Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences (E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(4/2), April, 2023 21
Tezlik - namoyon qilish yoki unga oid faoliyatlaringiz tanangiz a’zolari yoki
uning ayrim bo‘laklarini chegaralangan vaqt ichida tez harakatlantira olishngiz bilan
bog‘liq qobiliyatidir. Masalan, son, tizza bo‘g‘imingiz, boldir, oyoq kafti
qismlaringizni tez harakatlantira olish- yurish va yugurish tezligini yuzaga keltiradi.
Albatta a’zolarimizni shu qismidagi mushaklarning kuchi, tez qisqarib, tez
bo‘shashishi ham tezkorlik namoyon qilishda muhim ahamiyatga ega. Qayd qilingan
sifatlar, qobiliyatlarning avlodimizdan – ota-onalar, bobolar, momolardan biz uchun
qoldirgan “genetik merosi” ham bundan mustasno emas.
MUHOKAMA VA NATIJALAR Tezkorlik – umumiy va maxsus yo‘nalitirilgan deb ikkiga ajratiladi. Maxsus
tezkorlik tanlangan ixtiyoriy harakat, gimnastika mashq, sport turi uchun zarur deb
sanalgan tezkorlikdir. Sprint masofasi yoki qisqa masofaga - 30 m., 60 m., 200 m.,
400 m.gacha tez yugurish va 110 m.ga, 200 m.ga, 400 m.ga to‘siqlar osha yugurishlar
kiradi. Bu masofani yuguruvchilarni sprinterlar deb ataladi. Bu sifatni rivojlantirish
uchun takroriy yugurishlardan foydalaniladi. Avvaliga kichik masofaga (masofani
25% ni) bir necha bor takrorlash bilan rivojlantiriladi. Masofani, bo‘laklarni tez
yugurib mashq qilish yaxshi samara berishi hozirgi kun amaliyotida isbotlangan.
Sog‘lom turmush tarzi jismoniy madaniyati mashg‘ulotlari chidamlilik va
tezkorlikni meyorini yoshiga munosib holda rivojlanganligini uzoq vaqt ushlab
turishga xizmat qiladi. Tezlikni rivojlantirishni eng sinalgan usuliyoti “o‘zgaruvchan
tezlik” bilan bajariladigan mashqlardan foydalanish bo‘lib, odatda masofani 25, 50%
ni qayta yugurib o‘tib, mashq qilish bilan rivojlantirish yaxshi samara beradi.
Balandga – adirlar, do‘ngliklarga yugurish chidamlilik kuchini rivoj-lantiradi.
Pastga tomon yugurishda esa tezlik hosil bo‘ladi va “baryer” (to‘siqlar)ni
buzishda qo‘llaniladi. Tezlik “baryeri” bu shug‘ullanuvchida ma’lum darajadagi
tezlikga o‘rganib qolishga aytiladi. Shug‘ullanuvchi startdan chiqib faqat o‘sha
o‘rganilgan tezlikda harakatlanadi. Oqibati qa-tor yillar tezlikni oshirish uchun
qilingan mashqlar besamar ketadi. Undan farq bo‘lishining yagona usuli do‘nglikdan
pastga qarab qiyalikda, ayrim holatlarda yelkaga yuk ko‘tarib yugurish tezlik
to‘sig‘ini yo‘q qiladi. O‘rganib qolgan yugurish tezligini namoyon qiladigan
mushaklar faoliyatida o‘zgarish yasashda ularni tezlik namoyon qiladigan
organlarning ishlashiga majburlash, qiyaliklarda o‘zini inersiyasiga qo‘shimcha
inersiya qo‘shib tezlanishni yuzaga keltirishni amaliyotda samarasi yuqori.
Tezlik sifati inson harakat qobiliyatlarining zaruriylaridan biridir. Uni namoyon
bo‘lishi mushaklaringizni zo‘riqa olish tezligi bilan bog‘liq va zo‘riqa olish,
zo‘riqtirish darajamiz ham har birimizda turlicha. Oxir oqibat tezlik namoyon qila
olishimiz nerv jarayonlarini tezligi, mushak tolalarida kechadigan biokimyoviy
reaksiyalarga borib taqaladi. Shuning uchun kichik maktab yoshidagi davringizdanoq
o‘zingizni jismingizga oid bilimlar zahirasini boyitishga urinishingiz lozim. Bu