòè áèð
Øÿðã öñëóáóíäà âåðèëìèøäè. Ú.Úÿôÿðîâ.
ÐÅÊÂÈÇÈÒ×È
á à õ ðåêâèçèòîð.
ÐÅÊÂÈÇÈÒÎÐ
[ëàò.] Òåàòðäà, êèíîñòóäè-
éàäà ðåêâèçèòÿ áàõàí àäàì; ðåêâèçèò÷è.
Ð
ÉÃÁÈ
[èíý. ðóýáé] Óçóíñîâ òîïëà îéíà-
íûëàí ôóòáîë îéóíó íþâëÿðèíäÿí áèðè.
ÐÅÃÁÈ×È
èñ. Ðåãáè îéíàéàí àäàì.
ÐÅÃË
ÁÌÅÍÒ
[ôð.] Ìöøàâèðÿíèí, èúëàñûí,
ãóðóëòàéûí âÿ ñ. àïàðûëìàñû ãàéäàñû ùàããûíäà
ãàáàãúàäàí ìöÿééÿí âÿ ãÿáóë åäèëìèø íè-
çàìíàìÿ. Ðåãëàìåíòÿ ðèàéÿò åòìÿê. Ðåãëà-
ìåíòè ïîçìàã. Ðåãëàìåíòäÿí êÿíàðà ÷ûõìàã.
ÐÅÃËÀÍ
[èíý.] Ãîëëàðû ÷èéíè èëÿ áöòþâ
áè÷èëìèø, ùàáåëÿ áó úöð áè÷èëìèø ïàëòî âÿ ñ.
Ðåãëàí ïàëòî. Ðåãëàí ïàëòàð.
ÐÅÃÐ
ÉÑÑÈÉÀ
èñ. [ëàò.] Äÿíèçèí òÿäðèúÿí
ýåðè ÷ÿêèëìÿñè ùàëû.
ÐÅËÀÊÑÈÉÀ
èñ. [ëàò.] 1. Çÿèôëÿìÿ.
2. Ýÿðýèíëèéèí þçáàøûíà àçàëìàñû ùàëû.
ÐÅË
É
[ôð.] Åëåêòðèê äþâðÿñèíè ìöÿééÿí
ùàäèñÿëÿð çàìàíû àâòîìàòèê îëàðàã à÷àí âÿ
éà áàüëàéàí àëÿò.
ÐÅËÈ´ÊÒ
èñ. [ëàò. ðåëèúòóì – ãàëûã] ×îõ
ãÿäèì äþâðëÿðèí ãàëûüû îëàí øåé, ùàäèñÿ; ãàëûã.
Éàëàí÷û ðåëèêòëÿð.
ÐÅËÑ
[èíý. ðàèëñ, ðàèë, ëàò. ðåýóëà – äöç òàõòà,
òèð] Öçÿðèíäÿ âàãîí, âàãîíåò âÿ ñ. òÿêÿð-
ëÿðèíèí äèéèðëÿíÿðÿê ùÿðÿêÿò åòäèéè åíñèç ïî-
ëàä òèð, ðàé. [Ãÿùðÿìàíè] âàüçàëûí áþéöê áè-
íàñûíäàí êå÷èá ðåëñëÿðèí öñòöíäÿí àäëàéà-
ðàã äåïîéà òÿðÿô ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ðåëñëÿð
óçàíäûãúà, ýþäÿëèð éîëëàð; Òÿïÿëÿð àøûðûã,
äàüëàð àøûðûã. Ñ.Ðöñòÿì.
ÐÅËÑËÈ
ñèô. Ðåëñëÿðäÿí äöçÿëäèëìèø, éà-
õóä ðåëñ öçÿðèíäÿ ùÿðÿêÿò åäÿí. Ðåëñëè éîë.
Ðåëñëè íÿãëèééàò.
ÐÅËÑÑÈÇ
ñèô. Ðåëñ äþøÿíìÿìèø, ðåëñ öçÿ-
ðèíäÿ ùÿðÿêÿò åòìÿéÿí. Ðåëññèç íÿãëèééàò.
ÐÅËÉÀÒÈÂÈ´ÑÒ
[ëàò.] Ðåëéàòèâèçì òÿðÿô-
äàðû.
ÐÅËÉÀÒÈÂÈÇÌ
[ëàò. ðåëàòèâóñ – íèñáè]
ôÿëñ. Èíñàí èäðàêûíûí íèñáèëèéè, øÿðòèëèéè âÿ ñóá-
éåêòèâëèéè ùàããûíäà èäåàëèñò úÿðÿéàí. Ðåëéà-
òèâèçì ôèçèêè èäåàëèçìèí ãíîñåîëîæè ìÿíáÿëÿðèí-
äÿí áèðè îëìóøäóð.
ÐÅËÉ
ÉÔ
[ôð. ðåëèåô] Éåð ñÿòùèíäÿ îëàí
ìöõòÿëèô êÿëÿ-êþòöðëöê, äÿðÿ-òÿïÿ, äàü âÿ
äöçÿíëèê âÿ ñ. Äÿíèç äèáèíèí ðåëéåôè. Ðàéî-
íóí ðåëéåôè.
ÐÅÌ
ÁÐÊÀ
[ôð. ðåìàðãóå] Ïéåñ ìöÿëëèôè-
íèí, ùàäèñÿíèí ùàíñû øÿðàèòäÿ ýåäÿúÿéèíè,
ïåðñîíàæëàðûí äàâðàíûøûíûí âÿ õàðèúè ýþðêÿ-
ìèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíè ñÿúèééÿëÿíäèðÿí èçàùû.
ÐÅÌ
ÉÄÈÓÌ
èñ. [ëàò.] Ãûçûë ñèêêÿ ñòàíäàðòû
øÿðàèòèíäÿ ñèêêÿíèí ôàêòèê ÷ÿêèéÿ âÿ ÿéàðà
ýþðÿ ãàíóíè íîðìàäàí êÿíàðà ÷ûõìàñû.
Ð
ÉÍÒÀ
[àëì. Ðåíòå, ôð. ðåíòå] 1. èãò. Ñàùè-
áèíèí ôÿàëèééÿòè òÿëÿá îëóíìàäàí êàïèòàë, ÿì-
ëàê âÿ éà òîðïàãäàí ìöíòÿçÿì àëûíàí ýÿëèð.
Òîðïàã ðåíòàñû.
2. ìàë. Èñòèãðàç âÿðÿãÿñè ñàùèáëÿðèíÿ äàèìè
ýÿëèð ýÿòèðÿí ìöääÿòñèç äþâëÿò èñòèãðàçû. Äþâ-
ëÿò ðåíòàñû.
ÐÅÍÒÝ
ÉÍ
[àëìàí ôèçèêèíèí àäûíäàí]
1. Ðåíòýåí øöàëàðû èëÿ èøûãëàíäûðìà. Ðåíòýå-
íèí íÿòèúÿñè.
Ðåíòýåí øöàëàðû – ãåéðè-
øÿôôàô úèñèìëÿðäÿí êå÷ÿ áèëÿí ãûñà åëåêòðî-
ìàãíèò äàëüàëàðäàí èáàðÿò ýþçëÿ ýþðöíìÿéÿí
øöàëàð.
2. Ùÿìèí øöàëàðëà èøûãëàíäûðàí úèùàç. Ðåíò-
ýåí êàáèíåòè.
ÐÅÍÒÝÅÍÎÃÐ
ÁÔÈÉÀ
[ðåíòýåí âÿ éóí.
ýðàïùî – éàçûðàì] Ðåíòýåí øöàëàðû âàñèòÿñèëÿ
ãåéðè-øÿôôàô úèñèìëÿðèí äàõèëè ãóðóëóøóíóí
øÿêëèíèí ÷ÿêèëìÿñè.
ÐÅÍÒÝÅÍ
ÓÃÐÀÌ
[ðåíòýåí âÿ éóí.
ýðàììà – éàçû] Ðåíòýåí øöàëàðû âàñèòÿñèëÿ
ôîòîïëàñòèíêà âÿ éà ïëéîíêàäà àëûíàí ÿêñ.
642
ÐÅÊÎÐÄÑÌÅÍ
ÐÅÍÒÝÅÍÎÃÐÀÌ
ÐÅÍÒÝÅÍÎË
ÓÝÈÉÀ
[ðåíòýåí âÿ éóí. ëî-
ýîñ] Òèááèí, ðåíòýåí øöàëàðûíûí äèàãíîñòèêà
âÿ ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ òÿòáèãèíäÿí áÿùñ åäÿí
øþáÿñè.
ÐÅÍÒÝÅÍÎËÎÆÈ
ñèô. [ðåíòýåí âÿ éóí.
ëîýîñ] Ðåíòýåíîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí,
ðåíòýåíîëîýèéà èëÿ áàüëû îëàí. Ðåíòýåíîëîæè
öñóë.
ÐÅÍÒÝÅÍÎËÎÃ
[ðåíòýåí âÿ éóí. ëîýîñ]
Ðåíòýåíîëîýèéà âÿ ðåíòýåí øöàëàðû èëÿ ìöà-
ëèúÿ ìöòÿõÿññèñè îëàí ùÿêèì.
ÐÅÍÒÝÅÍÎÑÊÎÏÈÊ
ñèô. [ðåíòýåí âÿ éóí.
ñêîïåî – áàõûðàì] Ðåíòýåíîñêîïèéàéà àèä
îëàí, ðåíòýåíîñêîïèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ðåíò-
ýåíîñêîïèê öñóë.
ÐÅÍÒÝÅÍÎÑÊ
ÓÏÈÉÀ
[ðåíòýåí âÿ éóí.
ñêîïåî – áàõûðàì] Ãåéðè-øÿôôàô úèñèìëÿðèí
ðåíòýåí øöàëàðû âàñèòÿñèëÿ òÿäãèã åäèëìÿñè,
éîõëàíûëìàñû.
ÐÅÍÒÝÅÍÎÒÅÐÀÏÈ´ÉÀ
[ðåíòýåí âÿ éóí.
òùåðàïåèà] Ðåíòýåí øöàëàðûíûí ìöàëèúÿ ìÿã-
ñÿäèëÿ òÿòáèãè.
ÐÅÎÑÒ
ÁÒ
[éóí. ðùåîñ – àõûí âÿ ñòàòîñ –
ùÿðÿêÿòñèç] Åëåêòðèê ÷åâðÿñèíäÿ åíåðæèíèí âÿ
ýÿðýèíëèéèí ýöúöíö íèçàìà ñàëàí úèùàç.
ÐÅÏÅÐÒÓ
ÁÐ
[ôð.] Òåàòðäà, åñòðàäàäà,
êîíñåðòäÿ âÿ ñ.-äÿ èôà îëóíàí äðàìàòóðæè,
ìóñèãè âÿ ñ. ÿñÿðëÿðèíèí ìÿúìóñó. Òåàòðûí
ðåïåðòóàðû. // Áèðèñèíèí èôà åòäèéè ðîëëàðûí, ìó-
ñèãè ÿñÿðëÿðèíèí âÿ ñ.-íèí ìÿúìóñó. Àðòèñòèí
ðåïåðòóàðû. – Ñåéèä Øóøèíñêè ùÿìèøÿ äèíëÿéè-
úèëÿð ãàðøûñûíäà çÿíýèí âÿ îðèæèíàë ðåïåðòó-
àðëà ÷ûõûø åòìèøäèð.
ÐÅÏÅÒÈÑÈÉÀ
[ëàò.] Òàìàøàíûí, êîíñåðòèí,
êèíî÷ÿêèëèøè ö÷öí ñÿùíÿíèí âÿ ñ. ùàçûðëàíìàñû
ö÷öí ýþðöëÿí èëêèí èøëÿð; ùàáåëÿ íöìóíÿ ö÷öí
îíëàðûí èôàñû; ìÿøã.
Ð
ÉÏËÈÊÀ
[ôð.] 1. Íàòèãèí ÷ûõûøû âÿ éà òà-
ìàøà çàìàíû éåðäÿí àòûëàí ñþç, åäèëÿí åòè-
ðàç. Çöëåéõà ñþçöíö áèòèðìÿìèøäè êè, Àñëàí
áèð ðåïëèêà àòäû. Ú.Úàááàðëû. ..Äèëáÿð õàíûì
ñÿùíÿéÿ ÷ûõàí êèìè ÿòðàôûìäà îòóðàíëàðäàí
áåëÿ ðåïëèêàëàð åøèäèðäèì. Ñ.Ðÿùìàí.
2. ùöã. Òÿðÿôëÿðäÿí áèðèíèí ìÿùêÿìÿ ïðî-
ñåñèíäÿ åòèðàçû. Ðåïëèêà âåðìÿê.
3. òåàòð. Ñÿùíÿäÿ áèð ðîëäà îéíàéàí øÿõ-
ñèí òÿðÿôè-ìöãàáèëèí ñþçëÿðèíÿ úàâàáû, ùà-
áåëÿ áèð ïåðñîíàæûí àõûðûíúû ñþçëÿðè (êè, áóíóí
àðäûíúà î áèðè ïåðñîíàæûí ñþçëÿðè ýÿëèð).
4. Ìóñèãè ôðàçàñûíûí áàøãà ñÿñ âÿ éà áàøãà
òîíäà òÿêðàðû.
ÐÅÏÎÐÒ
ÁÆ
[ôð. ðåïîðòàýå] Ýöíöí ùàäèñÿ-
ëÿðè ùàããûíäà äþâðè ìÿòáóàòäà ÷àï îëóíàí âÿ
éà ðàäèî âÿ òåëåâèçèéà èëÿ âåðèëÿí ìÿëóìàò.
Èäìàí éàðûøû ùàããûíäà ðàäèî èëÿ ðåïîðòàæ.
ÐÅÏÎÐÒÉÎÐ
[èíý. ÿñëè ôð.] Éåðëè ùÿéàòäà
áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð, ÿùâàëàòëàð âÿ ñ. ùàã-
ãûíäà ìÿëóìàò âåðÿí ãÿçåò, æóðíàë, ðàäèî,
òåëåâèçèéà, ìÿëóìàò àýåíòëèéè âÿ ñ. èø÷èñè.
ÐÅÏÎÐÒÉÎÐËÓÃ
èñ. Ðåïîðòéîðóí èøè,
ôÿàëèééÿòè.
ÐÅÏÐÅÑÑÈÉÀ
èñ. [ëàò.] 1. Òÿãèá åòìÿ, êöò-
ëÿâè úÿçàëàíäûðìà.
2. Ìÿíÿâè òÿçéèã.
ÐÅÏÐ
ÉÑÑÎÐ
èñ. [ëàò.] Òÿíçèìëÿéèúè õö-
ñóñè çöëàë.
ÐÅÏÐÈ´ÇÀ
èñ. [ôð.] 1. Ìóñèãè ÿñÿðèíèí ùÿð
ùàíñû áèð ùèññÿñèíèí òÿêðàðû.
2. Ñèðê âÿ åñòðàäàäà êëîóíóí ñÿñëÿ, éàõóä
ïàíòîìèìà âàñèòÿñèëÿ èôà åòäèéè ìÿçùÿêÿ,
çàðàôàò.
ÐÅÏÐÎÄ
ÚÊÑÈÉÀ
[ëàò. ðå – éåíèäÿí âÿ
ïðîäóúòèî – äöçÿëòìÿ] 1. Ïîëèãðàôèê âÿ éà ôî-
òîãðàôèê öñóëëà øÿêèë, ðÿñì, ÷åðòéîæ, ÷àï îëóí-
ìóø ìÿòíèí ñóðÿòèíèí ÷ûõàðûëìàñû âÿ ÷îõàë-
äûëìàñû.
2. Éåíèäÿí ÷àï åäèëìèø øÿêèë, ðÿñì âÿ ñ.
Ðÿññàìûí ÿñÿðèíèí ðåïðåäóêñèéàñû.
ÐÅÏÐÎÄ
ÚÊÒÎÐ
[ëàò.] Ðàäèîâåðèëèøëÿðèíè
óúàäàí ñÿñëÿíäèðÿí úèùàç, àïàðàò; ñÿñóúàë-
äàí. Åëäàð .. ïÿíúÿëÿðè öñòöíäÿ éåðèéÿðÿê ðå-
ïðîäóêòîðóí ñÿñèíè êÿñìÿê ö÷öí ÿëèíè óçàòäû.
Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÐÅÏÑ
[ôð.] Õûðäà ãàáàðûã çîëàãëû ñûõ ïàð÷à.
// Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø.
ÐÅÑÅÏÒ
[ëàò. ðåúåïòóì – àëûíìûø] Ùÿêè-
ìèí, ãÿáóë åäèëìÿê ãàéäàñû äà äàõèë îëìàãëà
äÿðìàí ùàçûðëàìàã ö÷öí àïòåêÿ éàçûëû ýþñòÿ-
ðèøè; íöñõÿ. Ïðîôåññîð ðåñåïò éàçäûãäàí ñîíðà
Ñÿðèééÿ èëÿ âèäàëàøäû âÿ ñàáàù éåíÿ ýÿëèá õÿñ-
òÿéÿ áàõàúàüûíû âÿä åòäè. Ì.Ùöñåéí. // Áèð
øåéè ùàçûðëàìà öñóëó, ãàéäàñû. // ìÿú. äàí.
Áó âÿ éà áàøãà òÿñàäöôäÿ íåúÿ ùÿðÿêÿò åò-
ìÿê ùàããûíäà ìÿñëÿùÿò, ýþñòÿðèø.
ÐÅÑÅÏÒÀÐ
[ëàò.] Ùÿêèìèí ðåñåïòèíÿ ÿñà-
ñÿí äÿðìàí ñèôàðèøèíè ãÿáóë åäÿí àïòåê èø÷èñè.
ÐÅÑÅÏÒÓÐÀ
[ëàò.] Äÿðìàí éàçûëìàñû âÿ
ùàçûðëàíìàñû ãàéäàëàðûíûí ìÿúìóñó. // Áèð
643
ÐÅÍÒÝÅÍÎËÎÝÈÉÀ
ÐÅÑÅÏÒÓÐÀ
øåéè ùàçûðëàìàã ùàããûíäà ìÿëóìàòëàðûí ìÿú-
ìóñó. Áîéàíûí ðåñåïòóðàñû.
ÐÅÑÈÄÈ´Â
[ëàò. ðåúèäèâóñ – ãàéûäàí] ùöã.
