Эя я ч, fQ andaM,J
Yüklə 114,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M ahmud Kaşğari u J* О p r a ş 1 1
- Divanü lüğat-it-türk 271
- Divanü lüğat-it-türk 273
- 2 7 4 M ahmud Kaşğari
- Divanü lüğat-it-türk 27 5
- Divanü lüğat-it-türk 277
- - ö k lü şü r
- 2 7 8 M ahmud Kaşğari
- Divanü lüğat-it-türk 2 7 9
- 2 8 0 M ahmud Kaşğari
|
269 jbUü-jJ İ r t ə ş t i l ə r : « j 5 üju - j j ! o lar bu sözüg irtəştilər = o n la r bu sözü ird ə ləd ib r, iç üzünü, əslini araşdırdılar», ( J j & J - ‘-Sbuijji jrtəştü r - irtəştm ək). A r t a ş 1 1 : p ə rt oldu, o?! y aln q u k için a rta ştı = in- s a n la r b ir-b irb rin i g ö rü b p art o ldular». B ir-birini dilxor ed ən hər şey üçün bu söz s ö y b n ir, ( j « U - J U äj J a rta şu r - a rta şm a k ). Ö r t ü ş d i: ö r td ü b r , j**»! я jVf o lar b u ışığ ö rtü şd i = o n la r bu işi ö rtd ü b r» . Bir işi ö rtə n və ya b a şq asın a köm ək edən a d a m b arədə də b e b deyilir, ö rtü şü r - ö rtü şm ək ). j±£>J Ö r t э ş d i: y an d ırd ılar, « j - ^ J с Р л b u d u n bir ik in d in in q əw lərin ö rtəşd i= x a lq b ir-birinin e v b rin i yandır- dı». BəhsJəşm ək və yardım Jaşm aq d a belədir, - uSU*iujf ö rtə ş ü r - örtəşm ək). ( j ü ç j Ə r t i ş t i: « cj ^ J ü J CP-^J Vjj l &I* Jf ol m əninq b ir b arslan d a n ərtişti = о m ə n im b aslanın y an ın d an keçm əkdə yarışdı». Н эг q o rx u lu şeyin y an ın d an keçm ək ü çü n b e b deyilir, -< ^U İ3 J ərtişü r - ərtişm ək). j± Z uJ A r t ı ş d ı: «ıs-b-Hjt Jİ ol m a n q a arçı artışd ı = о mənə x u rc u n u heyvanın ü stü n ə a tm a q d a köm ok etdi», j U İ j J a rtışu r - artışm ak). Н эг hansı bir şeyi q a ld ırm aq və y ü k ləm ək d ə yarışm aq d a belədir. О к t a ş t ı: oxlaşdı, V j j Ji 0 1 anınq b ir b ok taştı = о o n u n la ox atışdı». М эгс i b ox atm ağ a d a b e b deyilir, (jjliu ä l. jbuiuäl o k ta şu r - o k ta şm ak ). Ü n d э ş d i: « V j j <-5 ü 1 Jl ol a n ın q b ir b ü n d əşdi = o o n u n la çağ rışd ı, ü n b şd i» , ( j j ^ ı-SU&ıjl ü n d əşü r - ündəşm ək). 270 M ahmud Kaşğari u& J* О p r a ş 1 1 : y ıp ran d ı, jV -Jb ü ijjf o p ra şu r-o p ra ş- m ak). H əm in söz b u a ta la r sözündə də işb n m işd ir: 4 J J ä İjjf l £_1İ jj-uj<-£_ıL i^ül5Lİ£ «K ənqəşlig bilig üd h rəşü r, K ənqəşsiz bilig o praşur». M əsləhətli bilik gözəlləşər, M ə sb h ə tsiz bilik y ıp ran ar. О p r u ş d ı234: d j* ol m a n q a m ü n o p ru şd ı = о mə- пэ şo rb a içm əkdə yardım etdi». B aşqası da, b əh sb şm ək də b e b d ir, -J U u i’j l o p ru şu r - op ru şm ak ). Ö t ü ş d i: gön dərd i, ( i -W j IS jjj j j j Vİ o la r bir birgə bitik