Эя я ч, fQ andaM,J



Yüklə 114,06 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/42
tarix25.03.2017
ölçüsü114,06 Kb.
#12337
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   42

245
[Q ay d a]:
Bu  m ənada  b ir  sıra  fe’lb r ə   ö  n  hərfi  əlavə  olunur.  B unun  səbəbi  failin 
h əq iq ətd ə  etm ədiyi  b ir  işi  etm iş  kimi  g ö riın m ü ş  olm asım  
bild irm ək   üçü n d ü r.  Y axud  d a  b ir  işin  b aşq asın ın   köməyi 
o lm ad an   m üstəqil  şəkildə  g ö rü ld ü y ü n ü   bildirm əyə  xidmət 
edir.
tsJ"'  A 
1 1
  n  d  ı:  « j± 4  
Ji  ol  n a ru   atındı  =  o,  bir  tərəfə  atıldı,  yuvar- 
landı».  B aşqa  ad am ın   qüvvəsi  ib   bir  tərəfə  atılan   şey  üçün 
də b e b  deyilir,  ( J j 4   - 
a tın u r-atın m ak ).
A  
1 1
  n  d  ı: 
tərdi»,  (j>¥* - 
a tın u r-atm m ak ).
U   t  a  n  d  ı:  u ta n d ı,  « l S ^  
  ol  m əndin  u ta n d ı  =  о  m əndən 
u ta n d ı» , 
u ta n u r-u tan m a k ).  O ğuzca.
Ö  t  ü  n  d  i: 
>-*4  l i ü   J(  ol  x an k a  ö tü k   ö tü n d i  =  o,  xana
d ərd in i  izah  etdi».  Başqası  da  b eb d ir.  Əsli  « ^ ^ 4   ötkün- 
di»dir,  «eşitdiyi  kimi  nəql  etdi»  dem əkdir, 
  ^büjf
ö tü n ü r-ö tü n m ə k ).
A  ç  ı  n  d  ı: 
ö J   ^   bəg  ərin  açındı= bəy  ə sg ə rb rin ə   doyum -
luq,  q ən im ət  verdi,  kərəm   qıldı».  Başqası  d a  belodir.
A ç  ı  n d  ı: 
C4  J   эг atın   açındı  =  ad am   a tın a   yem  verdi».
A  ç  ı  n  d  ı:  «t
5
% '  öijü J   эг  koyın  açındı  =  ad am   q o y u n u n u   açmış 
kim i  g ö rü n d ü » .  Beşikdəki  uşaq,  y a ta q d a k ı  xəstə  ö rtü sü n ü  
açdığı  zam an   d a   b e b  deyilir, 
açın u r-açın m ak ).
U  d  h  u  n  d  ı:  ayıldı,  « ı ^ J İ J   эг  u d h u n d ı  =  ad am   y u x u d an   ayıldı», 
( j j j f .j U j j l   u d h u n u r-u d h u n m ak ).