Úÿçàñûíû ÷ÿêäèêäÿí ñîíðà åéíè âÿ éà áàøãà
úèíàéÿòè òÿêðàð åòìÿ; òÿêðàð úèíàéÿò.
ÐÅÑÈÄÈÂÈ´ÑÒ
[ëàò.] Úèíàéÿò öñòöíäÿ úÿçà
÷ÿêäèêäÿí ñîíðà òÿêðàð úèíàéÿò åòìèø àäàì.
ÐÅÑÏÈÐ
ÁÒÎÐ
èñ. [ëàò.] Òÿíÿôôöñ öçâëÿðèíè
ùàâàäàêû çÿùÿðëè ìàääÿëÿðäÿí ãîðóéàí ôÿðäè
úèùàç.
ÐÅÑÏ
ÚÁËÈÊÀ
[ëàò. ðåñïóáëèúà, ðåñ – èø âÿ
ïóáëèúóñ – èúòèìàè, öìóìõàëã] Àëè ùàêèìèé-
éÿò îðãàíëàðû õàëã òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí
ìöääÿòÿ ñå÷èëÿí äþâëÿò èäàðÿ ôîðìàñû; áåëÿ
èäàðÿ öñóëó îëàí þëêÿ.
Õàëã äåìîêðàòèê
ðåñïóáëèêàñû – ñèéàñè ÿñàñûíû õàëã ìÿúëèñëÿðè
âÿ õàëã Øóðàëàðû òÿøêèë åäÿí ñîñèàëèñò òèïëè
äþâëÿò èäàðÿ ôîðìàñû.
ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ×Û
èñ. 1. Ðåñïóáëèêà èäàðÿ
öñóëó òÿðÿôäàðû.
2. Ðåñïóáëèêà ïàðòèéàñûíûí öçâö.
ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀËÀÐÀÐÀÑÛ
ñèô. Áèð íå÷ÿ ðåñ-
ïóáëèêàéà àèä îëàí, áèð íå÷ÿ ðåñïóáëèêàíûí
òÿøêèë åòäèéè. Ðåñïóáëèêàëàðàðàñû éàðûø.
ÐÅÑÑ
ÓÐ
èñ. [ôð.] Àìîðòèçàñèéàåäèúè ãóðóëóø.
ÐÅÑÒÎÐÀÍ
[ôð.] Éöêñÿê òèïëè àøõàíà. Áóë-
âàðäà ãàéíàøàí àäàìëàðûí ýóðóëòóñó, áóôåò
âÿ ðåñòîðàíëàðäà ÷àëûíìàãäà îëàí ìóñèãèëÿðèí
ðóùíÿâàç ñÿñè åøèäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. “Èñëà-
ìèééÿ” ðåñòîðàíûíûí ãàáàüûíäà áþéöê áèð
èçäèùàì ãàðàëûð. Ìèð Úÿëàë.
ÐÅÑÒÎÐÀÍ×Û
èñ. êþùí. Ðåñòîðàí ñàùèáè.
[Òÿëÿáÿ:] Ýþðäöì ðåñòîðàí÷û áèçÿ ãîõóìóø
ëîáéàíû éåäèðìÿê èñòÿéèð. Ãàíòÿìèð.
ÐÅÑ
ÚÐÑ
èñ. [ôð.] Ïóë âÿñàèòè, ñÿðâÿò; äþâ-
ëÿò áöäúÿñèíäÿ ýÿëèð ìÿíáÿéè.
ÐÅÒÐÎ
èñ. [èíý.] 1. Ýåðè ãàéûòìàã.
2. Êå÷ìèøÿ óéüóíëóã, êå÷ìèøè òÿêðàð éþ-
íöìëö öñëóá.
Ð
ÉÒÓØ
[ôð.] Ôîòîãðàôèéàäà øÿêèëëÿðè ÷àï
åòìÿäÿí ÿââÿë øöøÿ âÿ ñ. öçÿðèíäÿ äöçÿëò-
ìÿ èøè, öñóëó.
ÐÅÒÓØ×Ó
èñ. Ðåòóø åäÿí, ðåòóøëàìà ìö-
òÿõÿññèñè.
ÐÅÒÓØËÀÌÀ
“Ðåòóøëàìàã”äàí ô.èñ.
ÐÅÒÓØËÀÌÀÃ
ô. Ðåòóøëà äöçÿëòìÿê, ðå-
òóø åòìÿê.
ÐÅÂÌÀÒÈÊ
[éóí.] Ðåâìàòèçì õÿñòÿëèéè
îëàí àäàì.
ÐÅÂÌÀÒÈÇÌ
[éóí.] òèá. ßñàñÿí îéíàã-
ëàðäà âÿ ÿçÿëÿëÿðäÿ êÿñêèí àüðûëàð øÿêëèíäÿ
òÿçàùöð åäÿí, õàëã àðàñûíäà “éåë” àäëàíàí
õÿñòÿëèê. Õðîíèê ðåâìàòèçì.
ÐÅÂÉÓ
èñ. [ôð.] ×åøèäëè ìóñèãèëè ñÿíÿò
ÿñÿðëÿðèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíè þçöíäÿ áèðëÿø-
äèðÿí òåàòð òàìàøàñû.
ÐÅÉÄ
1
[ùîëë. ðååä] äÿíèç. Ýÿìèëÿðèí,
ëèìàíûí äàõèëèíäÿ âÿ éà éàõûíëûüûíäà ëþâáÿð-
äÿ äóðäóãëàðû éåð. Ðåéääÿ äóðìàã. – Ðåéääÿ
äàéàíàí áöòöí ýÿìèëÿð ÿëâàí áàéðàãëàðûíû
ãàëäûðìûøäûëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí).
ÐÅÉÄ
2
[èíý. ðàèä] 1. ùÿðá. Ìöòÿùÿððèê
ùÿðáè ãöââÿëÿðèí ùÿð ùàíñû áèð ìÿãñÿäëÿ äöø-
ìÿí àðõàñûíà ñîõóëìàñû, áàñãûíû. Ñöâàðè ðåéäè.
Ïàðòèçàíëàðûí ìöâÿôôÿãèééÿòëè ðåéäè.
2. Èúòèìàè òÿøêèëàòëàðûí âÿ éà ìÿòáóàòûí
òàïøûðûüû èëÿ ôÿàëëàð äÿñòÿñèíèí ýþçëÿíèëìÿäÿí
àïàðäûüû òÿôòèø, éîõëàìà. Àõøàì ãûçëàð åâÿ
ãàéûäàíäà ðåéäè éàõøû êå÷èðìÿê ìÿñÿëÿñèíè
áèð äÿ ìöçàêèðÿ åëÿäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ.
ÐÅÉ
ÉÑÒÐ
èñ. [ëàò.] Ñÿíÿäëÿðè âÿ ÿìëàêû
ãåéäÿ àëìà êèòàáû.
ÐÅÉÙÀÍ
èñ. [ÿð.] áîò. Õîøèéëè, äåêîðàòèâ,
áÿçè íþâëÿðè éåéèëÿí áèðèëëèê ìÿäÿíè áèòêè.
Åé àòàì ùöíÿðëè, áàáàì ôèêèðëè; Åé ðåéùàí íÿ-
ôÿñëè, éàðïûç ÿòèðëè; Íàüûë íÿíÿëÿðèí åé ëàéëàé
ñÿñè. Á.Âàùàáçàäÿ.
ÐÅÉÙÀÍÈ
èñ. [ÿð.] ìóñ. Àüûð-àüûð îéíà-
íûëàí Àçÿðáàéúàí îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí
àäû.
ÐÅÉÕÑÊ
ÁÍÑËÅÐ
[àëì. Ðåèúùñêàíçëåð]
Àëìàíèéàäà: 1945-úè èëÿ ãÿäÿð äþâëÿò êàíñ-
ëåðè, ùþêóìÿò áàø÷ûñû.
ÐÅÉÕÑÒÀÃ
[àëì. Ðåèúùñòàý] Àëìàíèéàäà:
1933-úö èëÿ ãÿäÿð ñå÷èëÿí (ôàøèçì äþâðöíäÿ
èñÿ òÿéèí îëóíàí) àëìàí ïàðëàìåíòè; ùàáåëÿ
ùÿìèí ïàðëàìåíòèí èúëàñû êå÷èðèëÿí áèíà.
..Éàíäû ðåéõñòàã; Ãóçüóíëàð éàòàüû, î ãàíëû
éóâà! Ñ.Âóðüóí.
Ð
ÉÉÕÑÂÅÐ
[àëì. Ðåèúùñwåùð] Áèðèíúè
äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿí ñîíðà 1935-úè èëÿ
ãÿäÿð àëìàí ùÿðáè ãöââÿëÿðèíèí àäû.
ÐÅÉÊÀ
[ðóñ.] Ñóéóí ñÿâèééÿñèíè, ãàð âÿ
éà áóç þðòöéöíöí âÿ ñ.-íèí ùöíäöðëöéöíö
þë÷ìÿê ö÷öí öçÿðèíäÿ áþëýöëÿð îëàí äàð,
íàçèê òàõòà âÿ éà àüàú. Ýöëøÿíèí ýþñòÿðèøèëÿ
ìàíãà öçâëÿðè ïàìáûã êîëëàðûíû éîõëàéûð,
ðåéêà èëÿ þë÷öð. ß.Âÿëèéåâ. // ýåîä. Ýåîäå-
644
ÐÅÑÈÄÈÂ
ÐÅÉÊÀ
çèéà èøëÿðèíäÿ: èêè íþãòÿíèí íèñáè ùöíäöðëö-
éöíö ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí áþë-
ýöëö òàõòà, àüàú. // äàí. Öìóìÿí áèð ãàé-
äàäà êÿñèëèá ðÿíäÿëÿíìèø óçóí âÿ éà ãûñà
íàçèê òàõòà.
ÐÅÉÑ
[àëì. Ðåèñå – ýÿçèíòè, ñÿéàùÿò]
Ìöÿééÿí õÿòäÿ (ìàðøðóòäà) èøëÿéÿí ýÿìè,
òÿééàðÿ, ìàøûí âÿ ñ. ùÿðÿêÿòèíèí áàøëàíüûúû
èëÿ ñîíó àðàñûíäàêû ìÿñàôÿ, éîë. Ðåéñè áàøà
âóðìàã. Èêèíúè ðåéñ. – Áèð íå÷ÿ ðåéñäÿí ñîíðà
áàø ìöùÿíäèñ ßëÿääèíÿ òàïøûðäû êè, ýåäèá ýþç-
ëÿñèí. Ù.Ñåéèäáÿéëè.
ÐÅÉÑÔÅÄÅÐ
[àëì. Ðåèçôåäåð] Òóø âÿ éà
ùÿëë îëóíìóø ðÿíýëÿ õÿòò ÷ÿêìÿê ö÷öí ðÿñì-
õÿò àëÿòè.
ÐÅÉÒÓÇ
èñ. [àëì.] Äàð øàëâàð; òîõóíìà
óçóí äàðáàëàã.
ÐÅÇÈ´ÄÅÍÒ
[ëàò. ðåñèäåíñ – îòóðàí] 1. Èì-
ïåðèàëèñò äþâëÿòëÿðèí ïðîòåêòîðàòäà (ùèìàéÿ-
ëÿðè àëòûíäà îëàí þëêÿäÿ) ÿñëèíäÿ îðàíûí ùà-
êèìè îëàí íöìàéÿíäÿñè.
2. Ñÿôèðäÿí áèð ðöòáÿ àøàüû îëàí äèïëîìà-
òèê íöìàéÿíäÿ.
3. Áèð þëêÿíèí äàèì áàøãà þëêÿäÿ éàøàéàí
âÿòÿíäàøû.
4. Êÿøôèééàò èäàðÿñèíèí õàðèúè äþâëÿòèí ìö-
ÿééÿí ðàéîíóíäà ýèçëè íöìàéÿíäÿñè.
ÐÅÇÈ´Í
[ëàò. ðåñèíà – ãàòðàí] 1. Êàó÷óêóí
âóëêàíèçÿ åäèëìÿñè íÿòèúÿñèíäÿ àëûíàí ñó âÿ
ùàâà êå÷èðìÿéÿí åëàñòèê ìàòåðèàë.
2. Á à õ ðåçèíêà. [Ýÿëäèéåâèí] äöç îí éåääè
ýöí ãÿëÿì, õÿòêåø, ïÿðýàð, ðåçèí ÿëèíäÿí äöø-
ìÿäè. Ìèð Úÿëàë.
3. Ùÿìèí ìàòåðèàëäàí äöçÿëäèëìèø, ùàçûð-
ëàíìûø. Àëòû ðåçèí àéàããàáû. Ðåçèí ÿëúÿê. –
Áàüáàí .. ÿëèíäÿêè ðåçèí áîðóíó áèð àç äà éó-
õàðû ãàëäûðûá, Ñÿìÿäè äèããÿòëÿ ýþçäÿí êå÷èðäè.
Ì.Ùöñåéí. [Ñóëòàíîâóí] àéàüûíäà óçóíáî-
üàç ðåçèí ÷ÿêìÿ âàð èäè. ß.Ñàäûã.
ÐÅÇÈÍÊÀ
[ðóñ.] Éàçûíû ïîçìàã ö÷öí ðå-
çèí ïàð÷àñû; ïîçàí, ðåçèí.
ÐßÁÁ
èñ. ÿð. Àëëàù, Òàíðû. [Ñîíà] ñîíðà
“àù ðÿááèì!” – äåéÿ òàõòûí öñòÿ éûõûëäû.
Í.Íÿðèìàíîâ.
Éà ðÿáá! – Àëëàùà ìöðà-
úèÿò: àé Àëëàù! Èíñàíäàí èíñàíà êþðïöìöç
ñûíûá; Éà ðÿááèì, ùàìûìûç ñÿíÿ ñûüûíûá.
Á.Âàùàáçàäÿ.
ÐßÁÈÖËÀÕÈÐ
èñ. [ÿð.] Ùèúðè ãÿìÿðè ÿðÿá
òÿãâèìèíèí äþðäöíúö àéû.
ÐßÁÈÖËßÂÂßË
èñ. [ÿð.] Ùèúðè ãÿìÿðè
ÿðÿá òÿãâèìèíèí ö÷öíúö àéû.
ÐßÁÒ
èñ. [ÿð.] 1. Áàüëàìà, èëèøäèðìÿ.
Ðÿáò åòìÿê – áàüëàìàã, èëèøäèðìÿê, ÿëà-
ãÿëÿíäèðìÿê. Èêè ñþçö áèð-áèðèíÿ ðÿáò åäÿ
áèëìèð.
2. ßëàãÿ, ìöíàñèáÿò, àèäèééÿò. “Øÿðãè-
ðóñ” ãÿçåòèíèí ñþùáÿòèíè ìÿí áóðàäà îíäàí
þòðö à÷äûì êè, áó ñþùáÿòëÿðèí “Ìîëëà Íÿñðÿä-
äèí” òàðèõèíÿ ÷îõ éàâûã ðÿáòè âàð. Ú.Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ.
ÐßÚßÁ
èñ. [ÿð.] Ùèúðè ãÿìÿðè ÿðÿá òÿã-
âèìèíèí éåääèíúè àéû. Ýåòäè ðÿúÿá, èíäè äÿ øÿ-
áàí ýÿëèð; Úèñìèíÿ êîð ìîëëàëàðûí úàí ýÿëèð.
ß.Íÿçìè.
ÐßÚßÇ
èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. ßðóç âÿçíèíäÿ
îëàí øåèð ôîðìàëàðûíäàí áèðèíèí àäû.
2. Äþéöø âÿ ýöëÿøìÿäÿí ÿââÿë ïÿùëÿ-
âàíëàðûí öç-öçÿ äóðóá îõóäóãëàðû øåèð. Óëóã
áÿé ÿëèíäÿêè ãûëûíúûíû ýþéäÿ îéíàäàðàã
ðÿúÿç îõóéóð. À.Øàèã. Áÿéëÿð ïÿùëÿâàí êèìè
ìåéäàíà ýèðèá, áèð-áèðèíÿ ðÿúÿç îõóäóëàð.
ß.Âÿëèéåâ.
ÐßÄ
èñ. [ÿð.] êþùí. Ýþé ýóðóëòóñó.
ÐßÄÄ
1
èñ. [ÿð.] Ãÿáóë åòìÿìÿ, éîõ úà-
âàáû âåðìÿ, ìÿíôè úàâàá âåðìÿ. [Úàâàíøèð:]
Ñàñàíè ãîøóíëàðûíûí ñÿðêÿðäÿñè Áÿùðàìà ðÿää
úàâàáû âåðèëñèí! Ì.Ùöñåéí. Êàçûì ÿëè èëÿ ðÿää
èøàðÿñè âåðäè. Ìèð Úÿëàë.
Ðÿää åòìÿê –
1) ãÿáóë åòìÿìÿê, éîõ úàâàáû âåðìÿê, ìÿíôè
úàâàá âåðìÿê, ðàçû îëìàìàã. [Ìèðçàüà] ãîð-
õóðäó êè, Úÿìèëÿ îíóí òÿêëèôèíè ðÿää åäÿð.
Ñ.Ùöñåéí. Àíàì äàéûìûí òÿêëèôèíè ðÿää åòäè.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 2) þçöíäÿí óçàãëàøäûðìàã,
áàøûíäàí åëÿìÿê. Ýöëïÿðè äÿ [Áàùàðûí] îíà
Íóðÿääèí áàðÿäÿ ýèçëèí ýþçÿò÷è îëìàñûíû äó-
éóá, Áàùàðû áèð éîëëà ðÿää åòìÿê ôèêðèíäÿ èäè.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 3) ãîâìàã, ãÿáóë åòìÿìÿê.
[Áàëàø:] Ñåâèë! Äèç öñòÿ ÷þêöá áèð ÷îúóã êèìè
éàëâàðûðàì; ìÿíè þëäöð, ðÿää åòìÿ! Ú.Úàá-
áàðëû. [Õàëûãâåðäèíèí] àëÿìèíäÿ ãîíàüû ðÿää
åëÿìÿê íàíÿúèáëèê èäè. ß.Âÿëèéåâ. Ðÿää îë! –
áèðèñèíè þçöíäÿí óçàãëàøäûðìàã, ãîâìàã ìÿ-
ãàìûíäà èøëÿäèëèð. [Ìÿøÿäè Èáàä:] ßøè, ðÿää îë
î éàíà, áèð ñÿí ãàëìûøäûí êè, ìÿíè ñîéàñàí.
Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÐßÄÄ
2
èñ. [ÿð.] Ëÿïèð, àéàã éåðè, èç. Ñàáàù
îëàí êèìè ùÿð ö÷ ïÿùëÿâàí éîëà äöøöá, ãàíûí
ðÿääè èëÿ äöç çöëìÿò ãóéóñóíóí áàøûíà ýÿë-
äèëÿð. (Íàüûë). Áóðà áàõ, Íàäèð, – äåéÿ [Úÿ-
645
ÐÅÉÑ
ÐßÄÄ
ôÿð] ðÿääè ýþñòÿðäè: – Ýþðöðñÿíìè, àøàüûäàí
ýÿëèá, áó òÿðÿôÿ áóðóëóá. È.ßôÿíäèéåâ.
ÐßÄÄÅÄÈËÌßÇ
ñèô. Ðÿää åäèëÿ áèëìÿ-
éÿí; ÿñàñëû, ñöáóòëó. Ðÿääåäèëìÿç äÿëèë.
ÐßÄÈÔ
èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Ùÿð áåéòèí àõûðûíäà
ãàôèéÿäÿí ñîíðà òÿêðàð åäèëÿí ñþç âÿ éà ñþç
áèðëÿøìÿñè. Ì.Â.Âèäàäèíèí “Ýÿë ÷ÿêìÿ úàùàí
ãåéäèíè ñÿí, úàí áåëÿ ãàëìàç” ìöñÿääÿñèíäÿ
“áåëÿ ãàëìàç” ðÿäèôäèð.
ÐßÄÈÔËÈ
ñèô. ÿäÿá. Ðÿäèôè îëàí, ðÿäèôëÿ
ãóðòàðàí. Ñàáèðèí “Îõóòìóðàì, ÿë ÷ÿêèí!” ðÿ-
äèôëè øåðè.
ÐßÔ
1
èñ. [ÿð.] Ãàá-ãàúàã âÿ ñ. äöçìÿê
ö÷öí åâèí äèâàðûíà âÿ éà øêàôà øàãóëè âÿ-
çèééÿòäÿ âóðóëàí òàõòà ïàð÷àñû, éàõóä äèâàð
òèêèëÿíäÿ ãîéóëàí øàãóëè ÷ûõûíòû. Ñóâàãñûç
äèâàðäà ãÿäèì òöôÿíýëÿð âÿ ãûëûíúëàð àñûë-
ìûøäû, ðÿôëÿðäÿ ïàñ áàñìûø ìèñ ãàáëàð öñò-
öñòÿ éûüûëìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Íóðèééÿ:]
Ýþçöì îòàüûí éàðûìãàðàíëûüûíà àëûøàíäàí
ñîíðà àäè òàõòàäàí äöçÿëìèø ðÿôëÿðäÿêè êèòàá-
ëàðû ýþçäÿí êå÷èðäèì. È.ßôÿíäèéåâ.
ÐßÔ
2
èñ. [ÿð.] Ãàëäûðìà, àðàäàí ýþòöðìÿ,
ðÿää åòìÿ, ëÿüâ åòìÿ, éîõ åòìÿ. ßí ÿââÿë
ëàçûì îëàí áóäóð êè, þç åùòèéàúàòûìûçû äö-
ðöñò áèëèá, òÿäðèúëÿ áóíëàðûí ðÿôèíÿ ÷àëûøàã.
Ô.Êþ÷ÿðëè.
Ðÿô åòìÿê (êþùíÿ ôîðìàñû:
ðÿô ãûëìàã) – àðàäàí ýþòöðìÿê, àðàäàí ãàë-
äûðìàã, éîõ åòìÿê, ëÿüâ åòìÿê, ðÿää åòìÿê.
Ðÿô ãûë äÿðäèìè, òóò áèð íå÷ÿ úàìèëÿ ÿëèì;
Ñàãèéà, îë ýþçö õóììàðäÿí îëäóì ìÿéóñ.
Ñ.ß.Øèðâàíè. Ïî÷ò éîëó èëÿ ýÿëèá-ýåäÿíëÿðèí ùÿð
åùòèéàúëàðûíû Ðÿùèì áÿé êÿìàëè-ìÿìíóíèééÿòëÿ
ðÿô åäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ðÿô îëìàã – àðà-
äàí ãàëõìàã, éîõ îëìàã, éîõ îëóá ýåòìÿê.
Éåòèøÿí çàìàí áàøà ñèííö ñàë; Äèäàðûíû ýþð-
úÿê, ðÿô îëäó ìÿëàë. Ã.Çàêèð. Ðÿô îëóíìàã –
éîõ åäèëìÿê, éîõ îëóá ýåòìÿê. Öðÿêäÿ ùÿ-
âÿñ úóø åäÿíäÿ ýþçäÿí àõàí éàøëà öðÿêäÿêè
àüûðëûã ðÿô îëóíóð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.
ÐßÔÀÃßÒ
èñ. [ÿð.] Éîëäàøëûã, äîñòëóã.
Éîõ èêÿí ñÿíëÿ áèð ðÿôàãÿòèìèç; Íÿðÿäÿíäèð
áó ðöòáÿ ùþðìÿòèìèç?! Ì.ß.Ñàáèð. Éîõäóð
èíñàôö ñÿäàãÿò áèçäÿ; Íÿ äÿ äöç-äîüðó ðÿ-
ôàãÿò áèçäÿ. À.Ñÿùùÿò.
Ðÿôàãÿò åòìÿê –
1) éîëäàøëûã åòìÿê. [Õÿäèúÿéÿ] ðÿôàãÿò åäÿ-
úÿêäèì. Ñ.Ùöñåéí; 2) ìÿú. ùÿìèøÿ áèð éåðäÿ
îëìàã, áÿðàáÿð îëìàã, ìöøàéèÿò åòìÿê.
ÐßÔÅÄÈÚÈ
ñèô. Ðÿô åäÿí, àðàäàí ãàëäûðà
áèëÿí, þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëÿí. Ìÿêòÿá åëìëè,
áèëèêëè, ìÿèøÿòèí åùòèéàúàòûíû ðÿôåäèúè .. àäàì-
ëàð éåòèðÿ áèëìÿéèð. Ô.Êþ÷ÿðëè.
ÐßÔßÒß
èñ. ×þðÿéè òÿíäèðÿ éàïìàã ö÷öí
àëÿò. Öçö ïþðòìöø øàòûð îõëîâ÷óíóí âåðäèéè
õÿìèðè ÿëèíäÿêè ðÿôÿòÿíèí öñòöíÿ éàéûá òÿíäèðÿ
éàïûðäû. Ï.Ìàêóëó.
ÐßÔÈÃ
èñ. [ÿð.] Éîëäàø, äîñò, àðãàäàø.
Éàðûì ñààòäàí ñîíðà íå÷ÿ íÿôÿð êþùíÿ ðÿ-
ôèãëÿðëÿ Øàáàí äàõèë îëäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Áèð äÿ ðÿôèãëÿðèíäÿí áèðè äåéèðäè êè, Àüÿëè õàí
éàçûá, ìÿíäÿí éàðàíàë ñûðìàñû âÿ øàøêà èñòÿ-
ìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýöëëÿð .. ìÿêòÿá éîë-
äàøûíû âÿ îíóí ðÿôèãèíè ýþðäö. È.ßôÿíäèéåâ.
ÐßÔÈÃÀÍß
çÿðô âÿ ñèô. [ÿð. ðÿôèã âÿ ôàðñ.
...àíÿ] Éîëäàøúàñûíà, äîñòúàñûíà. Ðÿôèãàíÿ
ùÿðÿêÿò. – [Ìöÿëëèô:] Áèð àçäàí ñîíðà áèç ðÿ-
ôèãàíÿ ñþùáÿò åäèðäèê. Ò.Ø.Ñèìóðã.
ÐßÔÈÃß
èñ. [ÿð.] 1. Ãûç âÿ éà ãàäûíûí ãûç
âÿ éà ãàäûí éîëäàøû. Âÿôàëû Ùöñíèééÿ ðÿôèãÿ-
ñèíèí éàíûíû êÿñäèðèá, ñöáùÿ ãÿäÿð ýþçëÿðèíè
éóììàäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Íóðèééÿ:] Èíñòè-
òóòäà îõóäóüóì çàìàí ðÿôèãÿëÿðèì ýöíäÿ áèð
äÿñò ïàëòàð ýåéäèêëÿðè ùàëäà ìÿí áöòöí èëè
áèð äîíëà áàøà âóðäóì. È.ßôÿíäèéåâ.
2. Ãàäûí, çþâúÿ, éîëäàø (3-úö ìÿíàäà).
[Øàèð] òèôèëÿ áàõìàäàí ÿââÿë ÿéèëèá ðÿôèãÿñèíèí
ñîëüóí àëíûíäàí þïäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÐßÔÈÃßËÈÊ
á à õ áàúûëûã 2-úè ìÿíàäà.
[Çèáà:] ×è÷ÿéè áèð àíà ãÿëáè èëÿ òÿðáèéÿ åò-
ñÿì, .. Ùÿëèìÿíèí ãàáàüûíäà þç ðÿôèãÿëèê áîð-
úóìó þäÿìÿðÿììè? Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÐßÔÈÃËÈÊ
èñ. Éîëäàøëûã, àðãàäàøëûã,
äîñòëóã.
ÐßÔÒÀÐ
èñ. [ôàðñ.] Áèðèñèíÿ âÿ éà áèð øåéÿ
ãàðøû ýþñòÿðèëÿí ìöíàñèáÿò, äàâðàíûø, ùÿðÿ-
êÿò òÿðçè. Éàõøû ðÿôòàð. Ïèñ ðÿôòàð. – [Âàãèô
Ãûçõàíûìà:] Ñÿíäÿí õîø ðÿôòàðäàí áàøãà áèð
øåé òÿëÿá åòìèðÿì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Þçöíö
àïàðìà òÿðçè, þçöíö òóòìà ãàéäàñû. [ßøðÿô
áÿé:] Àíúàã òÿâÿããå åëÿéèðÿì, ìÿíèì áó úöð
ðÿôòàðûìû áèÿäÿá ùåñàá åëÿìÿéÿñèç. Í.Âÿ-
çèðîâ.
Ðÿôòàð åòìÿê (åéëÿìÿê) – áèðè-
ñèíÿ âÿ éà áèð øåéÿ ãàðøû áó âÿ éà áàøãà úöð
ìöíàñèáÿò ýþñòÿðìÿê, ùÿðÿêÿò åòìÿê, äàâ-
ðàíìàã, þçöíö àïàðìàã. Ñÿí ìóðàäûì ÿê-
ñèíÿ, åé ÷ÿðõ, ðÿôòàð åéëÿäèí. Ñ.ß.Øèðâàíè.
Àðàëûãäà “úÿííÿòèí ãÿáçè” ìÿñÿëÿñè îëìàñà
èäè, óñòà úàìàäàðëà áàøãà úöð ðÿôòàð åäÿðäè.
×ÿìÿíçÿìèíëè.
646
ÐßÄÄÅÄÈËÌßÇ
ÐßÔÒÀÐ
ÐßÜÁßÒ
[ÿð.] èñ. Ìåéèë, òÿâÿúúþù. Ùà-
çûðäà ùÿì èãáàë, ùÿì äÿ ìÿìëÿêÿò õàëãûíûí
ðÿüáÿòè Ãûçûë Àðñëàíûí òÿðÿôèíäÿäèð. Ì.Ñ.Îð-
äóáàäè.
Ðÿüáÿò åòìÿê (åëÿìÿê, áÿñëÿ-
ìÿê) – ìåéèë åòìÿê, òÿâÿúúþù ýþñòÿðìÿê,
öç ýþñòÿðìÿê, éàõûíëûã åòìÿê. [Ôàòìàíèñÿ:]
[Àëìàç] ìÿíè íþøöí ýþòöðöð, ìÿíÿ êèì
ðÿüáÿò åëÿéÿúÿê. Ú.Úàááàðëû. Ôèðÿíýèç ëàï
ýÿíúëèêäÿí ìàòàäîðëàðà ðÿüáÿò áÿñëÿðäè.
Á.Áàéðàìîâ.
ÐßÜÁßÒËßÍÄÈÐÌß
“Ðÿüáÿòëÿíäèð-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÜÁßÒËßÍÄÈÐÌßÊ
ô. Þçöíÿ úÿëá åò-
ìÿê, èñòÿòìÿê, ðÿüáÿò ùèññè îéàòìàã. Óøàüû
ðÿüáÿòëÿíäèðìÿê.
ÐßÜÁßÒËÈ
ñèô. Ðÿüáÿò ùèññè îéàäàí, õîøà
ýÿëÿí; éàõøû, àáûðëû. Ðÿüáÿòëè ýåéèì.
ÐßÜÌßÍ
ãîø. ...áàõìàéàðàã, ...ÿêñèíÿ
(îëàðàã); ...èñÿ äÿ, ...äèéè (äóüó) ùàëäà; àììà,
éåíÿ äÿ. Àñëàí, Ìÿíñóðóí åëìÿ ùÿâÿñêàð îë-
ìàüûíà ðÿüìÿí îíó îõóòäóðóðäó. Ú.Úàááàðëû.
Ôèðóç áöòöí ìÿòàíÿòè âÿ ñÿáàòûíà ðÿüìÿí äÿ-
íèç ñàùèëèíäÿêè ãàéàëàðäàí áèðèíèí àðõàñûíà
äöøäö. Ù.Íÿçÿðëè.
ÐßÙÀÂÈ
èñ. [ôàðñ.] Êëàññèê ìóñèãèäÿ ìó-
üàì àäû.
ÐßÙÁßÐ
èñ. [ôàðñ.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð èúòè-
ìàè ùÿðÿêàòûí, ïàðòèéàíûí, ñèíôèí èäåîëîãó,
ñèéàñè áàø÷ûñû, éîëýþñòÿðÿíè. Ùÿðÿêàòûí ðÿù-
áÿðëÿðè.
2. Áèð èøèí áàøûíäà äóðàí, îíó èäàðÿ åäÿí
àäàì; áàø÷û. Äðàì äÿðíÿéèíèí ðÿùáÿðè. Øþáÿ-
íèí ðÿùáÿðè. – Æóðíàëûí ðÿùáÿðè Úÿëèë Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ áöòöí ãöââÿ âÿ åíåðæèñèíè, áöòöí ôèêèð
âÿ âàõòûíû æóðíàëà ùÿñð åòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
[Ìÿììÿäñàäûã:] Ñÿìÿíäÿð åëÿ ðÿùáÿðÿ ðàñò
ýÿëèá êè, òöêÿíìÿç áèð õÿçèíÿäèð. Á.Áàéðàìîâ.
3. Éîëýþñòÿðÿí. Ñÿí îëìàñàí âåðÿìÿçäèì
ìÿí åøãÿ áèð ìÿíà; Áó éîëäà ñÿí ìÿíÿ ðÿù-
áÿðñÿí, åéëÿìÿì èíêàð. Ù.Úàâèä.
4. êþùí. Àðàéûø, ìÿëóìàò êèòàáû; áèð ôÿííè,
äèëè þéðÿíìÿê ö÷öí êèòàá÷à. Ðÿùáÿðè-úÿáð.
ÐßÙÁßÐËÈÊ
èñ. Áèð èøèí áàøûíäà äóðìà,
éîë ýþñòÿðìÿ. Ïàðòèéàíûí ðÿùáÿðëèéè.
Ðÿù-
áÿðëèê åòìÿê – áàø÷ûëûã åòìÿê, áèð èøèí áà-
øûíäà äóðìàã, éîë ýþñòÿðìÿê. Áó ùàëäà ÿâ-
âÿëêè ýöí ìÿíÿ ðÿùáÿðëèê åäÿí èõòèéàð ãàäûí
ãàðøûìà ÷ûõäû. Ñ.Ùöñåéí.
ÐßÙÌ
èñ. [ÿð.] Àúûìà, éàçûüû ýÿëìÿ, öðÿéè
éàíìà; ìÿðùÿìÿò. Øàùûí çöëìö éöç îëàð;
Ðÿùìèíè ýþðÿí îëìàç. (Áàéàòû). Îíóí ùå÷
áèð ðÿùìè, èíñàôû éîõäóðìó? Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
Ðÿùì åòìÿê (êþùíÿ ôîðìàñû: ðÿùì ãûë-
ìàã) – éàçûüû ýÿëìÿê, ùàëûíà àúûìàã, öðÿéè
éàíìàã, ìÿðùÿìÿò åòìÿê. Éàíäûðìà ìÿíèì
úàíûìû, þç úàíûíà ðÿùì åò. Ãþâñè. Âàãèôÿ
ðÿùì åéëÿ, áàðè, èëàùè; Àýàù åò äÿðäèíäÿí îë
öçö ìàùè. Ì.Ï.Âàãèô. Ñÿíÿ íÿ ãÿäð äåäèì,
ðÿùì ãûë ìÿíÿ, ýåòìÿ. Õ.Íàòÿâàí. Ðÿùì
îéàíìàã – á à õ ðÿùìÿ ýÿëìÿê. [Íÿðýèç:]
Ãÿñäÿí äàéàíäûì êè, áÿëêÿ öðÿéèìÿ ãàí ýÿëÿ,
ðÿùì îéàíà. Á.Áàéðàìîâ. Ðÿùìÿ ýÿëìÿê –
àúûìàã, éàçûüû ýÿëìÿê, öðÿéè éàíìàã. Àøè-
ãèíÿ ãàíëàð àüëàäàí äèëáÿð; Ðÿùìÿ ýÿëèá ýþç
éàøûíû ñèëìÿçìè? Ì.Ï.Âàãèô. [Áàëàø Ýöëöøÿ:]
Ìöãÿññèð ìÿí þçöìÿì, áàúûúàí, ìÿíÿ ðÿù-
ìèí ýÿëñèí. Ú.Úàááàðëû. Ðÿùìÿ ýÿòèðìÿê –
èíñàôà ýÿòèðìÿê, öðÿéèíäÿ ìÿðùÿìÿò ùèññè
îéàíäûðìàã. Ðÿùìè ýÿëìÿê – á à õ ðÿùì
åòìÿê. [Ñóëòàí áÿé:] [Àðøûíìàë÷ûíûí] àììà
õàëàñûíû àëàðäûì âÿ áèð ñþç äåéÿí îëñà èäè,
äåéÿðäèì êè, áèð ôàüûð äóë àðâàä èäè, ðÿùìèì
ýÿëäè, àëäûì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ñÿíóáÿðèí ñèíÿñè
ãàáàðäû, àíàñûíà ðÿùìè ýÿëäè. Á.Áàéðàìîâ.