öt- rüşdi = o n la r bir-birlərinə m ə k tu b g ö n dərdilər», - ö trü şü r-ö trü şm ək ). Bu sözün əsli ö tgürüş- di»dir. Н эг hansı bir şeydə bəhs və y ardım d a b e b d ir. U t r u ş d ı: q arşı çıxd), jS J j( ol a n q a r u tru şd ı = о ona qarşı ç ıx d ı» ,(j> ijji u tru ş u r - u tru şm ak ). « Jf ol m a n q a utru şd ı = о гпэпэ q arşı çıxdı, m ənim lə q arşı-q arşıy a gəldi». U t r u ş d ı: « Ьи-s 1&1« Ji Q1 m a n q a kəsm ə u tru şd ı = о гпэпэ saç kəsm əkdə yardım etdi». A rtığ ı qayçı i b kəsilən hər şey h a q q m d a b e b deyilir, -JU»İ>( u tru şu r-u t- ruşm ak). - 14 Bəsim Atalayın fikrincə, bu fe lin doğru variantı öprüşm ək»dir (D L T , I, s. 232). Hüseyn Düzgün bu misalı «ol manqə ırıün opruşdı» ( o J j s. 188), Seçkin Ərdi iiə Sərap Tıığba Yurtsevər isə (DLT-2005, s.376) «öpı üşdi» şəklində oxumuşlar. Divanü lüğat-it-türk 271 ^ > 1 U ç r u ş d ı: 1*1» J ol m a n q a kuş uçruşdı = о гпэпэ quş u ç u rm a q d a köm ək etdi». Bəhs də b e b d ir, - jU u ıj^ l u ç ru şu r - uçruşm ak). ^ > 1 Ö ç r ü ş d i: Vjj >£1* 0 ^ * 4 <*4 $ ol anınq öpkəsın m ən in q b ir b öçrü şd i—о o n u n h irsini m ənim lə birlikdə ya- tışdırdı». A təşin alo v u n u sö n d ü rm ə k üçü n də b e b deyilir, ö çrü şü r - öçrüşm ək). İ ç r ü ş d i: «j-b-jş*! dty* jf ol m a n q a suw içrüşdi — о mənə su içm əkdə yardım etdi». Bəhsləşm ə də. b e b d ir, - içriişiir - içrüşm ək). t f i i j i l A d h r ı ş d ı: o lar iki ad h rışd ı = iki d o st bir-bi- rin d ən ayrıldı», - J b v ijjl a d h rışu r-a d h rışm a k ). Hə- m in söz bu şeirdə də işb n m işd ir: j (jLu j J —1 jj Jİ __! j ( L;jlj j j — ba \jjjj «T üm ən çəçək tizildi, B ü k ü n d ən ol yazıldı, Ö küş y atıp üzəldi, Y erdə к о р а ad h rışu r» . M in-m in çiçək dü zü ld ü , Q önçəsindən açıldı, Ç ox y ataraq sıxıldı, Y erdən q o p araq ayrışır. (Y azd an bəhs ed ərək deyir: min bir çiçək qönçəsindən çıxaraq açıldı, yer a ltın d a çox y atm aq d an sıxılan b itk ib r fılizb n ərək ay- ağ a q alx ır və bir-birindən ayrılır). 2 72 Mahmud Kaşğari Ö d h r ü ş d i: «tfJuSjjf j ' j j Jf ol m a n q a ta v a r ö d h rü şd i = о m ənə mal seçməkdə k ö m ək etdi», (j>«jİL I s r ı ş 1 1 : « Vjj jc j! J s \ iki ad h ğ ır b ir b ısrıştı = iki ayğır bir-birini d işb d i, qapdı», ısrışur-ısrış- m ak). D işləm əkdə yarışm aq və köm əkləşm ək do b e b d ir. jb ijv A A s r u ş d ı: asqırışdı, « ikki эг asruşdı = iki ad am asqırm aq da yarışdı», - J U uij ^I asru şu r-a sru şm a k ). О s r u ş d ı: J l \ Ji\ o la r ikki osru şdı= ik isi o sru şm aq d a yarışdı», ( j ' jä J J . j u i j L i o sru şu r - osru şm ak ). jAurjct о ğ r a ş d ı: uğraşdı, ^ iki yağı o ğ ra şd ı^ ik i yağı b ir-b irib uğraşdı». Başqası d a b e b d ir, -jjUdıjcf oğ- raşur - oğraşm ak). j i A ğ r ı ş 1 1 1 a r: sızlaşdılar, «jV j j jVİ o la r bu ışka ağrıştılar = o n la r bu işdə b irlikdə sızlandılar», . jL u ijc l ağrışur - ağrışm ak). О ğ r u ş 1 1 : LSj» Jf ol m a n q a sü n q ü k o ğ ru ştı = o, süm üyü yarıb ay ırm aq d a m ənə k ö m ək etdi». Y arış da be b d ir, o ğ ru şu r - oğ ru şm ak ). Ə w r i ş t i: $ У л ‘-SJ anınq b ir b təlim əwrişti = о o n un la çox uğraşdı, çox əlləşdi». Ə w r i ş t i: ■-M an ın q kaçm ış atığ əw rişti= o n u n qaçan atını geri q a y ta rm a q d a k ö m ək etdi». Ə w r i ş t i: « y ü j l J j j ISo* Jf ol m a n q a ta v a r əw rişti235 = o шэ- пэ d av ar çevirm əkdə yardım etdi», -uSU*ijäi əwri- şür-əwrişm ək). Bu, bir şeyin altın ı ü stü n ə çevirm əkdir. - ъ Bəsim Atalay bu ifadəni yanlış çevirmişdir. Məsdərdən sonra veribn cümlədə bir şeyin altını üstünə çevirməkd.ın bəhs edilir. Buradakı « t a v a ı - d a v a r » deyil. əmtəə, əşya Divanü lüğat-it-türk 273 tfXİ'Jh О к r a ş t ı: kişnədi, « jiÄ 'Jh y u n d k am uğ o k ra ştı= b ü tü n a tla r yem i görüncə kişnədilər»,(jj*-j*f -Jbuijäf o kraşur- o k ra şm a k ). H əm in söz bu şeirdə də işb n m işd ir: (^■Vvun u.ı. Jİ tj .liuü u jjjj ı 5 4J— «Y aşın atıp yaşnadı, T u m a n tu ru p tu şn ad ı, A d h ğ ır, k ısrak 236 kişnədi, Ö g ü r alıp o k raşur». Şim şək, ildırım çaxdı, D u m a n d u ru b qarşılad ı, A yğır, qısraq kişnədi, H ö y ü r alıb kiştıəşir. (B ahardan bəhs ed ərək deyir: b u lud to p laşd ı, göy g u rlad ı, şim şək b r çax d ırd ı, a y ğ ııia r və q ısra q lar b a h a rın goldiyini g ö rü b se- v in c b kişnədilər, hər ayğır öz qısrağı ib h ö y ü r aldı). Ə g r i ş t i: J ol bəggə kənd əgrişti = o, şohəri al- m a q d a Ьэуэ y ard ım etdi». Ə g r i ş t i: ljj Y j j y-UI jä kız an ası b irb yıp əgrişti = qız ip əy irm əkdə anası ib yarışdı». Y ard ım etdiyi zaınan da b e b deyilir, -«-SbuijSl əgrişür - əgrişm ək). Ü g r i ş t i: J L iu j£Ji Jİ ol a n q a r beşik üg rişti= o o n a be- şik y ırğ a la m a q d a köm ək etdi», ü g rişü r - ügrişm ək). monasındadır. Seçkin Ərdi və Sarap Tuğba Yurtscvər həmin ifadəni «o, əşyanı tərsinə çevirməkdə məno köırıək etdi» kimi (DLT-2005. s.274) vermişlər. 2 7 4 M ahmud Kaşğari >•! 