246
M ahmud Kaşğari
o   d  h  u  n  d  ı: 
ot  odhuııdı  =  od  söndii», 
yula  od-
hundı  =  çıraq  sondiı».  Başqası  da  belədir.
О  d  lı  u  n  d  ı:  «<_s^ 
anm q  kutı  odhıındı  =  o n u n   boxti  sön-
dü», 
-jU jjf  o d h u ııu r-o d h u n m ak ).  Bu  şeirdo  də  işlon- 
m işdir225:
( j j j )  
j X ä i
(s=İJ
t j  
Д&1  JLİL 
j d   jsa£ u£ji  £.
1
$
«Əmdi  u d h u n   udhundı,
K idiıı  təlim   ökündi,
E1  bolğah  igondi,
A n d ağ  ərig  kim   utar».
İn di y ux u su n dan   avıidı.
S o n ra çox  peşm aıı  oldıı,
S ülhdən  geri  çəkildi,
Belə  əri  kim   udar?
(İndi  düşm ən  yu x u su n d an   oyandı,  sülh  zam an ın d ak ı  foaliyyotsizliyinə 
peşm an  oldu,  sülhdən  çokindi,  bclo  bir  ad am ı  m əndən 
başqa  kim   ınəğlub  edo  bilor). 
cs-^j  Л  r  ı  n  d  ı:  a n n d ı,  y u yundu,  « j ^ J J   ər  arındı  =  ad am   təm izləndi, 
yuyundu».
ı s ^ J   A  r  ı  n  d  ı: 
or  arındi  -   ad am   xiısusi  d o rm an  sayosindo
tiik b rd ə n   azad  oldu»,  (
j j j j
'  jU jji  a rın u r-a n n m a k ). 
l
S^'J  U  r  u  n  d  ı:  «cS-^J ü jj l  J'  ol  özin  ıırundı  =  o,  bir  işə  pcşm an  olduğu 
üçün  öz-özüno  döyündü».  Ə slində  d ö yiinm əyərək  özünü
:2r’  B u   ş e i r   o s l i n d o   b u n d a n   o v v o l k i   m a d d o d o ı ı ,   voni  
u d h u n d u = o y a n d ı »   s ö / ü n d ə n
s o ı ı r a   g n l m o l i d i r .   Bo s i m  A t a l a y   k i m i   b i z   d o   о н а   t o x u ı ı m a d ı q .   y o n i   y e r i n i   d o y i ş d i m ı ə d i k .
D iv a n ü  lü ğ a t-it-tü r k  
__________________________________________ 247
d ö y ü n iirm ü ş  kimi  göstərən  a d a m   h aq q in d a  da  b e b   söy- 
lonir.
U   r u  n d  ı: 
Jjjf 
or suw luk u ru n d ı= a d a m  çalm a sarıdı».
U   r  u  n  d  ı: 
‘j c ' J   u ra ğ u t  b ü rü n çü k   u rundı  =  qadin
b ü rü n co k   bü rü n d ii,  baş  ö rtü s ü n ü   ö rtü n d ü ,  örtd ü » , 

(jUSjf  u ru n u r-u ru ıım ak ).
U   r u  n  d  ı: 
эг  ...i  u ru n d u   =  adam ın  şeyi  du rd u » ,  (
j j j
İ
u ru n u r-u ru n m ak ).
Ə  r  i  n  d   i:  ərindi, 
эг  ışka  ərindi  =  ad a m   işə  orindi»,
( j i J - t i U j J  ərinür-ərinm ək).
^aİujI A   s  ı  n  d  ı:  « j & J   Cıl  a t  asındı  =  a t  q u rtu lm a q   üçün  bağlandığı  ipi 
d a rtd ı,  d artın d ı» .
I  s  ı  n  d  ı  m: 
<> m ən  a n q a r  ısındım   =  m ən  ona  isindim ,
o n u   sevdim ».
İ  s i  n d  i:  «
45
^ !   ^  Jf ol o tk a   ısındı  =  o,  o d d a  isindi,  qızışdı».
İ  s  i  n  d  i: 
' J  üjfc Ji  ol  k ü n d ə  ısındı  =  o,  günəşdo  qızındı»,
(jjLul  - jUi«ıl  ısın u r-ısın m ak )226.
İ  ş  ə  n  d  i:  in an d ı,  güvəndi,  «ıs-ıü!  ^
 J(  ol  m anqa  işəndi  =  о  т э ­
пэ in an d ı,  b ir işdə  т э п э  güvəndi»,  (
-ı-SULi]  işənür-işən- 
т э к ) .
A  ş  u  n  d  ı:  keçdi,  ö td ü ,  «<
5
- ^ !  
Л ol  m əndin  aşundı  =  о  məni 
keçdi»,  ( J &   -JU İİİ a şu n u r-a şu n m ak ).
A  w  ı  n  d  ı:  alışdı,  ov u n d u , ^
 Jf ol  m anqa  aw ındı  =  о  т э п э
alışdı», 
- j u i f  aw ın u r-aw ın m ak ).
U  w  u  n  d  ı: 
Jf  ol  özinqə  ətm ək  u w u n d ı= o   özünə
çörək  ufaladı», 
u w u n u r  uw unm ak).
22(1  Bosiırı  Atalayın  qeydinə  göra.  bu  söz  basm a  nüsxədo  «jUL-ı  ısınmak»,  yazrna 
nüsxodo iso  «*-SUM  jsinmok»  şəklindodir (DLT,  I,s.  202).