ÐßÙÌÄÈË(ËÈ)
ñèô. [ÿð. ðÿùì âÿ ôàðñ. äèë]
Öðÿéè ðÿùìëè, öðÿéèíàçèê, öðÿéèéóìøàã. Ãà-
ðàúà ãûçûí öðÿêéàíäûðûúû ôàúèÿñèíäÿí ðÿùìäèë
Ïèðè êèøè õåéëè ãÿìýèí îëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿí
ñÿíèí áèð ðÿùìäèë ñÿééàäûíàì, ýÿë ãîéíóìà;
Ýÿë þïöì, ýÿë îõøàéûì, åé íàçÿíèí àùó, ñÿíè.
Ì.Ìöøôèã.
ÐßÙÌÄÈËËÈÊ
èñ. Öðÿéèíàçèêëèê, ìÿðùÿ-
ìÿòëèëèê, ðÿùìëèëèê, øÿôãÿòëèëèê. Êöðäöñòàí
äàüëàðûíäà áÿñëÿíìèø åëìñèç, òÿðáèéÿ ýþðìÿ-
ìèø áèð ãûçäà áó ãÿäÿð ðÿùìäèëëèéÿ .. ùåéðàí
ãàëûðàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãà÷àéû ôÿùëÿëÿðÿ ñåâ-
äèðÿí èñÿ îíóí ðÿùìäèëëèéè, ùàìûéà áèð íþâ
àüñàããàëëûã åòìÿñè èäè. ß.Âÿëèéåâ.
ÐßÙÌßÒ
èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Éàçûüû ýÿëìÿ,
ðÿùì åòìÿ, ìÿðùÿìÿò.
2. ìÿú. Íåìÿò, áÿðÿêÿò ìÿíàñûíäà. Àëãûø
ñÿíÿ, åé çÿùìÿò; Äöíéàéà ñà÷àí ðÿùìÿò; Ñÿí-
ñÿí áó ÿìÿêëÿðëÿ. À.Øàèã.
3. ìÿú. Äèíäàðëàðûí åòèãàäûíà ýþðÿ, Àëëàùûí
ìÿðùÿìÿòèíèí òÿçàùöðö îëàðàã éàüàí õåéèðëè
éàüûø.
4. Ìöñÿëìàí äèíèíÿ ýþðÿ Àëëàùûí þëöëÿðÿ
ðÿùì åäèá ýöíàùëàðûíû áàüûøëàìàñû.
...ðÿù-
ìÿò! – Àëëàù ... ýöíàùûíäàí êå÷ñèí! Ýÿð÷è,
åé äèë, éàð ö÷öí öç âåðäè éöç ìþùíÿò ñàíà;
647
ÐßÜÁßÒ
ÐßÙÌßÒ
Çÿððÿúÿ ãÿòè-ìÿùÿááÿò åòìÿäèí, ðÿùìÿò
ñàíà. Ôöçóëè.
◊ Ðÿùìÿò äåìÿê (îõóìàã) – éàõøûëûãëà
àíìàã, éàõøûëûüûíà äàíûøìàã. Äöøìÿí
äöøìÿíÿ ðÿùìÿò îõóìàç êè... – Ñàíìà âàðèñ
ìÿíÿ ðÿùìÿò îõóéóá ùåéô ÷ÿêÿð. Ì.ß.Ñàáèð.
[Ìèðçÿ Ùåéäÿð:] Úÿìè-àëÿì [àòàìà] ðÿùìÿò
îõóéóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàðà êèøè:] Ýÿðÿê
ùàìûéà éàõøûëûã åëÿéÿñÿí êè, þëÿíäÿ ùàìû ðÿù-
ìÿò äåñèí. Á.Áàéðàìîâ. Ðÿùìÿò åòìÿê –
á à õ ðÿùìÿòÿ ýåòìÿê. Ðÿùìÿòÿ ýåòìÿê –
þëìÿê. Âàõò éåòèøäè, àíàñû .. ðÿùìÿòÿ ýåòäè; Áó
ùÿñðÿòèí àüðûñûíû äóéäó ßìèðõàí. Ñ.Âóðüóí.
Àëëàù ðÿùìÿò åëÿñèí! – òÿñÿëëè âÿ òÿçèéÿ
èôàäÿñè. Éàçûã Ìîëëà Òàíðûãóëó, Àëëàù ñÿíÿ
ðÿùìÿò åëÿñèí! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìîëëà
ßêáÿð:] Áó òàð÷û .. ßñÿä äåéèëäè... Òàíðû÷û
ßñÿä èäè... Éàõøû àäàì èäè. Àëëàù ðÿùìÿò åëÿ-
ñèí... Á.Òàëûáëû. Àëëàù(ûí) ðÿùìÿòèíÿ ýåò-
ìÿê – á à õ ðÿùìÿòÿ ýåòìÿê. [Ñÿêèíÿ õà-
íûì:] Ãàðäàøûì Àëëàùûí ðÿùìÿòèíÿ ýåòäè.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÐßÙÌßÒËÈÊ
èñ. 1. Àäû ÷ÿêèëìÿéÿðÿê íÿ-
çÿðäÿ òóòóëàí þëìöø øÿõñ; ìÿðùóì. Ðÿùìÿò-
ëèê ìÿíè ÷îõ èñòÿðäè, ÷öíêè ìÿíäÿí ñàâàéû áèð
þçýÿ þâëàäû éîõ èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
[Úàùàí:] Èíäè Àëëàù áèëèð êè, íÿ èø ýþðöð, ðÿù-
ìÿòëèê îí èêè èëäèð êè, þëöáäöð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
2. Áó ñþç âÿôàò åòìèø àäàì õàòûðëàíàðêÿí
àäûíûí éà ÿââÿëèíÿ, éà ñîíóíà ýÿòèðèëèð.
[Ãÿíáÿðãóëó:] Ðÿùìÿòëèê áèáèì áóðàíûí
àüàñû îëàíäà Úàâàäûí àòàñû àüñàããàë ãîúà
áèð êèøè èäè. Á.Òàëûáëû. Ðÿùìÿòëèê ãîúà íÿíÿì
äåìèøêÿí, òÿðïÿíèá éåðèéÿíäÿ åëÿ áèëÿðäèí î
éàíäàí áèð àüìàéà ýÿëèð. È.ßôÿíäèéåâ.
3. Éàøëû àäàìà õèòàá, ìöðàúèÿò (òÿðêèáäÿ
èøëÿíèð, ùÿì äÿ íàðàçûëûã, ìÿìíóíñóçëóã
èôàäÿ åäèð). [Ñÿðíèøèí:] Ñÿí äÿ áó áàñàáàñäà
òðàìâàéà éåøèê ÷ûõàðäûðñàí, àé ðÿùìÿòëèê
îüëó. Ãàíòÿìèð. Àù ðÿùìÿòëèê áàëàñû, áàøûíû
ãîéóá éàòñàíà. Ù.Íÿçÿðëè.
ÐßÙÌÊÀÐ
ñèô. [ÿð. ðÿùì âÿ ôàðñ. ...êàð]
Ðÿùìëè. [Øàù Àááàñ] ÷îõ ðÿùìêàð øàùäûð.
“Ãóðáàíè”.
ÐßÙÌÑÈÇ
ñèô. âÿ çÿðô Ðÿùì áèëìÿéÿí;
ìÿðùÿìÿòñèç, èíñàôñûç, àìàíñûç. Ðÿùìñèç
àäàì. Ðÿùìñèç áàõûøëàð. – Æàíäàðìëàðûí
ðÿùìñèç ñèôÿòè, ÷àïãûí, òàëàí, ãàíëû õÿíúÿðëÿð
[Òåëëè õàëàíûí] ýþçö þíöíäÿ äèêÿëèðäè. Ìèð
Úÿëàë. Ãÿùðÿìàí îíà ñÿðò âÿ ðÿùìñèç áàõûø-
ëàðëà áàõûðäû. ß.Âÿëèéåâ.
ÐßÙÌÑÈÇËÈÊ
èñ. Ìÿðùÿìÿòñèçëèê, àìàí-
ñûçëûã, èíñàôñûçëûã. Ðÿùìñèçëèê åòìÿê.
ÐßÙÍ
èñ. [ÿð.] 1. Ýèðîâ. Îíóí áöòöí ÿì-
ëàêû ðóñ áàíêûíûí ðÿùíèíäÿäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
[Ùàúû Âÿëè:] Åâèíäÿ èêè îòàã äîëóñó ðÿùí ãî-
éóëìóø øåéëÿð âàð èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
2. ìÿú. ßñàñ, øÿðò, ìÿíáÿ. Òÿìèçëèê ñàü-
ëàìëûüûí ðÿùíèäèð. Áèðëèê ãàëèáèééÿòèí ðÿùíèäèð.
ÐßÙÍÖÌÀ
èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Éîëýþñòÿðÿí,
áÿëÿä÷è. Öììÿòèí ðÿùíöìàñû òÿðáèéÿäèð; Ìèë-
ëÿòèí ïèøâàñû òÿðáèéÿäèð. Ì.ß.Ñàáèð. // Ðÿù-
íöìàñèëÿ øÿêëèíäÿ – ìöøàéèÿòè èëÿ. Éåíýÿ-
ëÿð .. äÿðùàë àéàüà ãàëõàðàã àëàôà àëòûíà
àëûíìûø ýÿëèíè ãûç éåíýÿëÿðèíèí ðÿùíöìàñèëÿ
åâäÿí ÷ûõàðàðäûëàð. Ð.ßôÿíäèéåâ.
ÐßÕÍß
èñ. [ôàðñ.] 1. Éûõûã, äàüûíûã éåð,
÷þêìöø éåð.
2. ìÿú. Çÿðÿð, çèéàí.
Ðÿõíÿ ñàëìàã –
÷àõíàøìà ñàëìàã, ãàðìà-ãàðûøûãëûã ñàëìàã,
âÿëâÿëÿ ãîïàðòìàã. Èëàùè ðÿõíÿ ñàëìàñûí; Áó
ãóðüó, äþâðàíà, äåéèí. Àøûã ßëÿñýÿð. Ðÿõíÿ
âóðìàã (éåòèðìÿê) – çèéàí âóðìàã, çÿðÿð
éåòèðìÿê; äàüûòìàã, ïîçìàã, êþêöíö òÿð-
ïÿòìÿê. Ìÿçùÿáÿ ðÿõíÿ âóðóá, äèíÿ ñàëàðäû
ôÿñàä. Ì.ß.Ñàáèð. Àüûð âÿ ìÿøÿããÿòëè ùÿéàò
[Àðàç âÿ Ýöíÿøèí] àèëÿ ùÿéàòûíûí ñàüëàì
òÿìÿëèíÿ çÿððÿ ãÿäÿð ðÿõíÿ âóðà áèëìÿìèøäè.
À.Øàèã. Ùåéô, ñÿä ùåéô êè, èòòèôàãû ïîçàí âÿ
[áèðëèéèí] áöíþâðÿñèíÿ ðÿõíÿ éåòèðÿí ÿââÿëúÿ
î êÿñëÿð îëäó êè, ìààðèôïÿðâÿðëèê èñìèíè öñò-
ëÿðèíÿ ýþòöðöá ðÿéàñÿòëèê èääèàñûíäàäûðëàð.
Ô.Êþ÷ÿðëè. Ðÿõíÿ éåòèøìÿê – äàüûëìàã, ïî-
çóëìàã, êþêö ñàðñûëìàã. Àç ãàëäû êè, åâèí
áöíþâðÿñèíÿ ðÿõíÿ éåòèøñèí êè, íàýàù äÿðâèø
ìÿíçèëÿ ãàéûòäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÐßÕÍßËßÍÌß
“Ðÿõíÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÕÍßËßÍÌßÊ
ô. Äàüûëìàã, ñþêöëìÿê;
êþêöíäÿí ñàðñûëìàã, çèéàí ÷ÿêìÿê.
ÐßÕÍßËßÍÌÈØ
ô.ñèô. Ñþêöëìöø, äàüûë-
ìûø, êþêöíäÿí ñàðñûëìûø; çèéàí ýþðìöø. Ðÿõ-
íÿëÿíìèø ùÿñàðö äèâàðû; Ñÿãôè ÷þêìöø, ãÿ-
äèìè àñàðû. À.Ñÿùùÿò. Ãûøäà ó÷ìóø äàìëàð
ãàéðûëûð, ðÿõíÿëÿíìèø ùàñàðëàð òÿìèð îëóíóá
äöçÿëèðäè. Ñ.Ùöñåéí.
ÐßÕÒ
èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Ìèíèê àòûíà ëàçûì
îëàí øåéëÿð. [Ùåéäÿð áÿé:] ßìèðàñëàí áÿéèí
þâëàäû ýåíÿ äöíÿí äÿ Àüúàáÿäè áàçàðûíäà
648
ÐßÙÌßÒËÈÊ
ÐßÕÒ
äÿäÿëÿðè îñìàíëûäà ãÿñá åòäèéè ýöìöø ðÿõò-
ëÿðäÿí ñàòûðäûëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
2. Äþøÿíÿúÿê, éàòàã. Þòêöí ñþçöì, êÿñ-
êèí áàõòûì îëàéäû; Àü îòàüûì, çÿððèí ðÿõòèì
îëàéäû. Àøûã ßëÿñýÿð.
ÐßÕÒÕÀÁ
èñ. [ôàðñ.] Éàòàã, éîðüàí-äþøÿê.
Ýöëÿíäàì ðÿõòõàá ýþòöðöá ýåòäè áàëàúà îòàüà.
ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àõóíä î áèðè îòàüà ýèðÿíäÿí
ñîíðà áàðìàãëàðûíûí óúóíäà éåðèäè, èïÿê ðÿõò-
õàáà ýèðäè. Ìèð Úÿëàë.
ÐßÈÑ
èñ. [ÿð.] Èäàðÿ åäÿí, ðÿùáÿðëèê åäÿí,
áàø÷ûëûã åäÿí àäàì. Ìèëèñ ðÿèñè. Ñåõ ðÿèñè. –
[×åøìÿêëè êèøè:] Ìÿí áó òèêèíòèíèí ðÿèñèíè
àõòàðûðàì. Ñ.Ðÿùìàí. Èø èëÿ òàíûø îëàíäàí
ñîíðà Âàùèäè àõûðûíúû äÿôÿ ðÿèñ þçö äÿéèøäèðäè.
Ìèð Úÿëàë. // Áàø÷û, ìöäèð. Øàìàõû ðåàëíè ìÿê-
òÿáèíèí ðÿèñè Øàìàõûéà ýÿëÿí êèìè ÿââÿë áèð
ìöñÿëìàíëàð èëÿ äàäûøäû.. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ. Ùàñûëû Ùàúû Àñëàí ÷îõ áþéöê àäàì èäè;
÷öíêè î, íöôóçëó áèð ìÿùÿëëÿ ðÿèñè âÿ àüñàã-
ãàëû èäè. Ñ.Ùöñåéí. // êþùí. Áèð ùåéÿò âÿ éà
ìÿúëèñèí áàøûíäà äóðàí øÿõñ; ñÿäð. Âÿêèëëÿð
ùåéÿòè ðÿèñè. Ùþêóìÿò ðÿèñè.
ÐßÈÑËÈÊ
èñ. Ðÿèñ âÿçèôÿñè; áàø÷ûëûã, ðÿù-
áÿðëèê.
ÐßÈÉÉßÒ
èñ. [ÿð.] Áèð äþâëÿòèí òàáåëè-
éèíäÿ îëàí(ëàð); òÿáÿÿ. Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä,
Ìàðàüà âÿ Òÿáðèçè àëàíäàí ñîíðà øÿùÿðëÿðÿ
ãàñèäëÿð ýþíäÿðèá, ðÿèééÿòëÿðèíÿ áþéöê ãÿëÿ-
áÿíèí õÿáÿðèíè åëàí åòäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
// Àøàüû òÿáÿãÿäÿí îëàí, éîõñóë àäàì. Áþ-
éöê-êè÷èê, ðÿèééÿò, õàíûì, àüà; Éàïûøäûëàð ùÿð
áèðè áèð ïåøÿéÿ. À.Ñÿùùÿò. [Øàùíèñÿ Âàãèôÿ:]
Êàø ÿëèãàáàðëû áèð ðÿèééÿò îëàéäûì, áàëàëàðûì
äà ýþçöìöí þíöíäÿ îëàéäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÐßÈÉÉßÒÏßÐÂßÐ, ÐßÈÉÉßÒÏßÐßÑÒ
ñèô. [ÿð. ðÿèééÿò âÿ ôàðñ. ...ïÿðâÿð, ...ïÿðÿñò]
êþùí. Þç ðÿèééÿòèíè ñåâÿí, îíóí ðèôàùûíà
÷àëûøàí. Àòàáÿéëÿð ðÿèééÿòïÿðâÿð äåéèëäèð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìþùñöí .. þçöíö ùÿð éåðäÿ,
ùÿð áèð ìÿúëèñäÿ ðÿèééÿòïÿðÿñò (ç.) ýþñòÿðèð.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÐßÃÀÁßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñà-
ùÿäÿ åéíè ìÿãñÿäè ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí àéðû-
àéðû øÿõñëÿð àðàñûíäà ìöáàðèçÿ, ÷ÿêèøìÿ.
Ðÿãàáÿò àïàðìàã (åòìÿê) – 1) öñòöí-
ëöê ãàçàíìàã ö÷öí úÿùä åòìÿê, ìöáàðèçÿ
àïàðìàã (åòìÿê); 2) ìÿú. áÿðàáÿð îëìàüà
÷àëûøìàã, ýåðè ãàëìàìàã, éàðûøìàã. Êöðäöñ-
òàí ãûçëàðûíûí ýþçëÿðè äàüëàðäà ìàðàëëàðëà,
÷þëëÿðäÿ úåéðàíëàðëà ðÿãàáÿò åäèð. Ù.Íÿçÿðëè.
2. ßìòÿÿ èñòåùñàëûíäà: ÿìòÿÿíè äàùà ìÿí-
ôÿÿòëÿ èñòåùñàë åòìÿê âÿ ñàòìàã ö÷öí õöñóñè
èñòåùñàë÷ûëàð àðàñûíäà ìöáàðèçÿ, éàðûø; êàïè-
òàëèçì øÿðàèòèíäÿ – äàùà ÷îõ ìÿíôÿÿò ýþòöð-
ìÿê ö÷öí êàïèòàëèñòëÿð àðàñûíäà ìöáàðèçÿ.
