Labing sirlaridan so‘z ochmoqchi boMsang, buni mendan o‘zgadan so‘rama,
Bu pinhona so‘zni sirlardan voqif boMgan odamdan so‘ra.
K o‘zi yoshlilam ing holini g ‘ofil olomon qayerdan ham bilsin,
Ko'kdagi yulduzlar sayrini ham tunlami bedor o‘tkazgan bemorgina biladi.
Fitnachi ko‘zlar jabrini chekkanlardan xabarsiz bo‘lma (oshiqlardan)
0 ‘zidan bexabar mastlar bedodligini hushyor boMgandan so‘ra.
G ‘amingda shamdek yonganimni sabodan so‘rama,
Bu ahvolni hijron tunida menga yor boMgandan so‘ra.
Ishq mayini ichib harob boMgan holimni mastona ko‘zlaring biladi,
Ishq ahlining ahvolini ham ishqqa giriftor boMgan oshiqdan so‘ra.
G ‘ofil zohid muhabbat lazzatidan bexabardir,
Fuzuliy, ishq zavqini faqat ishq-shavqi bor odamdan so‘ra.
Muhammad Fuzuliyning ushbu g ‘azali o‘tmishda xalq o ‘rtasida
nihoyatda
mashhur
bo‘lgan.
Fuzuliyxonlik
kechalarida
shoir
she’riyatining ixlosmandlari uning mana shunga o ‘xshagan g‘azallarini
qayta-qayta o ‘qib bahra olganlar. G ‘azalni bir boshdan imkon daraja-
sida o ‘rganib chiqib, nima uchun uning bunchalik mashhur bo‘lgani sa-
babini anglaganday b o ‘lasiz. G ‘azal an’anaviy yor va oshiq, oshiqning
ishqiy kechinmalari tasviriga bag‘ishlangan. Mavzu an’anaviy,
lekin
tasvir uslubi nihoyatda o ‘ziga xos bo‘lib, g‘azal “Kim tabib, boshidan
o ‘tkazgan tabib” degan hayotiy haqiqat asosiga qurilgan. G ‘azal qah-
ramoni fikricha, visolning qadrini,
visolga erishganlar emas, hijron
azobini chekkanlar biladi. Vasl - shifo, hajr - bemorlikdir. Shunday
ekan,
shifoning qadrini bemordan, zilol suvning qadrini tashna odam
dan so‘ramoq lozim.
“Dildci dcirding bo ‘Imasci, sardaftarimni kovlam a”
deydi Mashrab.
Fuzuliy mana shu fikrlarga jo ‘r bo‘lib, ishq ahlining ahvolini faqat
ishqqa giriftor bo‘lganlargina biladi deya o ‘git beradi. K o‘zi yoshli-
www.ziyouz.com kutubxonasi
laming holini g ‘ofil kimsalar anglay olmaganidek,
kechalari yulduzlar
sayrini ham tunlami bedor o ‘tkazuvchi bedorlar biladi.
Shu tariqa g ‘azalda Fuzuliyning lirik qahramoni - mutafakkir, ha-
yot haqiqatini chuqur anglab yetgan mushohadakor faylasuf sifatida
namoyon bo‘ladi. Ushbu g ‘azal Sharq klassiklarining shu mavzudagi
eng yaxshi she’rlari bilan hamohangdir. Biroq
har bir buyuk shoiming
iste’dodi har qanday mavzuni o ‘ziga xos tarzda yoritishni taqozo etadi.
Fuzuliy ham barcha shoirlar kuylagan muhabbat mavzusini o ‘z qarash-
laridan kelib chiqib, o ‘ziga xos shoirlik ehtirosi bilan talqin etadi.
G ‘azalni o ‘rganar ekansiz, an ’anaviy ishq mavzusi baytma-bayt
tadrijiy rivojlanib teran falsafiylik,
ijtimoiylik, ilohiy sirlilik darajasiga
ko‘tariladi. G ‘azaldagi
“shifoyi vasl”, “tashnai d iyd o r”, “labing sir-
r i ”, “voqifi asror”, “xarobot a h li”
kabi istilohlar g ‘azalni tasaw ufiy
nuqtai nazardan chuqurroq o ‘rganishni, baytlar zamiridagi m a’no qat-
lamlarini teranroq talqin qilishni taqozo etadi. Biz faqat ifodali o ‘qish
nuqtai nazaridan, g ‘azalni imkon darajasida o ‘rganishga harakat qildik.
Bunday g ‘azallar oddiy she’r sifatida o ‘qilmaydi, balki o ‘quvchini in
son va insonning ko‘ngil olami haqida, hayot va hayotning sirli hodisa-
lari haqida fikr yuritishga undaydi.
Shoir oshiqning ichki
kechinmalari, dardu hasratini o ‘git va nasihat
tarzida bayon etar ekan, she’r mazmuniga uyg‘un mahzun ohang va
ta’sirchan uslub tanlagan. G ‘azaldagi
bemor, diydor, asror, bemor, hush-
yor, yor, xummor, vor
kabi qofiyadosh so‘zlar va misralararo takror
lanib keluvchi “
o'landan s o 'r ”
radifi g ‘azalning musiqiyligini yanada
oshiradi. G ‘azaldagi tazod san’atiga
asoslangan hajr va vasl, tashbehu
istioralar asosiga qurilgan
fatton k o ‘z, nargisi mast
kabi so‘z va so‘z
birikmalari g ‘azaldagi asosiy g ‘oyani yorqin ifodalashga xizmat qilgan.
Muhammad Fuzuliyning “Shifoyi vasl qadrin...”
deb boshlanuvchi
ushbu g ‘azalining vaznini aniqlash uchun uni hijo va ruknlarga ajratib
chiqamiz.
Dostları ilə paylaş: