Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Investitsiya kompaniyalari
- Pensiya fondlari
|
2.2. Pul bozori ishtirokchilari
Bugungi kunda xorijiy amaliyotda pul bozori ishtirokchilari quyidagilar hisolanadi (-jadval). 2.1-jadval Pul bozori ishtirokchilari 5 Ishtirokchilar Ularning pul bozoridagi oʻrni Moliya vazirligi yoki Gʻaznachilik boshqarmasi Davlat qarzlarini qoplash maqsadida qisqa muddatli davlat qimmatli qogʻozlarini emissiya qiladi Tijorat banklari Davlat qimmatli qogʻozlarini xarid qiladi; depozit sertifikatlarini sotadi; pul bozorida ishtirok etuvchi investorlarga qisqa muddatli kreditlar beradi; Korxonalar Oʻzining moliyaviy faoliyatini yaxshilash maqsadida qisqa muddatli qimmatli qogʻozlarni emissiya qiladi yoki sotib oladi; Investitsiya kompaniyalari Investitsion portfelni shakllantirib, uning risklilik darajasini pasaytirish maqsadida pul bozori instrumentlarini sotib oladi; Moliyaviy kompaniyalar Individual investorlarga kreditlar taqdim etadi; Sugʻurta kompaniyalar Oʻz likvidliligini yoʻqotmaslik uchun pul bozoriga investitsiya kiritadi; Pensiya fondlari Risklilik darajasi past boʻlganligi uchun pul bozori instrumentlariga oʻz mablagʻini investitsiya qiladi; Individual investorlar Oʻz mablagʻlarini pul bozori investitsiya fondiga yoʻnaltiradi; Pul bozorining investitsiya fondlari Kichik investorlarga oʻz mablagʻlarini yirik miqdorda sotiladigan pul bozori instrumentlarini sotib olish uchun investitsiya qilish imkonini beradi Pul bozori ishtirokchilarini qimmatli qogʻozlarni sotuvchilar va sotib oluvchilar kabi ishtirokchilarga boʻlishning iloji yoʻq. Sababi ishtirokchilarning asosiy qismi ikkala vazifani ham bajaradi. Misol uchun, banklar yirik miqdorda depozit sertifikatlarini emissiya qilish orqali mablagʻlarni jalb qilishi hamda korxonalarga qisqa muddatli kreditlarni ham berishi mumkin. 5 Frederic S. Mishkin, Stanley G. Eakins, Financial Markets and Institutions, US Prentice Hall, 2012.– P. 259 16 Pul bozori ishtirokchilari va ularning pul bozoridagi oʻrniga atroflicha toʻxtalib oʻtamiz. Xalqaro amaliyotga koʻra, Moliya vazirliklarining asosiy vazifalaridan biri Markaziy bank bilan hamkorlikda davlatning monetar siyosatini barqarorlashtirish hamda byudjet defitsitini qoplash hisoblanadi. Bu vazifani amalga oshirish uchun ular qisqa muddatli qimmatli qogʻozlar (xazina majburiyatlari)ni emissiya qiladi va joylashtirilgan qimmatli qogʻozlar hisobiga jalb qilingan mablagʻlar tegishli maqsadlarda ishlatiladi. Qimmatli qogʻozlarni soʻndirish vaqti kelganida esa davlat byudjeti mablagʻlari hisobidan ular qoplanadi. Tijorat banklari hukumat tomonidan emissiya qilingan qimmatli qogʻozlarning eng asosiy sotib oluvchilaridan biri hisoblanadi. Buning asosiy sabablaridan biri banklarga investitsion faoliyat uchun qoʻyilgan cheklovlar hisoblanadi. Aniqroq aytadigan boʻlsak, koʻplab mamlkatlarda banklarga risklilik darajasi yuqori boʻlgan aksiyalar hamda korporativ obligatsiyalarni sotib olish taʼqiqlangan. Risklilik darajasi pastligi hamda likvidlilik darajasi yuqori boʻlganligi sababli davlat qimmatli qogʻozlarini sotib olish boʻyicha cheklovlar mavjud emas. Koʻplab korxonalar pul bozorida faol tarzda ishtirok etishadi, yaʼni ular oʻz qimmatli qogʻozlarini emissiya qilib, pul bozoriga joylashtirish orqali sotishi, shuningdek qoʻshimcha pul mablagʻlarini foyda koʻrish maqsadida pul bozori instrumentlariga investitsiya qilishlari ham mumkin. Ammo, pul bozori instrumentlariga investitsiya kiritishdan asosiy koʻzlangan maqsad bu foyda koʻrish emas, oʻz mablagʻlarini qiymatini hamda likvidliligini ushlab turish hisoblanadi. Investitsiya kompaniyalari pul bozorining likvidlilik darajasini taʼminlovchi vositachilar hisoblanishadi. Chunki, ular asosan individual investorlarning mablagʻlaridan investitsion fondni shakllantiradi va kompaniya menejeri tomonidan maʼqul koʻrilgan qimmatli qogʻozlarga investitsiya kiritiladi. Agarda biror bir individual investor oʻz mablagʻlarini qaytarib olmoqchi boʻlsa, investitsiya fondi ushbu investorga oʻz mablagʻlarini qaytarib beradi. Shu sababli pul bozori instrumentlari uchun ikkilamchi bozor talab etilmaydi. Bundan tashqari investitsiya kompaniyalari yuqori daromadli investitsion loyihaning uchrab qolish ehtimolini inobatga olgan holda, aksariyat mablagʻlarini pul bozori instrumentlarini sotib olishga yoʻnaltiradi. Xorijiy amaliyotga koʻra moliyaviy kompaniyalar tijorat qogʻozlarini sotish orqali dastlab mablagʻni shakllantirib oladi, soʻngra esa ushbu mablagʻni mijozlarga qisqa muddatli kreditlar sifatida taqdim etadi va pul bozorida oʻz faolligi bilan ajralib turadi. Asosan mol-mulkni hamda tabiiy ofatlarga qarshi sugʻurtalovchi sugʻurta kompaniyalari pul bozorining faol ishtirokchilaridan hisoblanadi. Sababi bu turdagi sugʻurta kompaniyalarida kutilmagan vaziyatda katta miqdordagi mablagʻga zarurat tugʻilishi mumkin. Shu sababdan ular oʻzlarining likvidliligini yoʻqotmaslik uchun oʻz mablagʻlarining asosiy qismini pul bozoriga yoʻnaltiradi. Misol uchun, 2004 yilda AQSHning Florida shtatida yuz bergan kuchli toʻfon 17 tufayli sugʻurta kompaniyalari qariyb 1 milliard AQSH dollariga teng boʻlgan miqdordagi mablagʻni ushbu toʻfondan tafolat koʻrganlarga sugʻurta badali sifatida toʻlagan. Ushbu majburiyatni bajarish uchun sugʻurta kompaniyalari oʻzlaridagi pul bozori instrumentlarining bir qismini sotgan. Pensiya fondlari oʻz mablagʻlarining bir qismini aksiya va obligatsiya bozorida foydaliroq investitsion imkoniyatlar yuzaga kelgan vaqtda undan foydalanish maqsadida yetarli mablagʻga ega boʻlish uchun pul bozoriga investitsiya kiritadi. Sugʻurta kompaniyalari singari pensiya fondlari ham yuqori likvidlilikga ega boʻlishi lozim. Sugʻurta kompaniyalaridan farqli oʻlaroq pensiya fondlarining majburiyatlari miqdori va ularni bajarish vaqtlarini oldindan tahlil qilish unchalik qiyin hisoblanmaydi. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|