Áþéöê ñÿðìàéÿéÿ ìàëèê îëàí ÿúíÿáè øèðêÿòëÿðè
èëÿ éåðëè íåôò ñàùèáëÿðè ðÿãàáÿò åäÿ áèëìÿçëÿð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìöôòÿ ãàçàíúà äàäàíìûø ãî-
÷óëàð àðàñûíäà ðÿãàáÿò ýåäèðäè. À.Øàèã.
ÐßÃßÌ
èñ. [ÿð.] 1. ßäÿäëÿðèí, ñàéëàðûí
éàçûäà èøàðÿñè. 3 ðÿãÿìè. 15 ðÿãÿìè. – [Ôÿð-
ìàí] ãàáàüûíà áèð êàüûç ãîéàðàã, êàðàí-
äàøëà áèð ÷îõ ðÿãÿì éàçûð âÿ ùåñàáëàéûðäû.
ß.Ñàäûã. Ðÿãÿìëÿð äöçöëöá éàí-éàíà; Èêèéëÿ
áàøëàéàíû âàð; ö÷ëÿ áàøëàéàíû âàð; ùÿëÿ áåøè,
éåääèíè äåìèðÿì. Ð.Ðçà.
ßðÿá ðÿãÿì-
ëÿðè – îðòà ÿñðëÿðäÿ ÿðÿáëÿðäÿí ÿõç îëóíìóø
1, 2, 3, 4 âÿ á. ðÿãÿìëÿð. Ðîìà ðÿãÿìëÿðè –
ãÿäèì ðîìàëûëàðäàí ÿõç îëóíìóø Û, ÛÛ, ÛÛÛ, ÛÂ
âÿ á. ðÿãÿìëÿð.
2. êëàñ. Éàçû, éàçû èëÿ ãåéä, èøàðÿ.
Ðÿ-
ãÿì åòìÿê (ãûëìàã) êëàñ. – 1) éàçìàã, éàçû
èëÿ èøàðÿ åòìÿê. Áèð íàìÿéÿ äÿðäèìè ðÿãÿì
ãûë; Ñóëòàíûìà ÿðç åò, êÿðÿì ãûë! Ôöçóëè; 2) øÿ-
êèë ÷ÿêìÿê. Ðÿãÿì îëóíìàã êëàñ. – 1) éà-
çûëìàã, éàçû èëÿ èøàðÿ îëóíìàã; 2) øÿêèë ÷ÿêèë-
ìÿê, ÷ÿêèëìÿê. Áåøèíúè îòàüûí äèâàðëàðûíäà
Øàù Èñìàéûë Ñÿôÿâè èëÿ ñàèðëÿðèí ìàáåéíèíäÿ
âàãå îëàí úÿíýëÿðèí ñóðÿòè ðÿãÿì îëóíìóøäó.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÐßÃÈÁ
èñ. [ÿð.] 1. Åéíè øåéè òÿëÿá åäÿí,
èñòÿéÿí, àðçó åäÿí øÿõñëÿðäÿí ùÿð áèðè. [Ýö-
ëöø Äèëáÿðÿ:] Ýþðöðñöíöç êè, ðÿãèáèíèç íÿ ãÿ-
äÿð ýöúñöçäöð. Ú.Úàááàðëû. Ùå÷ î ãÿäÿð äÿ
àðçóëàìàäûüû âÿ ðÿãèáè îëàí ãîíàüûí – Àñëàí
áÿéèí ýÿëèøè Ãàñûì áÿéè à÷ìàäû. À.Øàèã.
// Áèð ãûçà âóðóëàí àøèãëÿðäÿí ùÿð áèðèíÿ íèñ-
áÿòÿí ùÿð áèðè.
2. Èäìàí éàðûøëàðûíäà èøòèðàê åäÿíëÿðäÿí
ùÿð áèðè; ãàðøû òÿðÿô. Ðÿãèáÿ úèääè ìöãàâèìÿò
ýþñòÿðìÿê. – Ìÿììÿä ðÿãèáèíäÿí úÿìèñè áèð
ñèíÿ èðÿëè êå÷èá éàðûøû àïàðìûøäû. Ù.Ñåéèä-
áÿéëè.
ÐßÃÈÃ
èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Èíúÿ, íàçèê.
2. ìÿú. Ùÿð øåéäÿí ìöòÿÿññèð îëàí, ùÿññàñ.
ÐßÃÃÀÑ
1
èñ. [ÿð.] Ðÿãñ åäÿí, îéíàéàí;
áàëåò àðòèñòè. Åù, êå÷ÿí ýöíëÿðèì, êå÷ÿí ýöí-
649
ÐßÕÒÕÀÁ
ÐßÃÃÀÑ
ëÿðèì; Äåéèá ãîúà ðÿããàñ àù ÷ÿêäè; Éåíÿ...
Á.Âàùàáçàäÿ.
ÐßÃÃÀÑ
2
èñ. [ÿð.] Ñààòëàðûí ìåõàíèçìè-
íèí ùÿðÿêÿòèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí àøàüû óúóíà
àüûðëûã, éóõàðû óúó èñÿ ñàáèò íþãòÿéÿ áÿíä
åäèëìèø îëàí ùÿðÿêÿò åäÿí ìèë; êÿôêèð. Äèâàð
ñààòûíûí ðÿããàñû. // Úèá âÿ ãîë ñààòëàðûíäà áó
âÿçèôÿíè ýþðÿí éàéëû ÷àðõ.
ÐßÃÃÀÑß
èñ. [ÿð.] Ðÿãñ åäÿí, îéíàéàí
ãûç, ãàäûí; áàëåðèíà. Ìóñèãè ÷àëûíûð, ðÿããàñÿ-
ëÿð ðÿãñ åäèðëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÐßÃÃÀÑßËÈÊ
èñ. Ðÿããàñÿíèí èøè, ñÿíÿòè;
áàëåðèíàëûã.
ÐßÃÃÀÑËÛÃ
èñ. Ðÿããàñûí èøè, ñÿíÿòè.
ÐßÃÑ
èñ. [ÿð.] 1. Ìóñèãèíèí òåìïèíÿ óéüóí
îëàðàã ðèòìèê áÿäÿí ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿí èáàðÿò
èíúÿñÿíÿò íþâö. Àçÿðáàéúàí õàëã ðÿãñëÿðè. –
Ðÿãñ èíñàíëàðûí ùÿëÿ ÷îõ ãÿäèì çàìàíëàðäà
éàðàòäûüû áèð ñÿíÿòäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. [Áÿù-
ðàì:] Íÿ ýþçÿëäèð áó ðÿãñëÿð! Êþíöëëÿðäÿí
ãà÷ûð êÿäÿð. À.Øàèã.
Ðÿãñ åòìÿê – ðÿãñ
èôà åòìÿê; îéíàìàã. Àõûøûá ýÿëÿí äÿñòÿëÿð
ùÿéÿòäÿ òîïëàíûð, ÷àë-÷àüûð áàøëàéûð, ýÿíúëÿð
éàëëû òóòóá ðÿãñ åäèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãûçëàð
ÿëâàí ïàëòàð ýåéèá; Ðÿãñ åäèðëÿð ãîøà-ãîøà.
Ì.Äèëáàçè.
2. Ùÿìèí ùÿðÿêÿòëÿðèí ðèòì, öñëóá âÿ ñöð-
ÿòèíÿ óéüóí ìóñèãè ÿñÿðè. Áðàìñûí ìàúàð
ðÿãñëÿðè.
3. Èøòèðàê÷ûëàðûí áåëÿ ùÿðÿêÿòëÿðè èôà åòäèê-
ëÿðè, îéíàäûãëàðû øÿíëèê, ÿéëÿíúÿ. Êëóáäà ðÿãñ
ýåúÿñè òÿøêèë îëóíìóøäó.
ÐßÃÑ×È
á à õ ðÿããàñ
1
.
ÐßÃÑ×ÈËÈÊ
á à õ ðÿããàñëûã.
ÐßÌß
èñ. [ôàðñ.] Ñöðö. Ãîéóí ñöðöñö.
ÐßÌßË
èñ. [ÿð.] ßðóç âÿçíèíäÿ øåèð ôîð-
ìàñû. Ìèêàéûë Ìöøôèã ùåúà âÿçíèíèí áöòöí
áþëýöëÿðèíäÿ (ö÷ ùåúàëûäàí òóòìóø èéèðìè ùå-
úàëûéà ãÿäÿð), ÿðóç âÿçíèíèí ÿñàñÿí ùÿçÿú âÿ
ðÿìÿë áÿùðëÿðèíäÿ ÿñÿðëÿð, åëÿúÿ äÿ ñÿðáÿñò
øåèðëÿð éàçìûøäûð. Ý.Ùöñåéíîüëó.
ÐßÌË
èñ. [ÿð.] Ðÿììàëëàðûí ãóì öçÿ-
ðèíäÿ ìöõòÿëèô èøàðÿëÿð ÷ÿêÿðÿê âÿ éà áàøãà
öñóëëàðëà ôàëà áàõûá ýÿëÿúÿêäÿí õÿáÿð âåð-
ìÿñè.
Ðÿìë àòìàã – ãóì öçÿðèíäÿ ìöõ-
òÿëèô èøàðÿëÿð ÷ÿêìÿê âÿ éà áàøãà öñóëëà ôàëà
áàõìàã. Áèð êöé äöøäö êè, ìÿøùóð Ñåéèä Ìèð-
úÿôÿð àüà ðÿìë àòûá ùàìûíû áó ñèðäÿí àýàù
åäÿúÿê. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÐßÌË×È
á à õ ðÿììàë. [Âÿçèð äåäè:] Øàù
ñàü îëñóí, áèð ðÿìë÷è òàïìûøàì êè, éåðèí àë-
òûíû äà áèëèð, öñòöíö äÿ. (Íàüûë).
ÐßÌÌÀË
èñ. [ÿð.] Ðÿìë àòàí (áàõ ðÿìë);
ôàë÷û; ðÿìë÷è. Èíàíìà ýÿð äåñÿ ðÿììàë, ñèððè-
ãåéáÿ àýàùÿì. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ùöíÿð:] Ðÿì-
ìàë äåéèá, éàëíûç ãûëûíú; Ìÿí äÿ èíàíûðàì
ðÿììàë äåéÿíÿ. Ì.Ðàùèì. Äóðóá ðÿìë àòäû-
ðûð ðÿììàëÿ, áÿõòè ãàðÿ èðàíëû. Øÿùðèéàð.
ÐßÌÌÀËËÛÃ
èñ. Ðÿììàëûí ïåøÿñè; ôàë-
÷ûëûã, ðÿìë÷èëèê.
ÐßÌÇ
èñ. [ÿð.] 1. Áèð ôèêðè âÿ éà àíëàéûøû
èôàäÿ åäÿí ðÿñì, øÿêèë, ùÿðô âÿ ñ. èøàðÿ. Ýþ-
éÿð÷èí ñöëù ðÿìçèäèð. – Áó ùÿãèãè âÿ êàìèë áèð
ñÿíÿò ÿñÿðè äåéèëäèñÿ äÿ, ëàêèí ñàäÿ âÿ òÿñèðåäèúè
ðÿìçëÿðëÿ äîëó áèð òàáëî èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
2. Èøàðÿ èëÿ àíëàòìà; èøàðÿ. Ðÿìç àíëàéàí,
ñþç äöøöíÿí, äÿðä áèëÿí; Àëÿìëÿðäÿ øþùðÿò-
ëÿíèð, áÿëëÿíèð. “Ãóðáàíè”.
3. õöñ. Áó âÿ éà áàøãà áèð ôÿíäÿ ãÿáóë
åäèëìèø ùÿð ùàíñû áèð êÿìèééÿòèí øÿðòè èøà-
ðÿñè; ñèìâîë.
ÐßÌÇÈ
ñèô. [ÿð.] Ðÿìçëÿ èôàäÿ îëóíàí,
èøàðÿ èëÿ, äîëàéû éîëëà áèëäèðèëÿí; öñòöþðòöëö.
Ðÿìçè ìÿíà. – Ñÿíÿòèí, ùöíÿðèí ðÿìçèäèð äàü-
ëàð; Áèçëÿðè åøã èëÿ ñÿíÿòÿ áàüëàð. Øÿùðèéàð.
ÐßÍÀ
ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] øàèð. 1. Ýþçÿë (ãûç,
ãàäûí). Êèì áèëèð, éîëëàðûíäà, åé ðÿíà! Íÿ
ãÿäÿð, óô, áîéóí áöêÿíëÿð âàð. À.Øàèã.
2. Ýþçÿë, ëÿòàôÿòëè, ãÿøÿíý. Áó ùàìàí ðÿíà
ãÿçÿëäèð êè, Íÿâàè ñþéëÿìèø. Ãþâñè. Êÿëàüàéû
ýöëýÿç, ëèáàñû ÿëâàí; Áèð ýöëè-ðÿíàäûð ìÿíèì
ñåâäèéèì. Ì.Ï.Âàãèô.
ÐßÍÀËÛÃ
èñ. øàèð. Ýþçÿëëèê, ýþé÷ÿêëèê,
ãÿøÿíýëèê. Ãîïàð ãèéàìÿòè ñÿðâèí ýèðÿì ýö-
ëöñòàíÿ; Èíàíìà ñÿðâ, ñÿíóáÿðäÿ âàð áó ðÿ-
íàëûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÐßÍÚ
èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. ßçèééÿò, çÿùìÿò.
Àù, áèçëÿð ÷îúóã èêÿí íÿ ãÿäÿð; Âåðìèøèê âà-
ëèäåéíÿ ðÿíúö êÿäÿð! Ì.ß.Ñàáèð. Íÿ ÷îõ âàõò
õûðìàí äþéÿíäÿ éàçûüûí [òàéáóéíóç þêöçöí]
àüçûíû äà áàüëàéûðëàð êè, áåëÿ ðÿíú âÿ çÿùìÿòëÿ
äþéäöéö àðïà-áóüäàíûí êöëÿøèíäÿí âÿ ÿëÿôèí-
äÿí éåìÿñèí. Ô.Êþ÷ÿðëè.
2. Çÿùìÿò, ÿìÿê. [Ãÿðèá:] Ýÿë ñÿí ìÿíÿ
èçèí âåð ýåäèì, þç ÿëèìèí ðÿíúè èëÿ ãûðõ êèñÿ
ãûçûë ãàçàíûì.. “Àøûã Ãÿðèá”.
ÐßÍÚÁßÐ
èñ. [ôàðñ.] 1. Òàõûë ÿêèá áåúÿð-
ìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí êÿíäëè; ÿêèí÷è, òàõûë÷û. Èø
650
ÐßÃÃÀÑ
ÐßÍÚÁßÐ
ðÿíúáÿðèí, ýöú þêöçöí, éåð þçöíöíêö; Áÿé-
çàäÿëÿðè, õàíëàðû íåéëÿðäèí, èëàùè?! Ì.ß.Ñà-
áèð. [Ìîëëà Õÿëèë] ýÿðÿê àäè áèð ðÿíúáÿð êèìè
õûøûí äÿñòÿñèíäÿí éàïûøñûí, ÿêèí÷èëèéÿ áàøëà-
ñûí. Ñ.Ùöñåéí.
2. Çÿùìÿòêåø, ÿìÿê÷è êÿíäëè. [Ìèðçÿ:]
Áÿéëÿðèí, õàíëàðûí éåðëÿðè ùàìûñû ÿëëÿðèíäÿí
àëûíûá úàìààòà, ðÿíúáÿðëÿðÿ âåðèëèð. ß.Ùàã-
âåðäèéåâ. ßäùÿì êèøè óúàáîéëó, åíëèêöðÿêëè,
ùÿääèíäÿí àðòûã ýåíèøàëûíëû, èðè ýþçëÿðèëÿ îë-
äóãúà ìåùðèáàí òÿñèð áóðàõàí áèð ðÿíúáÿð èäè.
Ì.Ùöñåéí.
ÐßÍÚÁßÐËÈÊ
èñ. 1. Ðÿíúáÿðèí èøè, ïå-
øÿñè; ÿêèí÷èëèê, òàõûë÷ûëûã. Êÿíäëèëÿð ðÿíúáÿð-
ëèê, ìàëäàðëûã âÿ áàüáàí÷ûëûãëà éàðûàú ùÿéàò
ñöðÿðäèëÿð.
2. Çÿùìÿòêåøëèê, ÿìÿê÷è êÿíäëè. [Èìäàä:]
Àòàìûç [Ïàøà áÿéèí] àòàñûíà, þçöìöç þçöíÿ
ðÿíúáÿðëèê åëÿéèá, áÿùðÿ âåðìèøèê. ß.Âÿëèéåâ.
ÐßÍÚÈÄß
[ôàðñ.] á à õ èíúèê. [Ãàäûí:]
Õóäàùàôèç. Ìÿíèì ÿðèì áèð ãÿäÿð òöíäìÿ-
úàçäûð. Õàùèø åäèðÿì ðÿíúèäÿ îëìàéàñûíûç.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ðÿíúèäÿ åòìÿê (ñàë-
ìàã) – èíúèòìÿê, êöñäöðìÿê, öðÿéèíè ñûíäûð-
ìàã. Ðÿíúèäÿ åëÿ õàëãû, äàíûø àúû çÿùÿðòÿê;
Øèðèí äàíûøàð èñÿ ýÿð èíñàí, íÿéÿ ëàçûì?
ß.Âàùèä. Ðÿíúèäÿ îëìàã – èíúèìÿê, öðÿéè
ñûíìàã, êöñìÿê. [Çþùðÿ õàíûì:] Áèç ×èí-
ýèçäÿí ðÿíúèäÿ îëìóðóã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Øÿ-
ôèãÿ úàâàá âåðäè êè, ìÿíäÿí ðÿíúèäÿ îëóá ýåòäè.
È.Ìóñàáÿéîâ.
ÐßÍÚÈÄßÃßËÁ, ÐßÍÚÈÄßÕÀÒÈÐ, ÐßÍ-
ÚÈÄßÙÀË
ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ. ðÿíúèäÿ âÿ ÿð.
