Jamoa shartnomasi — korxonada ish beruvchi bilan xodimlar o‘rtasidagi mehnatga oid,
ijtimoiy-iqtisodiy va kasbga oid munosabatlarni
tartibga soluvchi normativ hujjatdir.
Jamoa kelishuvi — muayyan kasb, tarmoq, hudud xodimlari uchun mehnat shartnomalari,
ish bilan ta’minlash va ijtimoiy kafolatlar belgilash borasidagi majburiyatlarni o‘z ichiga
oluvchi normativ hujjatdir.
Jamoa shartnomalariva kelishuvlari xodimlar bilan ish beruvchilarning mehnatga oid
munosabatlarini shartnoma asosida tartibga
solishga va ularning ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarini muvofiqlashtirishga yordam berish
maqsadida tuziladi.
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksida jamoa shartnomalari va kelishuvlari tuzishning asosiy tamoyillari ham belgilab qo‘yilgan. Ular quyidagilardan iboratdir:
- qonun hujjatlari me’yorlariga amal qilish;
- taraflar vakillarining vakolatliligi;
- taraflarning teng huquqliligi;
- jamoa shartnomalari, kelishuvlari mazmunini tashkil etuvchi masalalarni tanlash va
muhokama qilish erkinligi;
- majburiyatlar olishning ixtiyoriyligi;
- olinayotgan majburiyatlarning haqiqatda bajarilishini ta’minlash;
- tekshirib borishning muntazamliligi;
- javobgarlikning muqarrarligi.
Jamoashartnomasining uchta eng muhim funktsiyasi farklanadi:
1. Mehnat munosabatlari har ikki taraf manfaatlarini himoya qilishi.Ya’ni jamoa
shartnomasi mehnat munosabatlarining zaifroq sub’ekti hisoblangan xodimni o‘z iqtisodiy
holati ustuvor bo‘lgan ish beruvchining bu ustunligini qo‘llashdan himoya qiladi. Ikkinchi
tomondan esa, u ish beruvchilarni xodimning ishlab chiqarish jarayonlarini buzib, iqtisodiy
zarar etkazishi mumkin bo‘lgan asossiz talablaridan himoya qiladi. Shu tariqa jamoa
shartnomasi xodimlar va ish beruvchilar manfaatlarini muvofiqlashtirishga xizmat qiladi.
2. Mehnat munosabatlarini tartibga solish.Jamoa shartnomasining bu tashkiliy
funktsiyasi ham har ikki tomonning va umuman jamiyatning jamoa-shartnoma
munosabatlaridan manfaatdorligini ta’minlashga qaratilgan. Shartnomada belgilab
qo‘yilgan mehnat munosabatlari (mehnatga haqto‘lash miqdori va shartlari, ta’tillarning
davomiyligi, qo‘shimcha ijtimoiy imtiyozlar) ish beruvchiga ishlab chiqarish xarajatlari va
olinadigan foydani oldindan rejalab qo‘yish imkonini beradi. Xodimlar uchun esa bu
ularning manfaatlarini qondirishning muayyan kafolatlari hisoblanadi. Ana shunday tartibga
solish o‘zaro bitimga kelishish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, umuman
olganda jamiyat manfaatlariga ham xizmat qiladi.