0 m г i ş t i: « J & jA ətim b arça əm rişti= b ü tü n bədənim qaşm dı», əm rişür - əm rişm ək). j A r w a ş d ı : « j± & J jV fl2 k a m la r k am u g arw aşdı = q am lar, şam an lar bir çox an laşılm ay an əfsunlu sözlər söylədilər». Cin vu rm ay a qarşı o x u n a n əfsu n lar da b e b d ir, ( j ^ J - jU u ö j arw aşur - arw aşm ak). JÜ&J А г к a ş 1 1 : arxasına aldı, « л Ji ol a m n q b ir b yük a rk a ştı= o o n u n la birlikdə yük ü arx asın d a daşıdı». Bu, yük d aşım aq d a d o sta y a rd ım etm əsidir, ( jj № J - j u u ä j ar- k aşu r - ark aşm ak ). А 1 к ı ş 1 1 : yox etdi, bü boy ikki b ib alk ıştı= ik i boy bir-birini yox etdi». Н эг h an sı bir şeyi yox etm ək üçün ya- rışm aq d a b e b d ir, alk ışu r - alkışm ak). А 1 к a ş d ı: о J ol m ən inq b irb alkış alkaşd ı = о m ə n im b birlikdə alqış alqışladı». Tərifdə və alıq şd a ya- rışm aq d a b e b d ir, -jLubiJİ alk aşu r - alkaşm ak). Hə- m in söz bu bən dd ə də işb n m işd ir: £ jt jV l K jü ä ji ı_4Ş jxı Jlİ j j ' J * I JÜ j I j I j ( < _ i İ « J - S j i « A lplar arığ alkışur, K üç b ir kılıp ark aşu r, B ir-bir üzə alkaşur, Ə dhgərm ədhip ok atar» . A lp lar bir-birini yox e d irb r, G ü c b rin i b irb şd irib b ir-b irin ə arxa o lu rlar, 23fiÇ in lib r ərəb və latın qrafıkasında bunu «kısır» kimi veı ınişlər (DLT-Çin, I cild, 256). Divanü lüğat-it-türk 27 5 B ir-b irb rin i öyür, ru h lan d ırırla r, D ü şü n m əd ən ox atırlar. (Savaşdan bəhs ed ərə k deyir: iki tərəfdən üz-üzə gələn a lp la r am an - sızlıqla sav aşırla r, g ü c b rin i b irb ş d irib bir-birlərinə a rx a o lu rlar, b ir-b irb rin i öyür, ru h lan d ırırla r, ölüm dən əsla q o rx m u rla r, düşü n m əd ən , tə rə d d ü d etm ədən ox atırlar). j ! İ г к i ş t i: seçdi, J > i Jf ol m a n q a ta v ar irkişti = о m əııə m al seçm əkdə yardım etdi». Başqası d a b e b d ir, ya- rış üçü n də b e b deyilir, irkişür-irkişm ək). Ə 1 g э ş t i: ələdi, ^ jt J G J( ol a n q a r un əlgəşti = o, u n ə b m ə k d ə ona k ö m ək etdi». Y arış d a b eb d ir, - əlgəşür - əlgəşmək). 0 m g э ş t i: y o ru ld u , zəhm ət çəkdi, « y ü i- d j U o-jI ’ л bu ışda boy əm gəşti = xalq bir-biri ü zü n d ən bu işdə yoruldu», -(_SUİS-»İ əm gəşür - əm gəşm ək). t/ü L f Ü p 1 э ş d i: ta la n etdi, «liJüLf ОАл budun ikindi ta- w arın ü p b ş d i = xalq b ir-b irin in m alını taladı», - uSUiLf ü p b ş iir - üpləşm ək). (.sAİÜİ Ö t 1 ə ş d i: « ö tb ş d i n ən q = əşya dəlik-deşik oldu», -uSUİÜİ ötləşür-ötləşm ək). Bu, yağm a, ta la n zam a- n ın d a olur. Ö t 1 э ş d i: savaşdı, jV <-*Л a lp la r ö tb ş d i = alp lar savaş- dılar, u ğ raşd ılar» , -*-SU*İIi( ö tb ş ü r - ötləşm ək). İ 1 1 i ş d i: itə b d i, j itlişdi nən q = nəsnələr itəb şd i, itə- b n d i» , itlişür - itlişm ək). i s A ç 1 1 ş d ı: açıldı, k ap u ğ la r açlışd ı= q ap ılar açıldı». Q ap alı iş b r açılan zam an уепэ b e b deyilir, - J U m İ a İ açlışur - açlışm ak). 