i j
  w  u  n  d  ı: 
J'  ol 
əligin 
ı ı w u n d ı = o .  
özımo  q arşı 
o i a n   pis-
lik.  acı  bir xəbər.  yaxud  a ğ n   iizündon  olbrini  o v u şd u rd u » .
О  к 
1
  n  d  ı:  o xundu, 
^ b i t i k   okm dı  =  kitab  oxundu».
О   к  ı  n 

ı:  g u y a  
oxudu. 
<-*■" Jf  ol  b i t i k  
okındı 
=   о   o x u m a d ı ğ ı  
hald a  özünü  kitab  oxuyurm uş  kim i  göstordi».  (_>^L  jU Ş f 
o k m u r-o k u n m ak ).  Bıı  sözdə  и  n  hərfi  J   1  horfıniıı  verino 
kcçm işdir.
tS-iiŞl  Ə  к  i  n  d  i:  «^üŞt LS-jjj'  J '  ol  özinqo  tarığ  okindi  =  о  ö zü n ə
to x u m   əkdi»,  (J&  okinür 
okinmok).
ö   к  ii  n  d  i:  pcşm an  oldu,  «tfA&f bU äjbjf  0 !  yazukınqu  ökiindi  =   o, 
gü n ah ın a  görə  peşm an  oldu».  H ər  pcşm ançılıq  üciin 
b e b  
deyilir, 
(j& '  -  t-SU&i  ö к ü n ü г- о 
к 
ij n 
ı 
m k ).
^oisf  Ö  
p
  ü  n  d  i:  ö y ü n d ü ,  
u j i   Jf  o!  öziıı  ö g ü n d i   =   о   ö z ü n ü   ö y d ü ,  
ö y ü n d ü » ,   ( j j &   - usui si   ö g i ı n ü r - ö g ü n m o k ) .  A ş a ğ ı d a k ı   m ə s ə l -  
d o  d o   i ş l ə n m i ş d i r :   « j f o j l  
ö g ı i n g ü ç i   ü m i n d o   a r -
t a t u r   =   ö z ü n ü   ö y o n   t u m a n ı n ı   ç i r k b n d i r o r » .   ( y o n i   s ı n a n a n  
z a m a n   h c ç   no  b a c a r m a y a n   vo  o v v o l lo r   ö z ü n ü   ö y ə n   a d a m  
u t a n a r   v ə   t u n ı a n m a   b a t ı r a r ) .   B u   s ö z   ö z ü n ü   ö y ı ı ı o y i   t or -  
g i t r n ə k   ü ç ü n   s ö y i o n i r .
İ  g  о  n  d  i:  «csAisi  Cjİ  a t  igondi  -   at  harm laşdı»,  (J&\ 
ıgonür-
igonmok).
İ  g  о  n  d  i: J k ı s r a k   igo nd i^q ısraq   boğaz  oldıı».
A   1  ı  n  d  ı:  «
ls
-
ь
Л 
Jf  ol   a l ı m m   a l m d ı   =   o ,   b a ş q a s m ı n   k ö m o y i   o l -  
n ı a d a n   tok  b a ş ı n a   a l a c a ğ ı n ı   a ld ı » ,   (j^)' 
a l ı n u r - a l ı n -
m a k ) .
U  1  a  n  d  ı:  « ‘-S-j'-i  ^д13(  ulandı  nonq  =  bir  nosno  digorino  çatdı,  bir- 
b şd irild i.  calandı»,  (
jj
V'  -JUİ3İ ıılan ü r-u lan ın ak ).
248 
Mahmud Kaşğarı
Divanü lü ğat-it-tü rk
2 4 9
U  1  u  n  d  ı:  «t£3U 
uluııdı  nonq  =  bir  nosno  ipiıı  ağac  gövdəsino 
d o la n d ığ ı  kim i  d olandı,  ilan  kim i  qıvrıldı».
U   1 u n  d  ı:  « < i^i  J
j j
  yol  ulundı  =  yol  qıvrıldı»,  (jSM -JUIİI  ulunur- 
u lu n m ak ).
U   1  ı  n  d   ı  m :  u san d ım ,  « ^ f  
я   ü л  ш эп  bu  ışta  ulındım   =  rnon 
b u   işdon  usandım ,  bezdim »,  (jİJİ- JU13( ulın ır -  ulınm ak).
İ 
1
  э  n  d  i: 
Jf ol  a n q a r  iləndi  =  o,  etim adı  doğrultm adığı
ü çü n   o n u   qm adı».  M olam oto  do  «
5
^ !   ilonç»  deyilir,  (j&! -  
ı_su
2
i  ib n ü r-ilən m ək ).
I  1 
1
  n  d 
1
:  ilişdi, 
tikon  to n k a  ılındı  =  tik an   do n a
ilişdi»,  (c
3
UIİ
1
 