ãÿëá, õàòèð, ùàë] Èíúèê, èíúèìèø, êöñêöí, êöñ-
ìöø. Áåëÿ øöáùÿëè âÿ áèð àç äà ðÿíúèäÿõàòèð
õàí äóðóá äàðâàçàäàí ÷ûõäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
Ëàêèí ìöâÿêêèë ðÿíúèäÿùàë ýåäèðäè. Á.Áàé-
ðàìîâ.
Ðÿíúèäÿãÿëá (ðÿíúèäÿõàòèð, ðÿí-
úèäÿùàë) åòìÿê – èíúèòìÿê, êöñäöðìÿê, ãÿë-
áèíè ñûíäûðìàã. Ðÿíúèäÿãÿëá (ðÿíúèäÿõàòèð,
ðÿíúèäÿùàë) îëìàã – èíúèìÿê, êöñìÿê, ãÿëáè
ñûíìàã. [Øàù:] Ùàúû, äåéÿñÿí, ìÿíäÿí ðÿíúè-
äÿõàòèð îëäóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õàíûì, Ãó-
ëàì ìöÿëëèìèí ðÿíúèäÿùàë îëäóüóíó ýþðöá
ýöëöìñöíäö.. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÐßÍÚÈÄßËÈÊ
èñ. Èíúèêëèê, êöñêöíëöê,
êöñìÿ, èíúèìÿ. [Ìöñòÿíòèã:] Ïàøà áÿéëÿ ïðèñ-
òàâ Êàìàëûí àðàñûíäà èíúèêëèê, ðÿíúèäÿëèê âàð-
äûðìû? ß.Âÿëèéåâ.
ÐßÍÄß
èñ. [ôàðñ.] Òàõòàíû éîíóá ùàìàð-
ëàìàã ö÷öí äöëýÿð àëÿòè. [Ôÿðìàíûí] àòàñûí-
äàí ãàëàí ðÿíäÿ âÿ ÿë ìèøàðûíûí äÿñòÿñè õóð-
úóíóí àüçûíäàí ýþðöíöðäö. ß.Ñàäûã. Áàëòà
òàããûëòûëàðû, ðÿíäÿ ñÿñëÿðè áèð-áèðèíÿ ãàðûø-
ìûøäû. È.Øûõëû.
ÐßÍÄßËßÌß
“Ðÿíäÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÄßËßÌßÊ
ô. 1. Òàõòàíû ðÿíäÿ èëÿ
éîíóá ùàìàðëàìàã, ðÿíäÿäÿí êå÷èðìÿê. Áèð
éàíäà õàððàòëàð òàõòà éîíóá ðÿíäÿëÿéèð, ãàïû-
ïÿíúÿðÿíèí ÷ÿð÷èâÿñèíè éåðèíÿ ñàëûð, äþøÿìÿíè
äöçÿëäèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãîúà õàððàò ãó-
òóëàðû; Ðÿíäÿëÿéèá âåðäè ñûüàë. Ì.Äèëáàçè.
2. ìÿú. Îðà-áóðàñûíû äöçÿëòìÿê, éàõøû
øÿêëÿ ñàëìàã, ãàéäàéà ñàëìàã, àáûðà ñàëìàã.
..Áåëÿ ÷èðêèí àäÿòëÿðè ðÿíäÿëÿìÿê, þçö äÿ
ÿìÿëëè-áàøëû ðÿíäÿëÿìÿê ëàçûìäûð. // ìÿú.
Òÿðáèéÿëÿíäèðìÿê; êîáóä, ãàáà úÿùÿòëÿðèíè
áèð ãÿäÿð éóìøàëòìàã, àçàëòìàã. Çàìàí îíó
õàìûð êèìè; êöíäÿëÿäè; Éàìàí îíó ðÿíäÿ-
ëÿäè... Á.Âàùàáçàäÿ.
ÐßÍÄßËßÍÌß
“Ðÿíäÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÄßËßÍÌßÊ
ìÿúù. 1. Ðÿíäÿ èëÿ éî-
íóëóá ùàìàðëàøäûðûëìàã, éàõóä ðÿíäÿ èëÿ êÿ-
ñèëìÿê.
2. ìÿú. Îðà-áóðàñû äöçÿëäèëìÿê, éàõøû
øÿêëÿ, ãàéäàéà ñàëûíìàã.
ÐßÍÄßËßÒÄÈÐÌß
“Ðÿíäÿëÿòäèðìÿê”-
äÿí ô.èñ.
ÐßÍÄßËßÒÄÈÐÌßÊ
á à õ ðÿíäÿëÿòìÿê.
ÐßÍÄßËßÒÌß
“Ðÿíäÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÄßËßÒÌßÊ
èúá. Ðÿíäÿ èëÿ éîíäó-
ðóá ùàìàðëàòäûðìàã. Òàõòàëàðû ðÿíäÿëÿòìÿê.
ÐßÍÝ
èñ. [ôàðñ.] 1. Áèð øåéèí èøûã òîíó.
Òöíä ðÿíý. Ãûðìûçû ðÿíý. – ×þëëÿð éóõóäàí
îëóíúà áèäàð; Ìèí ðÿíý ÷è÷ÿêëÿ äîëäó ýöë-
çàð. À.Øàèã. Õîøäóð ìÿíÿ, õîøäóð áó òÿáèÿò-
äÿêè ðÿíýëÿð. Ñ.Ðöñòÿì.
Ðÿíýè ãà÷ìàã
(ýåòìÿê) – þç òÿáèè ðÿíýèíè èòèðèá áîçàðìàã,
àüàðìàã, ñîëìàã. Êîñàíûí øàïêàñû ýöíöí âÿ
éàüìóðóí òÿñèðèíäÿí ðÿíýè ãà÷ìûø, ÿéèëÿðÿê
òÿñÿéÿ äþíìöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìÿíÿ àéíà-
áÿíäèí ðÿíýè ýåòìèø ãàïûñûíû à÷ìàã êèôàéÿò
èäè êè, îíó ýþðöì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. ...ðÿíýÿ
÷àëìàã – áèð ðÿíý âåðìÿê, áó âÿ éà äèýÿð
ðÿíýÿ îõøàìàã. Ùÿð ðÿíýÿ ÷àëàí úöðáÿúöð
úöúöëÿð îòëàðà ìÿðúàí êèìè ñàðûëìûøäû.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Òàùèðèí éàíàãëàðû áîçóìòóë
ðÿíýÿ ÷àëûðäû. Ì.Ùöñåéí. Ðÿíýè ãà÷ìûø –
651
ÐßÍÚÁßÐËÈÊ
ÐßÍÝ
þç ðÿíýèíè èòèðìèø; àüàðìûø, áîçàðìûø. Ðÿíýè
ãà÷ìûø ÷èò. Ðÿíýè ãà÷ìûø ïàëòàð.
2. Á à õ áîéà 1-úè ìÿíàäà. Éàüëû ðÿíý.
Ñóëó ðÿíý. – Äÿôòÿðäÿ ãÿøÿíý ðÿíýëÿ ÷ÿêèë-
ìèø ãóø, ïèøèê âÿ èò øÿêëè âàðäû. ß.Âÿëèéåâ.
3. Ãàäûíëàðûí äîäàãëàðûíà, öçëÿðèíÿ ÷ÿê-
äèêëÿðè, ÿñàñÿí, ãûðìûçû áîéà. Äîäàüûíà ðÿíý
÷ÿêìÿê.
4. ìÿú. Õöñóñèééÿò, çàùèðè ýþðöíöø, òÿçà-
ùöð ôîðìàñû. ..Ùÿéàò þç ðÿíýèíè âÿ àùÿíýèíè
äÿéèøìÿêäÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Âàðëûüûí ðÿíýè
ñÿíñÿí, àùÿíýè ñÿíñÿí; ×è÷ÿêëÿðèí, íóðëàðûí
÷ÿëÿíýè ñÿíñÿí. Ì.Ìöøôèã.
5. ìóñ. Ìóüàìàòäà òÿñíèôäÿí ñîíðà, áÿ-
çÿí âÿ ìöñòÿãèë îëàðàã ÷àëûíàí ìóñèãè ïàð-
÷àñû. Ðÿíý ÷àëìàã.
◊ Ðÿíý êîðëóüó òèá. – á à õ äàëòîíèçì.
Ðÿíý êîðëóüó õðîìàòèê ðÿíýëÿðè äóéìàüû âÿ
ôÿðãëÿíäèðìÿéè áàúàðìàìàüà äåéèëèð. Ì.Ìÿ-
ùÿððÿìîâ. Ðÿíý âåðèá ðÿíý àëìàã – 1) á à õ
ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ ýèðìÿê (äöøìÿê). Äöíÿí
éàüàí øèääÿòëè éàüûøäàí ñîíðà Èíúÿëè äÿðÿ-
ñèíèí ùÿð èêè éàíû ðÿíý âåðèá ðÿíý àëûðäû.
Ì.Ùöñåéí; 2) ìÿú. ïÿðòëèêäÿí, ùèðñäÿí âÿ ñ.
ãûçàðìàã, áîçàðìàã, ïþðòìÿê. ..Ðóãèééÿíèí
öçöíÿ áàõäûì, éàíàãëàðû ðÿíý âåðèá ðÿíý
àëûðäû. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ùàúûíûí ýåúèêìÿ-
ñèíÿ ãîíàãëàðäàí àðòûã Ìèíàõàíûì ÿñÿáèëÿ-
øèð, ãÿëáèíäÿêè ñûõûíòû âÿ ÷ûðïûíòûäàí ðÿíý âå-
ðèá ðÿíý àëûðäû. À.Øàèã. Ðÿíý âåðìÿê – áàøãà
úöð éîçìàã, áàøãà ìÿíà âåðìÿê, äåéèëäèéè
êèìè äåéèë, þçö èñòÿäèéè êèìè ìÿíàëàíäûðìàã,
ðÿíý éàõìàã. Úÿùä åéëÿ, âåðèëìÿñèí ñÿíÿ
ðÿíý! Äåðëÿð, ñÿíè åøãÿ ìöáòÿëàñàí. Ôöçóëè.
Ñàáàùäàí áó èøÿ ìèí ðÿíý âåðèá áàçàðäà
äàíûøäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ðÿíý éàõìàã –
áþùòàí àòìàã, ëÿêÿëÿìÿê. Ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ
ýèðìÿê (äöøìÿê) – 1) ìöõòÿëèô ðÿíýëÿð âåð-
ìÿê, ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðÿ ÷àëìàã, òåç-òåç ðÿíýè
äÿéèøìÿê. Ãûçëàð áöòöí áÿçÿêëÿðèíè òàõìûø-
ëàð, öñò-áàøëàðû ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ ýèðÿðÿê àëûøûá-
éàíûð. Ñ.Ðöñòÿì; 2) ìÿú. þç úèëäèíè äÿéèøìÿê,
ìöùèòÿ óéìàã, äîíäàí-äîíà ýèðìÿê. ...ðÿíýÿ
ýèðìÿê (äöøìÿê) – á à õ ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ
ýèðìÿê (äöøìÿê) 2-úè ìÿíàäà. [Ìóõòàð]
þçöíö ãàðøûñûíäàêû àäàìà áÿéÿíäèðèá ñåâ-
äèðìÿê ö÷öí ùÿð ðÿíýÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ýèðÿ
áèëÿúÿê áèð èñòåäàäà ìàëèê èäè. Ñ.Ùöñåéí.
Ðÿíýè öçöíäÿí ýþòöðöëìÿê – á à õ ðÿíýè
ãà÷ìàã. Úöìøöäöí ðÿíýè öçöíäÿí ýþòöðöë-
ìöøäö, õàí èëÿ éàëãûç îòàãäà ãàëìàã ÿí áþ-
éöê áèð ÿçàá èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÐßÍÝÀÐßÍÝ, ÐßÍÝÁßÐßÍÝ
ñèô. [ôàðñ.]
1. Ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðäÿ îëàí; ìöõòÿëèôðÿíýëè,
ÿëâàí. Ðÿíýàðÿíý ïÿíúÿðÿëÿðäÿí è÷ÿðè äöøÿí
èøûã ìÿáÿäèí äàõèëè ýþçÿëëèéèíè áèð ãàò äàùà
àðòûðìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áàüáàí ýÿëèá ñà-
ëàì âåðäè âÿ áèð äÿñòÿ ðÿíýáÿðÿíý ãÿðÿíôèëèí
áèð ùèññÿñèíè ãîíàüà, áèð ùèññÿñèíè äÿ ìÿíÿ
âåðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã.
2. Úöðáÿúöð, ìöõòÿëèô, íþâáÿíþâ, ìöõ-
òÿëèôíþâëö. Ïèøõèäìÿòëÿð ðÿíýàðÿíý òÿàìëàð
ùàçûð åòäèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÐßÍÝÀÐßÍÝËÈÊ, ÐßÍÝÁßÐßÍÝËÈÊ
èñ. 1. Ðÿíýàðÿíý (ðÿíýáÿðÿíý) øåéèí ùàëû âÿ
ýþðöíöøö; ÿëâàíëûã.
2. Ìöõòÿëèôëèê, úöðáÿúöðëöê. Áàëåòèí êöòëÿâè
æàíð âÿ ãÿùðÿìàíëûã ñÿùíÿëÿðè þç ìöñòÿñíà
äèíàìèêëèéè, ðÿãñ âàñèòÿëÿðèíèí îðèæèíàëëûüû âÿ
ðÿíýàðÿíýëèéè èëÿ ôÿðãëÿíèð. Ñ.Ùàúûáÿéîâ.
ÐßÍÝÈÍ
ñèô. [ôàðñ.] øàèð. Ðÿíýëè, ÿëâàí.
Ùàíû ðÿíýèí ÷è÷ÿêëÿðèí, ÷ÿìÿí? Áèð ýþçÿë
äÿñòÿ ýöë òóòàéäûì ìÿí. À.Øàèã. ßëâàí áî-
éàëû éàðïàãëàðëà, ðÿíýèí èïÿê õàëûëàðëà äþøÿí-
ìèø êèìè ýþðöíÿí ìåøÿ èíäè òóòãóí, áîçóìòóë
áèð ðÿíý àëìûøäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÐßÍÝÊÀÐ
[ôàðñ.] á à õ áîéàêàð. Ðÿíý-
êàð ðÿññàì.
ÐßÍÝÊÀÐËÛÃ
á à õ áîéàêàðëûã.
ÐßÍÝËßÌß
“Ðÿíýëÿìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÝËßÌßÊ
ô. Áèð øåéèí öçöíÿ ðÿíý
ñöðòìÿê, áîéà ÷ÿêìÿê, éàõóä îíó áîéàíûí
è÷èíÿ ñàëàðàã ìöÿééÿí áèð ðÿíý âåðìÿê; áî-
éàìàã. Äèâàðû ðÿíýëÿìÿê. Éóíó ðÿíýëÿìÿê. –
[Ãûçéåòÿð Øèðçàäà:] Áèç äÿ êþùíÿ òàõûë àíáà-
ðûíû ðÿíýëÿìèøèê, åëÿ áèëèðèê ãÿùðÿìàíëûãäûð.
Ì.Èáðàùèìîâ.
ÐßÍÝËßÍÌß
“Ðÿíýëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÝËßÍÌßÊ
ìÿúù. Ðÿíý ÷ÿêèëìÿê,
ðÿíý ñöðòöëìÿê, áîéàäûëìàã. [Ìÿíòÿãÿíèí]
ãàïû-ïÿíúÿðÿëÿðè âÿ öñòöà÷ûã òàõòà áàëêîí-
ëàðû ðÿíýëÿíìÿìèøäè. ß.Ñàäûã. Åâëÿðèìèç òÿ-
ìèç îëóð; Ðÿíýëÿíÿíäÿ äþøÿìÿñè. Ì.Äèëáàçè.
ÐßÍÝËßÒÄÈÐÌß
“Ðÿíýëÿòäèðìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÐßÍÝËßÒÄÈÐÌßÊ
èúá. Ðÿíý (áîéàã)
÷ÿêäèðìÿê; áîéàòìàã. Äèâàðëàðû ðÿíýëÿò-
äèðìÿê.
652
ÐßÍÝ
ÐßÍÝËßÒÄÈÐÌßÊ
ÐßÍÝËßÒÌß
“Ðÿíýëÿòìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÝËßÒÌßÊ
èúá. Ðÿíý (áîéàã) ÷ÿê-
äèðìÿê; áîéàòìàã. Æàêåòè ðÿíýëÿòìÿê. Îòàüû
ðÿíýëÿòìÿê.
ÐßÍÝËßÉÈÚÈ
ñèô. Ðÿíýëÿìÿê ö÷öí èøëÿ-
äèëÿí; áîéàéûúû. Ðÿíýëÿéèúè ìàääÿëÿð.
ÐßÍÝËÈ
ñèô. 1. Ðÿíýëÿíìèø, ðÿíý ÷ÿêèë-
ìèø; áîéàëû. Ðÿíýëè ïÿíúÿðÿ. – Áèíàíûí àäûíà
ëàéèã èøûãëû áèð øåé âàðäûñà, î äà òÿçÿúÿ ñàëûí-
ìûø ðÿíýëè ãàïûñû èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
2. Ìöõòÿëèôðÿíýëè, ðÿíýàðÿíý, ðÿíýáÿðÿíý,
ÿëâàí. Ñàëìàí êèøè [Àãèëÿ] ÷îõëó äÿôòÿð, ðÿíýëè
ãÿëÿì àëàúàüûíû âÿä åòäè. Ìèð Úÿëàë. [Ìöÿë-
ëèì] [Òàïäûüà] áèð ãóòó ðÿíýëè êàðàíäàø ýÿ-
òèðìèøäè. ß.Âÿëèéåâ.
3. Ðÿíý áèëäèðÿí ñèôÿòëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê
ÿøéàíûí ùÿìèí ðÿíýäÿ îëäóüóíó áèëäèðèð. Ãûð-
ìûçû ðÿíýëè áàéðàã. Ãàðà ðÿíýëè ïàð÷à. – Éà-
äûìà éóðäóìóí ÷þëö, ÷ÿìÿíè; Ñóéó çöìðöä
ðÿíýëè ýþëëÿðèì ýÿëèð! Ì.Äèëáàçè.
ÐßÍÝ-ÐßÍÝ
á à õ ðÿíýàðÿíý, ðÿíýáÿ-
ðÿíý. ßðèêëÿð, ýèëàñëàð ñàéðûøäû ðÿíý-ðÿíý;
Àüûð øàôòàëûëàð éåðÿ áàø ÿéäè. Ñ.Âóðüóí.