276 Mahmud K a şğ a ri E d h 1 э ş d i: əzizJədi, j j j j VI o lar bir ikindini e d h - b ş d i= o n la r bir-birini ağ ııiad ılar» , -«-SUJilji e d h lə ş ü r -edhləşm ək). Ü d h 1 э ş d i237: jş] ıwık bir-birgə ü d h b ş d i = g e- y ik b r bir-birinin ard m c a y ü rü d ü b r» , ü d h lə şü r - i-Sbvaji üdhləşm ək). Ə r 1 э ş d i: kişib şd i, J ü J i\ o la r ikki ə rb ş d i= o n la r ikisi ər o lm aq d a yarışdılar», ( j> ^ U ərləşür - ərləşm ək). ı О r 1 a ş d ı: bağrışdı, « j± & J ü-ijj bu d u n k am uğ orlaşdı = b ü - tü n xalq bağırıb çağırdı, g u ru ltu saldı», ( j U*i 3J o r - laşu r-o rla şm ak ). Bu sö zün əsli beiədir: on laşd ı» . Ü z 1 ü ş d i: üzülüşdü, üzlüşdi nənq = о şey ü züldü, qopdu». Ü z 1 ü ş d i: tr^4 bəgi kişi238 üzliışdi = ə r b arv ad ayrıldılar, boşandılar». Ü z 1 ü ş d i: «c? ü j S l a j i i alım hğ berim ligdin üzlüşdi = bo re sahibi ilə borclu ö d ə şd ib r» , -- üzlüşür - üzlüşm ək). ^ a İ L u ) İ ş 1 э ş d i: «&•*£Lil V j j jf G1 m əninq b irb işb şd i = о ın ə n im b işdə yarışdı». Y ard ım d a b e b d ir, işləşür - işləşmək). \ I ğ 1 a ş 1 1 : ağlaşdı, ц51е( oğlan ığlaştı = uşaqlaı* ağlaşdı». Bu söz ıs у hərfi i b «yığlaştı» şoklində də işb n ir, - ju d J p ) ığ laşur - ığlaşm ak). 257 Bosim Atalayın fikrincə, bu, « ^ i i udhlaşdı» olmalıdır (Dl.T, I. s. 239). Hüseyn Dıızgün bu sözü «üdhləşdi» s. 189). Seçkin Ərdi i b Sərap Tuğba Yurtsevər isə (DLT-2005, s. 614) «udhlaşdı» şəklindo oxumuşlar. 21!< Bu sözü Hüseyn Diizgiin J J s.179). çinlilər (DLT-Çin, I cild, s.260) və Seçkin Ərdi ilə Sərap Tuğba Yıırtsevər (DLT-2005, s.643) kişi» ş.ıklində, Salih Mü- təllibov isə «(^“4 kisi» şəklində ( I SIX I tom. bet 242) oxıımuşlar. Divanü lüğat-it-türk 277 A w 1 a ş d ı: to p laşd ı, kişi aw laşdı = xalq toplandı. vığıldı», uSUuilal aw laşur - aw laşm ak). 0 w 1 ə ş d i: evi q u m a ra qoydu, « чЛМ Vjj J( ol bəg b irb əwləşdi o y n a p = o , evini o rta y a q o y a raq bəylə oyun oyna- dı». Bu bir q ay d a d ır ki, q u m a rd a o rta y a q o y u lan şeyin adı s ö y b n ir, so n ra ona - b ş d i suffiksi artırılır. Bu şəkildə qu- rulan fe’liıı m ənasında q u m a r olur, -jU * İ2 a l əwlə- şi'ır - ə w b şm ə k )239. Ö к 1 ü ş d i: « t ^ I J İ j * u£JU jj j bir nənq bir iizə öklüşdi = bir şey bir şeyin üzərinə yığıldı», (q u m u n bir уегэ, çəyirtgənin qam ış üzərinə, xalqm bir уегэ toplaşm ası kim i bir şey bir şeyin üzərinə yığıldı), -<-£U*iİ£İ ö k lü şü r - öklüşm ək). j jJJal А к 1 ı ş d ı: axışdı, « ls - ^ İ üXw ^ təgmə y a n q a k tın bu d u n aklışdı = hər tərəfdən xalq axışdı». S uyun hər dərə- dən gəlib axışm asına d a b e b deyilir, ( j j -^42* aklışur - aklışm ak). 