ılm u r-ılm m ak )227.  H əm in  söz  bu  bonddo 
do işlonm işdir:
LSLLaj-LÜ 
j  jJLJİ j  
ı_£lS_J 
(j \  -  ill  l5LüıIä
j L Ü f l   j (   L -L İI  ( j * J J
« T a p d u   m an q a  ılındı,
Ə m gəkkorü  ulındı,
K ılm ışınqa  ib n d i,
T u tğ u n   b o lup ol  k a ta r» 228.
T a p d u   mono  ilişdi,
Ə zab çokdi,  usandı,
E b d iy in o   peşm an  oldu,
Əsir 
o l u b  
sıxıntıya 
d ü ş d ü .
227  Bıı  söz yazma  nüsxədə  ^   ke  ilə ««-SUjJı  ilinmək» şəklindədir (DLT,  I,  s.  205).
22S  Bəsim  Atalay  şeirdə  bəzi  dolaşıqlıq  olduğunu  göstərmiş  və diizəltmişdir (bax:  DLT, 
I,  s.  205).  Biz düzəlmiş  variantı  aldıq.

2 5 0
M ahmud Kaşğari
(T ap d u   adlı  düşnıən  m ənə  əsir  düşdü,  əsirliyinə  görə  çox  əzab  çəkdi, 
can m d an   bezdi,  e b d ik b rin ə   p eşm an  oldu,  ö z-özünü  qıııa- 
di,  d ərd i  artdı).
İ 1  i  n  d  i:  əsir  oldu, 
^  J
h
 J   эг  yağıka  ilindi  =  ad am   düşm ənə
əsir  oldu».
İ I   i  n  d  i:  «ts-4?! 
keyik  tu z a k k a   ilindi=geyik  tə b y ə   düşdü».
fi&f  U   m   u  n  d  u  m: 
 
