AZOT GÜBRƏSİNİN NORMA VƏ NİSBƏTİNDƏN ASILILIĞI
İ.M.HACIMƏMMƏDOV, S.R.VƏLİYEVA, S.Ə.DÜNYAMALIYEV
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu, AZ1098 Bakı şəhəri, Pirşağı qəs., 2№-li Sovxoz
Məqalədə payızlıq buğda bitkisinin kollanma, boruyaçıxma, mum və tam yetişmə
fazalarında yerüstü quru biokütlə məhsulunun toplanması və quru biokütlə
məhsuluna azotun faizlə miqdarı verilmişdr. Bitkinin inkişaf fazasından asılı olaraq
yerüstü quru biokütlə məhsulu ilə azotun aparılmasının mineral gübrələrin norma və
nisbətindən asılılığı göstərilmişdir. Payızlıq buğdanın məhsuldarlığının fosfor,
kalium fonunda azotun normasından asılılığı müəyyənləşdirilmişdir. Ən yaxşı nəticə
fosfor, kalium (P
60
K
60
) fonunda N
120
və P
150
gübrə normasında alınmışdır.
Açar sözlər:
gübrə, bitki, zülal, mənimsənilmə əmsalı
Ключевые слова:
удобрение, растение, белок, коэффициент усвоение
Key words:
fertilizer, plant, protein, assimilation index
Azərbaycan Respublikasında ərzaq buğdasının məhsuldarlığının yüksəldilməsi
və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması həmişə kənd təsərrüfatı mütəxəssislərinin diqqət
mərkəzində olmuşdur. Məhsuldarlığın yüksəldilməsi və keyfiyyətin yaxşılaşdırılması
sortun potensial məhsuldarlığından və becərmə texnologiyasından asılılığı məlumdur.
479
Hal-hazırda Əkinçilik Elmi Tədqiqat İnstitutu tərəfindən yaradılmış yeni intensiv
yumşaq buğda sortlarının potensial məhsuldarlığı hektardan 70-80 sentner dən
məhsulu verməyə qadirdir. Lakin çox müxtəlif torpaq-iqilim şəraitinə malik olan
respublikamızda bu sortların qida maddələrinə təlabatı ətraflı öyrənilməmişdir.
Bir çox tədqiqatçıların məlumatına görə [1-3] azot və fosfor gübrəsinin
səmərəliliyi, bitkinin azot, fosforla təmin olunmasından asılıdır. Fosfor və kalium
qidası çatışmadıqda azotun səmərəliliyi azalır, dənin keyfiyyəti aşağı düşür.
Tədqiqatçıların məlumatına görə [5-8] buğda bitkisinin məhsuldarlığı,
gübrələrin norma və nisbətlərindən, bitkinin nəmliklə təmin olunma dərəcəsindən
asılıdır. Nikitişen V.İ.-nin [3] məlumatına görə hektara N
60
gübrə normasında nəmlik
çatışmadıqda hər hektarın məhsuldarlığı 29,5 sentner olduğu halda normal nəmlikdə
məhsuldarlıq 38 sen/ha olmuşdur. Optimal qida rejimində (N
60
P
60
K
60
) isə
məhsuldarlıq hər hektardan 46,1-48,1 sentner olmuşdur.
Azotun mənimsənilməsi, gübrə normalarının məhsuldarlığa təsirində də oxşar
nəticələr bəzi tədqiqatlarda da alınmışdır [4-5]. Umarov M.M. [7] məlumatına görə
nəmliklə təmin olunmuş Dağ-meşə qəhvəyi torpaqlarda tək azot gübrəsi (N
90
)
verildikdə payızlıq buğdanın məhsuldarlığı hektardan 36 sentner olduğu halda azot,
fosfor (N
90
P
90
) gübrələrinin tətbiqində hər hektardan 39,7 sentner dən məhsulu, azot,
fosfor və kalium (N
90
P
90
K
60
) gübrələrinin tətbiqində isə 5 ildə orta hesabla hər
hektardan 43,1 sentner dən məhsulu yığılmışdır.
Oxşar nəticələr bəzi tədqiqatçıların [8] suvarılan boz-qonur torpaqlarda
apardıqları tədqiqat nəticələrində də alınmışdır. İ.M.Hacıməmmədov və S.R.Vəliyeva
[8] məlumatına görə tək azot (N
90
) gübrəsi verilən variantda yerüstü biokütlə ilə
aparılan azotun miqdarı tədqiqat illərindən asılı olaraq 84,04-92,55 kq/ha olduğu
halda azot, fosfor və kaliumun (N
90
P
60
K
60
; N
120
P
60
K
60
) norma və nisbətlərindən asılı
olaraq yerüstü biokütlə ilə aparılan azotun miqdarı 142,29-159,73 və 171,125-182,21
kq /ha olmuşdur. Dəndə zülalın miqdarı (N
120
P
60
K
60
) gübrə normasında daha yüksək
11.23-13,40% olmuşdur.
Bir çox tədqiqatçılara [4;6;8] görə payızlıq buğda bitkisinin yerüstü biokütlə
məhsulu ilə aparılması (azotun mənimsənilməsi) sələf bitkisindən, torpaq-iqlim
şəraitindən, mineral gübrələrin norma və nisbətindən asılıdır.
Fosforun ayrı-ayrı bitkilərin vegetativ və generativ orqanları arasında
paylanmasına dair Miniyevin [9] tədqiqatlarında maraqlı nəticələr alınmışdır.
Müəllifin məlumatına görə bitkidə zülalın əmələ gəlməsində fosfor azotla sıx əlaqəli
təsirə malikdir. Bitkilərin ayrı-ayrı orqanlarında fosforun paylanması azotla eyni
qanuna uyğunluğa tabedir. Bir çox bitkilərdə: buğda, qarğıdalı, arpa, yem noxudu,
soya və sairə dəndə fosforun miqdarı küləşdən 3-6 dəfə, yalnız qarabaşaqda əksinə
küləşdə dənə nisbətən 6-7% çox olur.
Tədqiqat işinin məqsədi Abşeronun boz-qonur torpaqlarında mineral gübrələrin
norma və nisbətlərinin “Qobustan” yumşaq buğda sortunun məhsuldarlığına,
məhsulun keyfiyyətinə və gübrədən azotun mənimsənilməsinə təsirinin öyrənməsi
olmuşdur.
Sahə təcrübələri 2011-2014-cü illərdə Abşeron Yardımçı Təcrübə təssərrüfatının
boz-qonur torpaqlarında aparılmışdır. Təcrübə hər bölmənin sahəsi 60 m
2
olmaqla 4
480
təkrarda aparılmışdır. Səpin bölgə üçün tövsiyyə olunan vaxtda hər hektara 5 mln.
cücərən dən hesabı ilə aparılmışdır.
Dostları ilə paylaş: |