0 g 1 о ş d i: « J i <İ'j' ^ ° l ar k am uğ ad h a k ə g b ş d ib r = on lar ham ısı bu işdə həm rəy oldular». Bu b ir şeyin üzo- rində xalqın yckdil olm ası m ənasındadır. Bir şcyi ayaqla ta p d a m a q işində bir-birinə köm ok etm ək do b e b d ir, ə g b ş ü r - əgbşm ək). ^ÜISI İ g 1 э ş d i: x əsto b n d i, « ( j^ № c A ydkı arığ ig b şd i = ilxı m öhkəm x əstəb n d i» . ig b şü r - ig b şm ək ). jV 0 m 1 ə ş d i 1 э r: d ərm an lan d ılar, «jV 1«' j V balığlar ə ın b ş d ib r= y a ra lıla r dərm an lan d ı» , -uSUuiLıi э т - b ş ü r b r - əm ləşm ək). lw Bundan owolki s ö / sohvən «cwləşdi», bu söz isə «awlaşdı» şoklindo vcrilmişdir. Bə- sim Alalayın haqlı qeydini nnzərə alaraq (DLT. 1. s. 241) biz doğru variaııtı veıdik. 2 7 8 M ahmud Kaşğari Ü m 1 э ş ü: şalvarını q u m a ra qo y d u , «>2»U j a J j j tS J Ji 0 1 anınq birlə çögən u rdı üm ləşü = о o n u n la şalvarını o rtay a q o y a ra q çovkan oynadı», -<_SU4İL>( ü m ləşür - üm - ləşmək). İ m 1 ə ş d i: h im b şd i, « ı s ^ l uf4* 5L cSül Jf ol an ın q b ib əligin im b şd i = о onunla ə lb iş a rə b ş d i, h im -cim b şd i» , { j& A - uSU*il») im b şü r - im ləşmək). U t s u к 1 1 : uduldu, « J & d J b ıjj Jf ol y a rm a k u tsu k tı = о oyun- d a pul uduldu». B aşqası d a b e b d ir, (jtii-uf -JUaLu! u tsu - kar-u tsu k m a k ). A şağıdakı a ta la r sözü n d ə də işbnm işdir: «sınam asa arsıkar, sak ın m asa u ts u k a r = in san sınam asa - ald an ar, çəkinm əsə-u du lar», (a d a m b ir şeyi sm am asa, o n u ald ad arlar, bir işin b aşlan ğ ıcın d a düşü n m əsə, çəkin- məsə, u d u zar dem əkdir). A r s ı к 1 1 : aldandı, jf эг a r s ık tı^ a d a m aldandı», jU L jji arsık ar - arsıkm ak). U r s u к 1 1 : yenildi, J эг u rsu k tı = a d a m d öyüşdə yenil- di», jU iL jf u rsu k a r - u rsu k m ak ). ег*1Л А 1 s ı к 1 1 : alındı, ojIİj Jİ ol ta w arın alsık tı = o n u n malı alındı, so y u ld u > > ,(jli^ -jU iu Jl alsık ar-alsık m ak ). A n d ı к t ı: an d içdi, «у2ЬЛ J ər a n d ık tı = a d a m a n d içdi». Bu söz aşağıdakı şeirdə də işb d ilm işd ir: L _ S _ u J jj <_£Jİ Luuj u u ü j f l ı-SUİ öŞjl jiu ı ı_S_Le cSÜİ «K oyğaşup yatsa anm q yüzinqə, A lsıkar ökin anınq sözinqə, Divanü lüğat-it-türk 2 7 9 M in q kişi yoluğı b o lu p özinqə, B ergələr ödhin a n ın q közinqə». K im o n u n q o y n u n d a yatsa, baxsa üzünə, A ğlını itirər, q u la q assa sözünə, M in ad am q u rb a n o la r o n u n özünə, V erərlər canlarım o n u n gözünə. (Bir ad am o n u n la qo l-b o y u n o lu b yatsa, üzünü görsə, o n u n sö zb - rindən, m