т э п   tən q rid ən   u m u n d u m   =  m ən
ta n rıd a n   u m dum ,  u m u n d u m ,  inayət  gö zb d im » , 
u m u n u r-u m u n m ak ). 
ts-iul  A   n  u  n  d  ı:  h a z n ia n d ı, 
т э п э   q arşı  [onu  d ə f etm ək  üçün]  hazırlaşdı,  düşınənlə  sa- 
vaşa  hazırlaşdı».  Başqası  d a   belədir,  (J&  -J b ü il  an u n u r- 
anunm ak).
1  n  a  n  d  ı  m:  inandım ,  « 
A т э п   a n q a r  m an d ım   =  т э п   o n a
inandım ,  güvəndim »,  (> Ц   -In an ç  bəg  =  in am lan   bəy,  güvənilən  bəy»  ifadəsi  də  bu 
sözdən  alınm ışdır.
B U  B A B IN  M Ü Z A Ə F  O L A N L A R I
J 4   A  b  ı  t  1
1
:  gizlətdi,  « J 4  
ö J   J   ol  özin  m əndin  ab ıttı  =  о  özünü 
m əndən  gizb d i» .  Ö rtü lən   və  ya  g iz b d ib n   hər  şey  üçün  be- 
b  deyilir,  (jjjİ  -Jbujl ab ıtu r-ab ıtm ak ).
A  t  a  t  t  ı:  «cr^  j I j   tay  a ta ttı  =  d ay   a t  oldu,  atlaşdı».  Ə rəbcədəki 
o i s   futtiyyət  il-cariyətu»,  yəni  cariyə  oldu,  cari- 
уэ1эг  sırasına  girdi  sözündə  olduğu  kim i.  Bu  a ta la r  sözün- 
də  də  işb n m işd ir:  « jj jj 
l*u3ji  J
  ЬЛЙ  ts^  tay  at- 
atsa,  at  tm u r,  oğul  ərədhsə,  a ta   tın u r  =  dayça  yetişsə,  at
Divanü lüğat-it-türk
251
dincələr,  oğul  yetişsə,  a ta   d in c əb r» ,  (dayça  at  olan  zam an 
at  m in ilm ək d ən   q u rtu lu b   dincələr,  oğul  b ö y ü y ü b   a ta   olan- 
da,  a ta lıq   vəzifəsini  yerinə  yetirm əyə  b aşlayar,  о  zam an   d a 
a ta  dincələr».  H əm in  söz bu  beytdə də işlənm işdir:
 ILSJ LSJj ^la^Luı 
(j U LfİM Jjxuä LuüjI
« T əgür  m əninq  saw ım nı  bilgəligə ay,
T ıııu r  kalı  ata tsa   k ısrak  səni229 tay».
M ənim   sözüm ü  b ilg ə b rə çatdır,  de:
Q ısrağ m   dayı  at  olsa,  qısraq  d in cəb r.
Ə  t  ə  t  t  i:  «уЗЯ 
Jİ  ol  anı  ətətti  =  о  o n u   sıxıntıya  saldı»,  (jfof  -  
uSUSI ətətür-ətətm ək).
A   ç  ı  t  t  ı:  acıtdı, 
acıtdı».
A   ç  ı  t  t  ı: 
Jf  ol  an ın q   könqlin  açıttı  =  о  o n u n
k ö n lü n ü   q ırd ı,  kön lü n ə  dəydi,  qəlbini  qırdı»,  (
j j
*1 -  
açıtu r-açıtm ak ).
tP.jf  U  d  h  ı  t  t  ı:  u y u td u , 
Jf  ol  т э т   ud h ıttı  =  о  məni  uy u td u ,
y atızdırdı,  y u x u y a verdi».
U   d  h 
1
1 1
1

ü j İ j  jf ol  y o ğurt  u d h ıttı  =  o,  qatıq  çaldı».
U d  h 
1
1 1
1

bjjf Jf ol  u d h ıtm a  u dhıttı  =  o,  pen d ir düzəltdi».
U   d  h 
1
11  ı:  «<ДЗf  ^   Jf  ol  ot  u d h ıttı  =  o,  odu  sö ndiırdü,  ram   etdi», 
u d h ıtu r-u d h ıtm a k ).
229
  B o s i m   A t a l a y m   f i k r in c ə ,   m ə n a y a   g ö r a  
s ə n i »   d c y i l.  
« ц * *
  s ı p ı »   o l m a l ı d ı r .   « ^  
s ı p »   i k i y a ş a r   d a y d ı r   ( D L T ,   I,  s.  2 0 7 ) .   S alih  M ü t ə l l i b o v   bıı  q c y d ə   q a r şı  e t ir a z ın ı  b elə  
i f a d ə   c t m i ş d i r :   « B i z c ə ,   əsli  [ -y ən i  « s ə n i »   şəkliJ  d o ğ r u d u r .   B u n u n   iki  s əb .ıb i  var .  Ə v v ə l a ,  
« s ı p »   e lə   ö z ii   i k i y a ş a r   d a y   d c m ə k d i r ,   о   s ö z d ə n   s o n r a   « l a y »   s ö z iı  a r t ıq d ı r .  İ k in c i s i,  
ü m u m i   fik ir   II  ş o x s ə   ü n v a n l a n d ı ğ m a   g ö r ə   « s ə n i »   o l m a l ı d ı r »   ( T S D ,   1  t o m .   b e t   2 1 4 ).