ÐßÍÝÑÀÇ
èñ. [ôàðñ.] Äèâàðà, òàâàíà âÿ
ñ.-éÿ ðÿíý ÷ÿêìÿéè þçöíÿ ïåøÿ åòìèø óñòà;
áîéà÷û. [Èêèíúè èø÷è:] Ðÿíýñàçëàð äà îðàäà
àâàðà ãàëûáëàð, ìàòåðèàëëàðû éîõäóð. Ñ.Ðÿù-
ìàí. Áàêûäà öìóìèééÿòëÿ ïåøÿêàðëàð: áÿííà,
õàððàò, äÿìèð÷è, ðÿíýñàç, ìàëàêåø âÿ ñàèðÿ ÷îõ
îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè.
ÐßÍÝÑÀÇÕÀÍÀ
èñ. [ôàðñ.] Ðÿíýñàç åìà-
ëàòõàíàñû.
ÐßÍÝÑÀÇËÛÃ
èñ. Äèâàðà, òàâàíà âÿ ñ.-éÿ
ðÿíý ÷ÿêÿí óñòàíûí ñÿíÿòè, èøè, ïåøÿñè; áîéà-
÷ûëûã. [Ìàùìóä Ñåâèíúÿ:] Ìÿí ÿââÿëëÿð åëÿ
áèëèðäèì êè, ðÿíýñàçëûã àäè áèð ôÿùëÿëèêäèð.
Ç.Õÿëèë.
ÐßÍÝÑÈÇ
ñèô. 1. Ðÿíýè ýåòìèø, ðÿíýè ñîë-
ìóø; àüàðìûø, áîçàðìûø. Ðÿíýñèç æàêåò. Ðÿíý-
ñèç ïàëòàð.
2. Ðÿíý ÷ÿêèëìÿìèø, ðÿíý âóðóëìàìûø;
áîéàñûç. Ðÿíýñèç ïÿíúÿðÿ. – Áèð ãÿäÿð èðÿëèäÿ
ùèñëè-ïàñëû èêè êè÷èê ïÿíúÿðÿ àðàñûíäà àë÷àã,
ðÿíýñèç áèð ãàïû âàðäû. À.Øàèã.
3. Ùå÷ áèð ðÿíýè îëìàéàí; øÿôôàô. Äèñòèëëÿ
åäèëìèø ñó ðÿíýñèç âÿ øÿôôàô îëìàëûäûð.
ÐßÍÝÑÈÇËßØÄÈÐÌß
“Ðÿíýñèçëÿøäèð-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÍÝÑÈÇËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Ðÿíýñèç åòìÿê,
ðÿíýèíè àïàðìàã; àüàðòìàã, áîçàðòìàã. Ýö-
íÿø ïàëòàðû ðÿíýñèçëÿøäèðäè.
ÐßÍÝÑÈÇËßØÌß
“Ðÿíýñèçëÿøìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÐßÍÝÑÈÇËßØÌßÊ
ô. Ðÿíýè ýåòìÿê,
ðÿíýèíè èòèðìÿê, àüàðìàã, áîçàðìàã. Óñòà,
Ùèäàéÿòèí áîçàðûá ðÿíýñèçëÿøìèø (ô.ñèô.) öçöíÿ
ãàíëû-ãàíëû áàõäû. Á.Áàéðàìîâ.
ÐßÑßÄÕÀÍÀ
[ÿð. ðÿñÿä âÿ ôàðñ. ...õàíÿ]
Àñòðîíîìèê, ìåòåîðîëîæè âÿ ñ. ìöøàùèäÿëÿð
àïàðìàã ö÷öí îïòèê úèùàç âÿ àëÿòëÿðëÿ òÿúùèç
îëóíìóø áèíà; ùàáåëÿ áåëÿ òÿäãèãàòëàð àïàðû-
ëàí ìöÿññèñÿ. Øàìàõû àñòðîôèçèêà ðÿñÿäõàíàñû.
ÐßÑÌ
èñ. [ÿð.] 1. Êàüûç, êÿòàí âÿ ñ. öçÿ-
ðèíäÿ áîéà, ãÿëÿì âÿ ñ. èëÿ ÷ÿêèëìèø ùÿð ùàíñû
áèð øåéèí òÿñâèðè; øÿêèë. Òÿáèÿò ðÿñìëÿðè. Äÿíèç
ðÿñìè. Ðÿñì äÿôòÿðè.
Ðÿñì åòìÿê – ÷ÿê-
ìÿê (øÿêèë âÿ ñ.). Íàõûøëàðû ðÿñì åòìÿê.
Ðÿñìèíè àëìàã – øÿêëèíè ÷ÿêìÿê, ñóðÿòèíè
÷ûõàðòìàã.
2. êþùí. Àéèí, äÿá, àäÿò, ìÿðàñèì, öñóë.
Ðÿñì âÿ òÿàðèôäÿí ñîíðà îíà ãÿëéàí ýÿòèð-
äèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áàðûøäûðìàã ðÿñìèíè
òàìàì åäÿíäÿí ñîíðà ãîíàãëàð øöðó åëÿäèëÿð
÷àé è÷ìÿéÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // êþùí. Àäÿò,
ãàéäà. Úàíûì àëäûí, àëìà ïåéêàíûí äèëè-
ñóçàíäàí; Ðÿñìäèð êèì, øàùëàð âèðàíÿäÿí
àëìàç õÿðàú. Ñ.ß.Øèðâàíè.
ÐßÑÌ×È
èñ. Ðÿññàì. [Ñÿëèìèí] ýþçÿë
ðÿñì÷è îëäóüóíó ùàìû áèëäè. È.Ìóñàáÿéîâ.
ÐßÑÌßÍ
çÿðô [ÿð.] 1. Ðÿñìè îëàðàã, ðÿñìè
ñóðÿòäÿ. Àçÿðáàéúàí Àëè Ñîâåòè Ðÿéàñÿò Ùåé-
ÿòèíèí ôÿðìàíû èëÿ [Ìèíýÿ÷åâèðÿ] ðÿñìÿí øÿ-
ùÿð àäû âåðèëìèøäè. ß.Ñàäûã. ßäùÿì Êÿðÿì-
çàäÿ âÿçèôÿíè ðÿñìÿí ãÿáóë åòäè. Á.Áàéðàìîâ.
2. ìÿú. Çàùèðÿí, çàùèðè îëàðàã, ðÿñìèééÿò
õàòèðèíÿ. Þçöíö ðÿñìÿí ìÿäÿíè ýþñòÿðìÿê.
ÐßÑÌÕßÒ
èñ. [ÿð.] Úèçýè ÷ÿêìÿ ôÿííè,
úèçýè äÿðñè.
ÐßÑÌÈ
ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Ùþêóìÿò,
ìöäèðèééÿò, âÿçèôÿëè øÿõñ òÿðÿôèíäÿí âÿ éà
àäûíäàí îëàí. Ðÿñìè ñÿíÿä. Ðÿñìè øÿõñ. Ðÿñìè
äàíûøûã. Ðÿñìè ìÿëóìàò. – Ðÿñìè òÿôòèø ãûðüû
êèìè [Áàëàúàéåâèí] öñòöíö àëìûø(äû). Ñ.Ðÿ-
ùèìîâ. [Ùöììÿò Éóñèôÿ:] Ýÿðÿê ùþêóìÿòèí
ðÿñìè èúàçÿñèíè àëàã. Á.Áàéðàìîâ. // Ùþêó-
ìÿò ñÿíÿäëÿðèíÿ õàñ îëàí. Ðÿñìè äèë. Ðÿñìè
òåðìèíîëîýèéà.
653
ÐßÍÝËßÒÌß
ÐßÑÌÈ
2. Áöòöí ãàéäàëàðû, ðÿñìèééÿòè ýþçëÿéÿ-
ðÿê. Ðÿñìè äÿâÿò åòìÿê. Ðÿñìè ùÿðÿêÿò åòìÿê.
Ðÿñìè èúàçÿ àëìàã. – ßââÿëúÿ ñîéóã ùàëäà
áàøëàíàí, ðÿñìè øÿêèë àëàí ñþùáÿò ýåò-ýåäÿ
ãûçûøäû âÿ îòàüûí èñòèëèéèíÿ ãàðûøäû. ß.Âÿ-
ëèéåâ. // ìÿú. Ñîéóã, ëàêèí íÿçàêÿòëè; ñîéóã-
ãàíëû. Ðÿñìè òîí. Ðÿñìè äèëäÿ äàíûøìàã. –
Ãèéàñÿääèíîâ òàì ðÿñìè áèð àùÿíýëÿ ùàãã-
ùåñàá âåðèðìèø êèìè úàâàá âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
Ýÿëäèéåâ äàíûøàíûí Ñÿòòàðçàäÿ îëäóüóíó áè-
ëèá, ñþçöíÿ äàùà ðÿñìè áèð èôàäÿ âåðìèøäè.
Ìèð Úÿëàë.
ÐßÑÌÈËßØÄÈÐÈËÌß
“Ðÿñìèëÿøäèðèë-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÑÌÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ
ìÿúù. Ðÿñìè
øÿêëÿ ñàëûíìàã; ãàíóíèëÿøäèðèëìÿê.
ÐßÑÌÈËßØÄÈÐÌß
“Ðÿñìèëÿøäèðìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÐßÑÌÈËßØÄÈÐÌßÊ
ô. Ùÿð ùàíñû áèð èøÿ
ðÿñìè øÿêèë âåðìÿê, ãàíóíè øÿêëÿ ñàëìàã. Èøè
ðÿñìèëÿøäèðìÿê.
ÐßÑÌÈËßØÌß
“Ðÿñìèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÐßÑÌÈËßØÌßÊ
ô. Ðÿñìè ñÿúèééÿ àëìàã,
ðÿñìè øÿêèë àëìàã; ãàíóíèëÿøìÿê. Ìÿñÿëÿ
ðÿñìèëÿøäè.
ÐßÑÌÈËÈÊ
á à õ ðÿñìèééÿò. Ôèðÿíýèçèí
ñÿñèíäÿ âÿ èôàäÿëÿðèíäÿêè ãåéðè-àäè ðÿñìèëèê
áèð äàùà [Ìóõòàðû] ñèëêÿëÿäè. Á.Áàéðàìîâ.
ÐßÑÌÈÉÉßÒ
èñ. [ÿð.] Áèð èø éåðèíÿ éå-
òèðèëäèéè çàìàí òÿëÿá îëóíàí øÿðòëÿð, ãàéäà
âÿ öñóëëàð; áèð èøèí ðÿñìè úÿùÿòè. Ìèðçÿíèí
äÿôíèíäÿí ñîíðà íå÷ÿ ýöí õàëã îüëàíëàðûíûí
éàíûíà ñÿð-ñÿëàìÿòëèéÿ ýÿëèá-ýåòäèëÿð. Áó
ýÿëèá-ýåòìÿêëèê ðÿñìèééÿò èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
[Ãÿùðÿìàí:] Éóñèô! Ðèúà åäèðÿì, ðÿñìèééÿòè
ùÿëÿëèê áèð òÿðÿôÿ áóðàõàã âÿ ñÿìèìè äà-
íûøàã. ß.Âÿëèéåâ.
Ðÿñìèééÿòÿ ñàëìàã –
ðÿñìè ãàéäà-ãàíóíà óéüóíëàøäûðìàã, ðÿñìè
åòìÿê, ðÿñìè õàðàêòåð âåðìÿê. Ðóñèéà ùþêó-
ìÿòè ö÷öí áåëÿ áèð âÿñèãÿ äöçÿëòìÿê âÿ Òÿá-
ðèçèí èøüàëûíû ðÿñìèééÿòÿ ñàëìàã ëàçûìäû.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Îíó þçöìöç äÿ éàçûá ðÿñ-
ìèééÿòÿ ñàëàðûã. Ìèð Úÿëàë.
ðÿñìèééÿòëÿ çÿðô Ðÿñìè îëàðàã, ðÿñìè øÿ-
êèëäÿ. Åëäàð ðÿñìèééÿòëÿ îíëàðû [þç àðâàäû èëÿ
Úåéðàíû] òàíûø åäèð. Ñ.Ùöñåéí.
ÐßÑÌÈÉÉßÒ×ÈËÈÊ
èñ. Èøèí ÿñèë ìàùèé-
éÿòè çÿðÿðèíÿ îëàðàã îíóí ðÿñìè (çàùèðè) úÿ-
ùÿòèíÿ ùÿääèíäÿí àðòûã ôèêèð âåðìÿ, áèð øåéÿ
ãàðøû èôðàò äÿðÿúÿäÿ ðÿñìè ìöíàñèáÿò. Ðÿñ-
ìèééÿò÷èëèê åòìÿê.
ÐßÑÌ-ÊÅ×ÈÄ
á à õ ïàðàä.
ÐßÑÌËÈ
ñèô. Ðÿñì ÷ÿêèëìèø, ðÿñì âåðèë-
ìèø, ðÿñìè îëàí; øÿêèëëè. Ðÿñìëè êèòàá. Ðÿñìëè
æóðíàë.
ÐßÑÑÀÌ
èñ. [ÿð.] Òÿñâèðè èíúÿñÿíÿò ñàùÿ-
ñèíäÿ éàðàäûúû èø÷è; ðÿñì ÷ÿêÿí ñÿíÿòêàð.
Ìÿíçÿðÿ ðÿññàìû. – Ðÿññàìûí ôûð÷àñû éîðóë-
ìàäàí èøëÿðäè. È.ßôÿíäèéåâ.
ÐßÑÑÀÌËÛÃ
èñ. Ðÿññàì ñÿíÿòè, ðÿññàì
ïåøÿñè. Ðÿññàìëûã åòìÿê. – // Ðÿññàìûí èøè
èëÿ áàüëû îëàí. Ðÿññàìëûã ñàëîíó. Ðÿññàìëûã
ñÿðýèñè.
ÐßÑÓË
èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Åë÷è, ñÿôèð.
2. Ïåéüÿìáÿð, íÿáè. Àëëàùûí ðÿñóëó. – ..Åëÿ
çÿíí åòäèëÿð êè, áó ÿëàìÿò ðÿñóëè-Õóäàíûí ìö-
ñèáÿòèíÿ ñÿáÿá âàãå îëäó. À.ß.Àõóíäçàäÿ.
ÐßØÀÄßÒ
èñ. [ÿð.] Èýèäëèê, ãî÷àãëûã, ãÿù-
ðÿìàíëûã. Äþéöø ðÿøàäÿòè. ßìÿê ðÿøàäÿòè.
ßñýÿðëÿðèí ðÿøàäÿòè. – ßëÿñýÿð àüàíûí áó ðÿ-
øàäÿòè óñòà Àüàáàëàíûí éàäûíäàí ùå÷ ÷ûõ-
ìàçäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÐßØÀÄßÒËÈ
ñèô. Èýèä, ãî÷àã. Ðÿøàäÿòëè
îðäó.
ÐßØß
èñ. [ÿð.] Òèòðÿìÿ, òèòðÿéèø, ÿñìÿ.
Àòëû êÿíäèí êÿíàðûíà ÷àòäûãäà Òåëëèíèí âöúó-
äóíó áèð ðÿøÿ àëäû. Ñ.Ùöñåéí. Áèðäÿí ðÿññà-
ìûí äîäàãëàðû ðÿøÿ èëÿ òèòðÿäè. È.ßôÿíäèéåâ.
ÐßØÈÄ
èñ. [ÿð.] Èýèä, ãî÷àã, ãÿùðÿìàí,
ðÿøàäÿòëè. [Ùåéäÿð áÿé:] Ùå÷ êÿñ ãîðõóäàí
ýåäèá [ãà÷àã ìàë] ýÿòèðÿ áèëìèð, ìÿýÿð ùàíäà
áèð ðÿøèä âÿ ãî÷àã àäàì úöðÿò åäèá áèð éöê,
èêè éöê ÷ûõàðäà áèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãà-
áàãêû àðâàäû äà ðÿøèä èäè, èíäèêè àðâàäû äà
ãî÷àãäûð. ß.Âÿëèéåâ.
ÐßØÈÄËÈÊ
èñ. Ãî÷àãëûã, èýèäëèê, ãîðõìàç-
ëûã, ðÿøàäÿò. [ßñýÿð áÿé:] Áèç êè [Ùàúû Ãàðà-
íûí] ðÿøèäëèéèíè äàíìûðûã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÐßØÃ
èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Èíúÿ, íàçèê.
2. Ùÿð øåéäÿí ìöòÿÿññèð îëàí, ùÿññàñ.
ÐßØÌß
èñ. Ëåíò. Áèçèì àü ðÿøìÿ êèìè
áóðóëàðàã ýåäÿí éîëëàð õåéëè óçàãëàðà ãÿäÿð
èêè òÿðÿôäÿí óúà àüàúëàðëà ÿùàòÿ îëóíìóøäóð.
Ìèð Úÿëàë.
ÐßÂÀ
èñ. [ôàðñ.] 1. Úàèç, ëàéèã, ìöíàñèá.
Ðÿâà áèëìÿê (ýþðìÿê) – ìÿñëÿùÿò áèë-
ìÿê (ýþðìÿê), úàèç áèëìÿê, ëàéèã áèëìÿê (ýþð-
654
ÐßÑÌÈËßØÄÈÐÈËÌß
ÐßÂÀ
ìÿê). [Ïÿðè õàíûì:] Áÿñ áó àõûð þìðöìäÿ,
ñÿí ðÿâà ýþðöðñÿí êè, ìÿí Øþëÿ õàíûìûí ãó-
úàüûíäà îüóë ýþðìÿéèá þëöì? Ì.Ô.Àõóíä-
çàäÿ. [Áàôòàè Ïÿðøàíà:] Ñèç ýÿðÿê ðÿâà ýþð-
ìÿéÿñèíèç êè, Àçÿð òàïûëìàäûüû ö÷öí ñÿðùÿíý
Åùòèøàìè ìÿíè áàø âÿçèðèí ãÿçÿáèíÿ ãóðáàí
âåðÿ! ß.Ìÿììÿäõàíëû.
