Aylaklığa Övgü

ya­
rarının
sadece onun malla değiştirilebilir oluşundan ilen
geldiği, insana apaçık bir gerçek gibi görünüyorsa da, bu­
nun böyle olduğunu hem akıl yönünden, hem de duygu­
sal yönden kabul eden pek az insan vardır. Hemen hemen 
her alışverişte, satıcı daima alıcıdan daha memnundur. 
Bir çift ayakkabı alacak olsanız, satıcı, bütün meslek hü­
nerlerini ortaya döker ve size ayakkabılan satan kişi kü­
çük bir zafer kazanmış gibi hisseder kendini. Öte yan­
dan siz, kendi kendinize şöyle demezsiniz: «N e yiyebildi­
ğim, ne de giyecek olarak kullanabildiğim, ama bu güze­
lim ayakkabılar yerine taşımak zorunda kaldığım şu pis 
kâğıt parçalanndan kurtuldum da ne iyi ettim!» Aldığı­
mız şeyi, satışa oranla önemsiz sayanz. Bu kuralın dışın­
da kalan durumlar sadece, isteme oranla sununun sınırlı 
olduğu durumlardır. Rönesansm büyük ressamlanndan 
birinin tablosunu satın alan adam, ona satandan daha 
memnundur; ama o büyük ressam sağlığında, resmini sat­
tığı zaman hiç kuşku yok ki, resmi alan koruyucusundan 
daha memnundu. Satma ile satmalma arasındaki psiko­

---

lojik tercih .sebeplerinin en önemlisi, iktidarı zevke ter­
cih edişimizdir. Bu bütün insanlarda mutlaka var olan 
bir belirgin özellik değildir: kısa, ama şen bir hayatı ter­
cih eden hovardalar da vardır. Ne var ki, rekabetin ege­
men olduğu bir çağa rengini veren enerjik, başarılı in­
sanların belirgin özelliğidir bu. Servetin çoğunlukla mi­
ras yoluyla kaldığı çağlarda, üretici psikolojisi bugünkü 
kadar egemen değildi. İnsanları, satın almaktan çok sat­
maya iten şey üretici psikolojisidir ve hükümetlerin, için­
deki her ulusun sadece sattığı, ama. hiçbirinin satmalma- 
dığı bir dünya yaratmaya çalışmak gibi gülünç bir giri­
şimde bulunmalarının sebebi de yine budur.
İktisadî ilişkileri başka birçok ilişkilerden ayıran bir 
koşul, üretici psikolojisini karmaşık hale getirir. Eğer siz 
bir mal üretip bunu satıyorsanız, sizin için insanlar özel­
likle önemli iki sımfa ayrılır: rakipleriniz ve müşterile­
riniz. Rakiplerinizin size zararı dokunur, müşterilerinizin 
ise yaran. Rakipleriniz belli ve nispeten azdır, buna kar­
şılık müşterileriniz hem dağınıktır, hem de çoğunu tanı­
mazsınız. Bu yüzden rakiplerinizin bilincinizde tuttuğu 
yer müşterilerinizin tuttuğu yere oranla daha büyüktür. 
Sizin kendi grubunuz için durum böyle olmayabilir, ama 
yabancı bir grubun söz konusu olduğu her yerde durum 
mutlaka böyledir ve bu yüzden yabancı grupların İktisadî 
çıkarlarının, sizin kendi grubunuzun İktisadî çıkarlarına 
zıt olduğu kabul edilegelir. Koruyucu gümrük önlemleri 
almak gerektiği inancı da işte bu kaynaktan doğar. Y a ­
bancı uluslara, üretim alamnda muhtemel bir müşteriden 
çok birer rakip gözüyle bakılır ve bu yüzden, yabancı 
rekabetinden kaçınmak uğruna yabancı pazarlar bile göz­
den çıkanlır. Vaktiyle, ufak bir kasabada bir kasap var­
mış. Öteki kasaplar işini elinden aldı diye öfkesinden de­
liye dönen bu kasap, ötekileri mahvetmeye karar vermiş, 
bunun için de bütün kasaba halkını et yemekten vazge-

---

çirerek vejetaryen yapmış, ama sonunda, öteki kasaplar­
la birlikte kendisinin de top attığım hayretle görmüş. Bu 
adamın yaptığı delilik inanılır gibi değildir, ama aslmda 
büyük devletlerin yaptığı deliliğin de bundan aşağı kalır 
yeri yoktur. Büyük devletlerin hepsi de dış ticaretin baş­
ka uluslan zenginleştirdiğini görmüşler ve hepsi de, dış 
ticareti baltalamak için gümrük tarifeleri koymuşlardır. 
Ama yine büyük devletlerin hepsi kendilerinin de öteki 
uluslar kadar zarara uğradıklarını görerek hayretler için­
de kalmışlardır. Bunlann hiçbiri ticaretin iki yanlı oldu­
ğunu ve kendi ulusuna satış yapan yabancı bir ulusun ay­
nı zamanda kendi ulusundan doğrudan doğruya ya da do­
layısıyla satın da aldığını hatırına getirmemiştir. Onların 
bunu hatırlamayışlarmm nedeni, yabancı uluslara duyu­
lan nefretin onları dış ticaret konusunda duru bir şekil­
de düşünebilme yeteneğinden yoksun