2 5 2
Mahmud Kaşğari
J j J   A  г 
1
  1 1
1
:  arıtlad ı,  « J4J 
J   ol  ta rığ   a rıttı  =  o,  b u ğd an ı  arıtladı».
B aşqası d a  belədir,  (
j j
J   - J b ü J   a rıtu r-arıtm ak ).
< y j  Ə  г э 11  i:  « tP J  
ls
 jjb  Ji  ol  kuzı  ərətti =  о,  q u zu n u   axtaladı».
Ə  г  э  t  t  i:  «Ji'J  ü ^ -i  oğlaıı  ərətti  =  u şaq   kişibşdi».  U şaq sünnət
edildiyi  zam an  d a  b e b   deyiür.  Sözün  əsli  « ^ j   ərədhti»- 
dır,  id qam   o lu n m u şd u r.  Ə rəbcə  «zikr»  sö zündən  «m üzək- 
kir»  düzələn  kimi,  ( j  
jj! ərəd h ü r - ərədhm ək).
Ə  r  ü  t  t  i:  əritdi,  « J İ J  
Ji  ol  yağ  ə rü tti  =  o,  yağ  əritdi»,  (jjjİ -
‘-Sbjjl  ərü tür-əriitm ək). 
y j J   A   z  ı  t  1
1
:  azdırdı,  çaşdırdı,  «J*J 
Ji  ol  a n q a r  yol  azıttı  =  о
o n a  y o lu nu  çaşdırdı»,  ( jjjl  -Jb ü ji  azıtu r-azıtm ak ).
Ə  z  i  t  t  i:  «(pjl  ü&S  O ^ i   Jİ  ol  oğlan  k u lak ın   əzitti  =  o,  uşağın 
q ulağını  dəldirdi».  U zu n lam asın a  cırılan  h ər  şeyə  b e b   de­
yilir,  (jjjl-cS U jji  əzitür-əzitm ək). 
tP ji  U  z a  1 1
1
:  uztad ı,  «<Д>! 
Ji ol  yışığ u zattı  =  o,  ipi  uzatdı».
U   z  a  t  t  ı:  «Jf  ol  ışığ  u zattı  =  o,  işi  gecikdirdi», 

jU iljf u zatu r-u zatm ak ).
(Д)i  Ü   z  i  t  t  i:  «<Д}( 
«-SJ1  Jİ  ol  a n ın q   k u la k ın   üzitti  =  о  [çox  danış-
m aq d an ]  on u n   qulağını  k a r eb d i» .
Ü  
z i t t  i:  « ^ j f  
sirkə  k ü p n i  ü zitti  =  sirkə  [tü n d lü k d ən]
k ü p ü n ü  
çatlatdı».  Başqası  da  b e b d ir:  (Ajf üzitür-
üzütm ək).
Ə  s  i  11  i: 
(j-äji  Jİ  ol  u ruk nı  əsitli  =  o,  ipi  uzatdı».  Başqası  da
b e b d ir,  ( jM  
əsitür-əsitm ok).
İ  U   s  ı  1 1
1
:  susatd ı, fcljя  tuzluğ  ət  məni  u sıttı  =  duzlu  ət
m əni  susatdı», 
i -JU L J  u sıtu r  -  usıtm ak).
İ  s  i t t i:  isitdi, 
«  Jİ  ol  m ün  isitti  =  o,  şorba  isitdi».  D əm ir
və  o n a  bənzər ş e y b r q ızd ırılan d a  d a   b e b  deyilir.
Divanü lüğat-it-türk
253
İ 
s i  t 
t  i: 
  ər  isitti  =  a d a m   q ızdırdı,  isitm ə  xəstəliyinə  tu-
tu ld u » .  F e ’l  b u   son  cüm lədə  təsirli,  b ıın d an   əvvəlki  cüm- 
lədə  isə  tə sirsizdir, 
isitür-istm ək).
y ü l   A  ş a 
1 1
1
:  y e d irtd i,  « ^ i   <_$ 
Ji  ol  m a n q a   aş  aşattı  =  о  т э п э
у е т э к   y ed irtd i» .  Bu  sözü  t ü r k b r   эп  çox  xan ların ,  b əy b rin  
ziyafəti  h a q q ın d a   d e y irb r.  O ğ u zlar  isə  Ьэг у е т э к   üçün  be- 
b   s ö y b y ir b r .  O ğ u zlarm   dediyi  q ay d ay a  u y ğ u n d u r, 
- 
j U i i l   a şa tu r-a şa tm a k ).
J t ä  A  ş  u  1 1
1