2. Ðÿâàäûðìû âÿ éà ðÿâàìûäûð øÿêëèíäÿ –
ìÿñëÿùÿòäèðìè, ëàéèãäèðìè, úàèçäèðìè. [Ãÿ-
ðèá:] Ðÿâàìûäûð Ãÿðèá áóðäà ýþçëÿéÿ. “Àøûã
Ãÿðèá”. [Éóñèô:] Ýþð ùå÷ ðÿâàäûðìû êè, èëëÿð
èëÿ áÿñëÿäèéèí ýþçÿë ôèêèðëÿð áèð äÿãèãÿäÿ ïó÷
îëà. Í.Íÿðèìàíîâ.
ÐßÂÀÚ
ñèô. [ÿð.] Ìöøòÿðèñè ÷îõ îëàí; òåç-
ñàòûëàí, ÷îõèøëÿíÿí, èøÿýåäÿí. [Ùàúû Ãàðà:]
Çàëûì îüëó çàëûì, éöç éîë Ãóðàíà, ïåé-
üÿìáÿðÿ àíä è÷äè êè, ÷îõ ðÿâàú ìàëäûð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
◊ Ðÿâàú òàïìàã – èðÿëè ýåòìÿê, òÿðÿããè
åòìÿê, èíêèøàô åòìÿê, èðÿëèëÿìÿê. Âàùèäèí èøè
ýöíö-ýöíäÿí ðÿâàú òàïûðäû. Ìèð Úÿëàë. Ðÿâàú
âåðìÿê – èðÿëè àïàðìàã, òÿðÿããè åòäèðìÿê,
èíêèøàô åòäèðìÿê; èðÿëèëÿòìÿê. Øÿðã
ìóñèãèñèíèí éîëëàðûíû ìöñáÿò áèð ñóðÿòäÿ
òÿéèí åòìÿê âÿ î éîëëàð öçÿðèíäÿ ìóñèãèìè-
çèí òÿðÿããèñèíÿ ðÿâàú âåðìÿê ö÷öí ÷îõäàí
áÿðè áèð ìóñèãè ìÿêòÿáèíÿ åùòèéàú âàð èäè.
Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÐßÂÀÍ
ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Àõûúû, ñÿëèñ,
àéäûí, àñàí îõóíóëà âÿ áàøà äöøöíöëÿ áèëÿí
òÿðçäÿ. Õÿéàë åòìèøäè Âàãèô êèì, ðÿâàí áèð õîø
ãÿçÿë éàçñûí. Ì.Ï.Âàãèô. // Îõóíàãëû, àéäûí,
ñÿëèñ, àéäûí áàøà äöøöëÿí. Ðÿâàí éàçû. ßñÿðèí
äèëè ðÿâàíäûð. Ðîìàí ðÿâàí îõóíóð.
◊ Éîëóíà (éîëó èëÿ) ðÿâàí îëìàã – éîëà
äöøìÿê, ýåòìÿê. Ãûç úàâàá âåðìÿéèá, àòûëûá
ãà÷äû, Ìÿøÿäè Ãàñûì äà éîëó èëÿ ðÿâàí îëäó.
×ÿìÿíçÿìèíëè. ×ÿêèðäè éàéëûìà ñöðöíö
÷îáàí; Îëóðäó ãà÷àãëàð éîëóíà ðÿâàí.
Ù.Ê.Ñàíûëû.
ÐßÂÀÍËÛÃ
1. èñ. Àéäûíëûã, ñÿëèñëèê, îõó-
íàãëûëûã. Éàçûíûí ðÿâàíëûüû. Ðîìàíûí äèëèíèí
ðÿâàíëûüû.
2. Ðÿâàíëûãëà øÿêëèíäÿ – ðÿâàí ñóðÿòäÿ;
ñÿëèñ, àéäûí. [Áÿùëóë:] Äèðåêòîð ùÿðäÿí ìÿíÿ
áàõûðäû, íàòèãëÿðÿ ìÿõñóñ ðÿâàíëûãëà äàíû-
øûðäû. Á.Áàéðàìîâ.
ÐßÂÀÉßÒ
èñ. [ÿð.] Áèð ùàäèñÿ, ÿùâàëàò
âÿ ñ. ùàããûíäà ãûñà íàüûë; ùåêàéÿò. Èìàìëàð
ùàããûíäà ðÿâàéÿòëÿð. – Ãóëàã àñ, äóçëó áèð
ùåêàéÿòäèð; Ìÿçÿëè, ýöëìÿëè ðÿâàéÿòäèð.
ß.Ãÿìêöñàð.
Ðÿâàéÿò åòìÿê – äåìÿê,
äàíûøìàã, íÿãë åòìÿê. Àüû÷û àðâàäëàðà ìÿð-
ùóìóí ñÿõàâÿò âÿ êÿðàìÿòèíäÿí ðÿâàéÿò åò-
ìÿäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ –
äåéèëäèéèíÿ ýþðÿ, äàíûøûëäûüûíà ýþðÿ. [Ãóä-
éàë ÷àéû] ãÿäèì áèð ÷àéäûð âÿ ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ
Ãóáà øÿùÿðè âàõòèëÿ áó àäëà àäëàíìûøäûð.
ß.Ñàäûã. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ íèéñàí àéûíäà îëàí
áåëÿ éàüûøëû ýöíëÿðäÿ áàëûããóëàüû ñó öçöíÿ
÷ûõûá àüçûíû à÷ûð. Ñ.Âÿëèéåâ.
ÐßÉ
èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåé ùàããûíäà ôèêèð,
ìöëàùèçÿ, ñþç. Áó áàðÿäÿ ðÿéèí íÿäèð? – [Êà-
òèá] ÿðèçÿìè îõóäó. Öçâëÿðèí ðÿéèíè ñîðóøäó.
Ì.Ùöñåéí.
2. Áèð ÿñÿð, òàìàøà, êîíñåðò, êèíîôèëì âÿ
ñ.-íèí òÿùëèë âÿ òÿíãèäèíè åùòèâà åäÿí ìÿãàëÿ,
éàçû; ðåñåíçèéà. ßñÿð ùàããûíäà ðÿé éàçìàã.
Ðÿñìè îïïîíåíòëÿðèí ðÿéè.
3. Ôèêèð, ìöëàùèçÿ. Ôÿðÿú õàí Áàüûð õàíûí
ÿìèñè îüëó âÿ äàìàäûäûð, ùå÷ áèð ÿìðäÿ îíóí
ðÿéèíÿ ìöõàëèôÿò åòìÿç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
Õàíûí ðÿéè Âàãèô âàñèòÿñèëÿ Êàçûì êèøèéÿ áèë-
äèðèëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
4. Ðÿéèìúÿ, ðÿéèíúÿ øÿêëèíäÿ – 1) ìÿíúÿ,
ñÿíúÿ, ìÿíÿ ýþðÿ, ñÿíÿ ýþðÿ, îíà ýþðÿ. Ðÿ-
éèìúÿ ïèñ ðîìàí äåéèë; 2) ìÿí (ñÿí, î) èñòÿ-
éÿí êèìè, ìÿíèì àðçóìúà; ñÿíèí àðçóíúà,
îíóí àðçóñóíà ýþðÿ. Áó íÿ êåéôèééÿòäèð, áó
íÿ ìàúÿðà; Ðÿéèìúÿ äîëàíìàç òÿãäèðè-ãÿçà.
Ã.Çàêèð. [ßõñèòàí:] Ðÿéèìúÿ äþíìÿéèð áó
÷ÿðõè-äþâðàí; Áÿëêÿ ñóñàð áèð àç íàíêîð
ÿùàëè. Ì.Ðàùèì.
◊ Ðÿé âåðìÿê, ðÿéÿ ýÿëìÿê – ðàçûëàø-
ìàã. [Õóäàéàð áÿé Âÿëèãóëóéà:] Ñÿí èñòÿñÿí,
àíàí ÿëöñòö ðÿéÿ ýÿëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Áèð ðÿéÿ ýÿëìÿê – ìöÿééÿí áèð ôèêðÿ, íÿòè-
úÿéÿ ýÿëìÿê; ðàçûëàøìàã, ñàçèøÿ ýÿëìÿê.
Ùàãñûç ãàíëàð àõìàñûí äåéÿ; Ñÿéàâóøëà Ïèðàí
ýÿëäè áèð ðÿéÿ. Ù.Úàâèä. Íÿùàéÿò, êîìèññèéà
öçâëÿðèíèí ùàìûñû áèð ðÿéÿ ýÿëäè. Ì.Ùöñåéí.
ÐßÉÀÑßÒ
èñ. [ÿð.] Ðÿèñëèê, áàø÷ûëûã, ðÿù-
áÿðëèê. Âÿëèÿùäèí ðÿéàñÿòè àëòûíäà ÷àüûðûëàí
ùÿðáè ìöøàâèðÿ ýåúÿ ñààò 12-äÿ ãóðòàðäû.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
Ðÿéàñÿò ùåéÿòè – èúëàñ âÿ
éà ìöøàâèðÿíèí ñå÷èëÿí ðÿùáÿð îðãàíû. Ðÿ-
éàñÿò ùåéÿòè ñå÷ìÿê. – Ìåùìàí ðÿéàñÿò ùåé-
ÿòè è÷ÿðèñèíäÿ îòóðìóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Áÿçè
655
ÐßÂÀÚ
ÐßÉÀÑßÒ
èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðûí ñå÷èëÿí ðÿùáÿð îðãàíû.
Àçÿðáàéúàí Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí Ðÿéàñÿò
Ùåéÿòè; // ùÿìèí îðãàíà äàõèë îëàí àäàìëàð.
Ðÿéàñÿò ùåéÿòèíèí òÿêëèôè.
ÐßÉ×È
èñ. Ðÿé (2-úè ìÿíàäà) éàçàí àäàì,
ðÿé ìöÿëëèôè. Åëìè ÿñÿðèí ðÿé÷èñè.
ÐßÇÀËßÒ
èñ. [ÿð.] Àë÷àãëûã, ÿúëàôëûã, àë-
÷àã èø. [Õàãàíè:] Áèð éàíäà òîé-áöñàò, áèð
éàíäà ìàòÿì; Øàù ãûç îüóðëàäûð, ðÿçàëÿòÿ
áàõ!.. Ì.Ðàùèì. Ôöðñÿò äöøÿðñÿ áó ãîðõàã
àäàì Áöëÿíä ùàããûíäà ùå÷ áèð ðÿçàëÿòäÿí
ýåðè äóðìàéàúàãäû. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÐßÇß
èñ. äàí. Úÿôòÿ. Ðÿçÿíè áàüëàìàã. –
Ãÿñðèí ãàëûí òàõòà ãàïûñû ðÿçÿñèíäÿí ãîïóá
àéàã àëòûíà äöøìöøäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Àüúà
õàíûì ãàïûíûí ðÿçÿñèíè âóðäó. Ìèð Úÿëàë.
ÐßÇßËÈ
ñèô. Ðÿçÿñè îëàí; úÿôòÿëè. Ðÿçÿëè
ãàïû. – Ðÿçÿëè ñàíäûãäàêû áîü÷àëàðûí ùÿðÿñè
áèð þìðÿ áÿñ åäÿðäè. Ìèð Úÿëàë.
ÐßÇÈË
ñèô. [ÿð.] Àë÷àã, øÿðÿôñèç. Ðÿçèë
àäàì. – Ðÿçèë äöøìÿí éàðàëàíìûø, éûðòûúû áèð
úàíàâàðäûð. Ñ.Âóðüóí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Ýöë-
íàç:] Îíó äà äåéèì êè, åëÿ ðÿçèëëÿð ìÿíèì
íàìóñóìà ëÿêÿ âóðà áèëìÿçëÿð. Ã.Èëêèí.
Ðÿçèë åòìÿê – àë÷àëòìàã, øÿðÿôñèç åòìÿê.
Áó âàõòà ãÿäÿð êèìñÿ ãàðîâóë÷óíóí ãàðøû-
ñûíà ÷ûõìàìûø âÿ îíó áåëÿ ðÿçèë âÿ òÿùãèð
åòìÿìèøäè. À.Øàèã. Ðÿçèë îëìàã – ðöñâàé îë-
ìàã, áèàáûð îëìàã, àë÷àëìàã. Éàøàìà äöí-
éàäà, îëìà ýÿë ðÿçèë; Èíñàíñàí, óíóòìà, þç
ãÿäðèíè áèë! Ù.Ê.Ñàíûëû.
ÐßÇÈËËÈÊ
èñ. Àë÷àãëûã, øÿðÿôñèçëèê.
ÐÛÑÀ
èñ. Èïÿ, ñàïà äöçöëìöø ùÿð ùàíñû áèð
øåé. Íàð ðûñàñû. Àëàíà ðûñàñû. – Áó êèøè øÿùÿð
êö÷ÿëÿðèíäÿí áèðèíäÿ îòóðóá, ùàëãà ãîüàëëàð
ñàòàðäû. Ãîëóíäàí âÿ áîéíóíäàí àñäûüû ãî-
üàë ðûñàëàðû îíó ÷þðÿê àüàúûíà áÿíçÿäèðäè.
Ì.Àðèô.
ÐÛÑÀËÀÌÀ
“Ðûñàëàìàã”äàí ô.èñ.
ÐÛÑÀËÀÌÀÃ
ô. Èïÿ äöçìÿê, ñàïà äöçìÿê.
Ãîüàëû ðûñàëàìàã.
ÐÈÀË
èñ. [ôàðñ.] Èðàíäà ïóë âàùèäè.
ÐÈÀÉßÒ
èñ. [ÿð.]: ðèàéÿò åòìÿê – ýþçëÿ-
ìÿê, ÿìÿë åòìÿê. Åùòèìàë, ùÿêèì þç éåðèøèíäÿ
ùèôçöññÿùùÿ ãàéäàëàðûíà ðèàéÿò åòìÿê èñòÿéèðäè.
Ìèð Úÿëàë. Ùöñåéí äÿðùàë åäèð ÿìðÿ ðèàéÿò;
Øûüûéûð áàéûðà, ìåéäàíà ýåäèð. Ì.Ðàùèì.
ÐÈÀÉßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. Ùþðìÿòñèçëèê, ñàéüû-
ñûçëûã, ðèàéÿò åòìÿìÿ.
ÐÈÚÀ
èñ. [ÿð.] Áèðèíÿ ìöðàúèÿò åäÿðÿê áèð
èøèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíè àðçó åòìÿ, èñòÿìÿ;
õàùèø. Ðèúàñûíû éåðèíÿ éåòèðìÿê. – Ìèí ýþç èëÿ
àüëàñûí àëÿì ýÿðÿê ÿùâàëûìà; ×öíêè ÿüéàðûí
ðèúàñèëÿ ìÿíè éàð þëäöðÿð. Ùåéðàí õàíûì.
[Õÿäèúÿíèí] ðèúàñûíû éåðÿ ñàëìàã èñòÿìèðäèì.
Ñ.Ùöñåéí.
Ðèúà åòìÿê (åëÿìÿê) – õàùèø
åòìÿê, éàëâàðìàã. Ñîíðà ùàìû ðèúà åòäè êè,
áó îéóíó [Ãàðàúà ãûç] áèð äÿ òÿêðàð åòñèí.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Óøàãëàðäàí áèðè .. ùÿñðÿòëÿ áàõ-
äûüûìû ýþðöá, àíàìäàí ìÿíèì äÿ îíëàðëà
èøòèðàê åòìÿéèìè ðèúà åòäè. Ò.Ø.Ñèìóðã.
ÐÈÚßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Ýåðèéÿ äþíìÿ, ãàéûòìà,
ýÿëäèéè éåðÿ òÿðÿô ùÿðÿêÿò; ÿââÿëêè éåðÿ ãà-
éûòìà; ýåðè ÷ÿêèëìÿ. ..Ñèéàñè ìöáàðèçÿäÿ éåíè
ãöââÿëÿð òîïëàìàã ö÷öí ìöâÿããÿòè ðèúÿò ÿí
àüûëëû áèð öñóëäóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ãîúà:]
Àññóðèéà, Ìèäèéà, Åëàì âÿ èñêèòëÿðè òèòðÿäÿí
îðäó ïàðñëàð òÿðÿôèíäÿí ðèúÿòÿ ñþâã åäèëäè.
×ÿìÿíçÿìèíëè.
Ðèúÿò åòìÿê – ýåðèéÿ
äþíìÿê, ãàéûòìàã; ýåðè ÷ÿêèëìÿê. Ôÿäàèëÿð
äèëèðàíÿ ðèúÿò åòäè äöáàðÿ; Øàùïÿðÿñòëÿð øèêÿñ
òàïûá, öç ãîéäóëàð ôÿðàðÿ. À.Ñÿùùÿò.
2. Äèíè åòèãàäëàðà ýþðÿ ãèéàìÿò ýöíö äèðè-
ëèá òÿçÿäÿí ìÿùøÿðÿ ãàéûòìà. Ùÿð êÿñ þëÿí-
ëÿðèí ðèúÿòèíè, éÿíè äèðèëèá áó äöíéàéà ýÿëìÿ-
éèíè õàùèø åäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
3. ìÿú. Ùàøèéÿ ÷ûõìà, ìÿòëÿáäÿí êÿíàð
÷ûõìà. ßñÿðäÿ ðèòîðèê òÿñâèðëÿð, ðèúÿòëÿð âÿ
óçóí÷óëóã éîõäóð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÐÈ×ÀË
èñ. Äîøàáäà áèøèðèëÿí öçöì, ÿíúèð,
òóò âÿ á. ìåéâÿëÿðèí ìöðÿááÿñè. Éåìèø ðè÷àëû.
Öçöì ðè÷àëû. – Áàáà ÿíúèðèí éàðûäÿéìèøèí-
äÿí òàáàãëàðà äÿðèá íÿíÿéÿ âåðÿðäè, íÿíÿ äÿ
àëûá ðè÷àë áèøèðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. Õàíïÿðè êÿðÿ
éàüëà òóò ðè÷àëû ýÿòèðèá ñòîëóí öñòöíÿ ãîéäó.
ß.Âÿëèéåâ.
ÐÈÄÈÊÖË
èñ. Ãàäûí ÿë ÷àíòàñû.
ÐÈÔÀÙ
èñ. [ÿð.] Éàøàéûøäà õîø ýöçÿðàí,
ôèðàâàíëûã, áîëëóã âÿ ðàùàòëûã. Õàëãûí ðèôàùûíà
÷àëûøìàã.
ÐÈÊÎØÅÒ
èñ. 1. Ñÿêäèðìÿ.
2. Ó÷àí úèñìèí äÿéèá éàíà ñû÷ðàìàñû.
ÐÈ Dostları ilə paylaş: |