a h m la rın d a n ağlını itirər, m in b r b kişi özünü o n a q u rb aıı verər, o n u n gözünə, gözəlliyinə, hüsn ü n ə ca- nını fəda edər, -(jtAıji a n d ık a r - an d ık m ak ). İ n ç i к t i: bayıldı, qəşş etdi, « J ^ \ J эг inçikti = ü stü n ə soyuq su tö k ü lm ək d ən a d a m ın hissiyatı k ey b şd i, bü zü ld ü , titrə- di, bayıldı», - ‘-SbrfLaJl inçikər - inçikm ək). J & ş J Ö s t i к t i: lä östikər-östikm ək). Bu sözün əsli ö ztikti»dir. ts-ıbj! İ r p э 1 d i: biçildi, kəsildi, «и;4и! yığaç irpəldi = ağ ac [taxta halında] biçildi», ( A j ! irp əlü r-irp əlım k ). J j b j İ r p э 1 d i: bu a ta la r sö zü n d ə də işb n m işd ir: «<_&' önqəgi irpəldi ış =iş düzəldilm ək istəndi, ancaq pozuldu». j & J A r t ı 1 d ı: 'jf J эг a t üzə artıldı = ad am a tın üzərinə aşırıldı». Bu, insanın bədəninin yarısı bu tərəfdə, yarısı di- gər tərəfdə olm ası vəziyyətidir. A r t ı 1 d ı: tji J 1*2 ta ğ a r eşyək üzə artıld ı = d ağarcıq eşşəyin belinə [taraz şəkildə] yükləndi». Başqası d a belə- d ir, ( j j k J a rtılu r - artılm ak). jf Ö r t ü 1 d i: ö rtü ld ü , J lA ' ış эг üzə ö rtü ld i = iş ad am ın üzü n ə ö rtü ld ü , qapalı qaldı». 2 8 0 M ahmud Kaşğari Ö r t ü 1 d i: « j ^ J k ök ö rtüldi = göy b u lu d lan d ı» , ( j j £ J - uSUlijl örtülür-örtülm ək). Bu bir şeyin b aşq a bir şeyin al- tın d a ö rtü lü qalması vəziyyətidir. Ö r t э 1 d i: yandırıldı, ^ bük örtəldi = ağaclıq yandırıl- dı». B aşqası da belədir, ( j j Z j ö rtə lü r -ö rtəlm ək ). j & J İ r t э 1 d i: aran d ı, j & J irtəldi n ən q = о şey a ra n d ı, araşdı- rıldı», -<-SUEj irtəlü r - irtəlm ək). Bu şeirdə də işlən- mişdir: ^ üja Iİ j u£j| jj İ jj! CÄ С у « K önqlüm içün örtədi, Y etm iş yaşığ240 k arta d ı, K eçm iş üdhük irtədi, T ü n-k ün keçüp irtəlür». K ö n lü m ü n içi yandı, Q aysaqlanm ış y ara cırm aq lan d ı, K eçm iş əyyamı axtardı, G ecə-gündüz axtarır. (Bir ölün ün ü stü n d ə ağı deyir: bəla atəşi ilə yan d ım , köz bağlam ış ya- ram ın başı açıldı, keçən günləri a x ta rd ım , fələk onu yaxa- ladı, d u rm a d a n qovur, aray ıb -araşd ırır). 24,)Buradakı «jAı yaşığ» sözü yanlışdır. O, « j - i başığ» olmalıdır, çünki «baş»ın əski türkcədəki bir mənası da «yara»dır. Burada da həmin m əna tə b b edilir. Bu baıodo Bosim Alalayın (DLT, I, s. 245), çinlilərin (DLT-Çin, I cild. s.266) və Salih Mütəl- libovun xüsusi qeydləri var (TSD, 1 tom, bet 247), Hüseyn Düzgün onu «yetmiş yaşığ» (‘- 1 J ■> s. 181), Seçkin Ərdi i b Sarap Tıığba Yurtsevər isa (DLT-2005, s. 292) «bütmiş başığ» şəklində oxumuşlar. Onlar Yüklə 114,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|