Ji ol  m a n q a   y o ğ u rk an   aşu ttı  =  о  mənim
ü stü m ə   y o rğ a n   ö trd ü rd ü ,  y o rğ a n   örtm əyi  э т г   etdi».  Baş- 
q a   a d a m ın   ü s tü n ə   b ir  şey  ö rtm o k   barədə  də  belə  deyilir 
(a ş u tu r-a ş u tm a k ).  Bu  b ə n d d ə də  işlədilm işdir:
j>---- ^-2 j J j- j jlİ - J
j»------- ü i   ch-İ  ü J
<5
 jf U jj öio
« Id h u   b e rü p  b o şu ttu m ,
T a w a r yoluğ  ta şu ttu m ,
Э гэп əssin a ş u ttu m ,
Y ü k in   b arç a  özi  çoğdı».
S ərb əstlik   verib  b o şlad ım ,
M al,  fıdyə  üçün  dışlad ım ,
Э гэп  ayıbını  ö rtd ü rd ü m ,
B ü tü n   y ü k ü n ü   özü  sarıdı.
(Bir  əsir  h a q q ın d a  d a n ış a r a q   deyir:  ö zü n ü   q u rta rm a q   üçün  fidyə  malı 
ta p sın   d eyə  o n u   sərbəst  b u rax d ım ,  dışarı  gö n d ərd im ,  fidyə 
g ətirm əsin i  və  ə rə n b rin   ayıbım   örtm əsini  э т г   etdim .  Heç 
k im   o n a   k ö m ə k   etm ədiyi  üçün  y ü k ü n ü   öz əli  i b   sarıdı).

2 5 4
Mahmud Kaşğari
'(  Ü  ş  ü  t  t  i:  iişütdü,  « J ^ f   lä 
J**  Jf  ol  m əni  tum lığka  üşütti  =  о 
m əni  so y u q d a  üşütdü».
Ü  ş  ü  t  t  i:  « J &f 
Jf  ol  süçik  ü şü tti  =  o,  içkini  soyuğa  q o y d u ,
so y utd u » ,  (ji« f -uStülii  ü şü tü r-ü şü tm ək ).
Ü   ş  э  11  i:  u falad ı,  do ğrad ı,  « 
Jf  ol  ətm ək  üşətti  =  o,  çö-
гэк  ufaladı».  Başqası  d a   b e b d ir.  P arçalan an   və  u falan an  
hər şey  üçün  b e b  deyilir, 
-ı-SUiäf  ü şətür-üşətm ək)230.
f  E  ş  i  11  i:  a ra td ı,  eşdirdi,  altm ı-ü stü nə  çevirdi,  « 
ü j
'  ^
  J   ol 
a n ın q   əvin  eşitti==o  onu n   evini  eşdirdi,  ax tartd ı» .  Нэг  han- 
sı  bir  şey eşildiyi  zam an  d a   belə  deyilir, 
-*-SbuJ.i  eşitür- 
eşitm ək).  Bu  a ta la r söziində də  işbnm işdir:
j j

Luu^ii  jMä
j j
-L -S   uSjf  L « j j j _ S
«K u lak  eşitsə,  könqiil  bilir,
K ö z körsə,  üd hik  kəlir».
Q u laq  söz eşitsə,  k ö nül  b ib r,
G ö z sevgilisini  görsə,  şövqə  gələr231.
A   ğ  ı  t  t  ı:  « 
lä  £.I
j
  xartdı».
tPpl  A  ğ  ı  1 1
1
:  «J& \ 
l
$
j
Z-Z  tənqri  bulıt  a ğ ıttı= ta n rı  b u lud  göstərdi», 
(vHP' -  
ağ ıtu r-ağ ıtm ak ).
I  А  к  ı  t  1
1
:  axıtdı,  « 
C&  с
t ənqr i   akın  ak ıttı  =  tan rı  sel  axıt- 
dı»,  « 
u b «  Jf ol  suw ak ıttı  =  o,  su  axıtdı».
110  Bunun  məsdəri  basma  nüsxadə  «üşotmak»,  yazma  nüsxədo  isə  «uşatmak»dır.  Bosim 
A talay  ikinci  variantın  doğru  olduğıınu,  l'c’lin  oslindo  «uşatdı-uşatur-uşatm ak»  oldu- 
ğu n u   yazmışdır (DLT,  I.  s.  211).
2,1  Bu  a ta la r  sözünün  bu  maddəyə  dəxli  yoxdur,  çünki  burada  «eşitmok»  barədə 
danışılır.  Ehtimal  ki,  a ta la r  söziindan  əvvəl  ayrıca  bir  «işitmək=eşitımk,  dinləmək. 
q u laq   asm aq»  maddosi  varmış.
Divanü lüğat-it-türk
255
J Q   А  к  ı  t  t  ı:  g ö n d ə rd i,  « 
bəg  akınçı  ak ıttı  =  bəy  axıncı
[q o şu n ]  g ö n d ərd i» ,  (
j j
?i  - J U $  a k ıtu r-a k ıtm ak ).
yŞf О  к 
1
1 1
1
:  o x u td u ,  « J &  
Jf  ol  m a n q a   bitik  o k ıttı= o   т э п э   ki­
ta b   o x u td u » .  B aşqası  d a   belədir, 
-m ak ).
^ Ə k i t t   i:  ək d ird i,  « J &I 
Jf  ol  ta rığ   ək itti  =  o,  to x u m   əkdirdi».
Ə k d irib n   h ə r  şey  ü çü n   belə  deyilir,  ( j^ t  -ciUŞI  əkitür-əkit- 
т э к ) .
  Ü   g  i 11  i:  ü y ü td ü ,  «yäşl 
J(  ol  ta rığ   ü g itti  =  o,  bu ğ d a  üyütdü».
B aşqası  d a  belədir,  (jjŞf -  
ügitür-ügitm ək).
J&\ 
İ  к i  t  t  i:  tərb iy ə  etd i,  yetişdirdi, 
  tərb iy ə  etdi,  yetişdirdi».  Sözün  əsli 
ik idhti»dir,  j  dh
hərfi  ^   t  həıTınə keçm işdir,  ( j^ )   -  «-SUişi  ikitür-ikitm ək).
t p j l   U   1  a  1 1
1
:  u z a td ı,  « 
чу  Ji  ol  yip  u la ttı  =  o,  ip  uzatdı»,  ( j ^   - 
(jbulf u la tu r-u la tm a k ).
U   1
1
1 1
1
:  u la td ı,  « 
Л  ol  anı  u ru p   ulıttı  =  о  onu  dö y ü b
q u rd   kim i  u latd ı» ,  ( j ^ j '  -ıjjbuJf  ulıtu r-u lıtm ak ).
U  1
1
1 1
1
:  ra m   etdi,  « 
ol  a n ın q   boym n  ulıtlı  =  о  ona
b o y u n   əydirdi».  B aşqası  d a   belədir.  ( j ^   -  (jb»ü( u lıtu r —ulıt- 
m ak).
J 4   Ö  I  i  11  i:  « 
ü J 2  Jf  ol  to n   ö litti  =  o,  p altarın ı  islatdı,  п э т   elədi». 
B aşqası  d a   belədir,  { J 4  -^LaUİ  ölitür-ölitm ək).
cp!  İ 1  э  11  i:  ça td ırd ı,  yetirdi,  « 
^
 
Л ol  kağun  əwgə  ib tti  =  o,
evə  q o v u n   apard ı» .  B aşqası  da  b e b d ir,  (jfr\  -«-SUä  ib tü r- 
ib tm ə k ).
t p i   Ü   1  ə  11  i:  p ay lad ı,  « 
<34«^ 
k a sıb la ra   pul  b ö lü şd ü rd ü ,  payladı»,  (j^f  -   uSUitf  ü b tü r -  
ülətm ək).

2 5 6
Mahmud Kaşğari
0  m  i  11  i:  « 
^  ta m  əm itti  =  d am   yıxılm aq  üzrə əyildi».  Başqası
da b e b d ir.
J » \  Ə  m   i  11  i: 
^
 
k ö n q lü m   a n q a r  əm itti  =  k ö n lü m   o n a  meyi
etdi,  a x d ı » . ( ^ ^   -
j
M  əm itür-əm itm ək).  Bu  şeirdə  do  iş- 
b n m işd ir:
и ---------
J
ij
L
Yüklə 114,06 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin