|
vositasida ba’zan o ’timsiz fe’ldan o’timli fe’l shakllari yasaladi: bil-Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X
vositasida ba’zan o ’timsiz fe’ldan o’timli fe’l shakllari yasaladi: bil-
dir-, kil-dir-, ol-diir-, dol-dur-, tut-tur-, yaz-dir-, ye-dir-, yag-drr-, bul-
dur-, de-dir-, уаЩ-tir-, don-dur-, deg-dir-, as-tir-., ko§-tur- kabi.
-I- qo'shimchasi yordamida passiv fe’l (nisbat) shakllari
yasaladi: dur-u-l-, gid-i-l-, kalk-i-l-, diq-u-l-, kork-u-l-, yap-i-l-, gor-
iX-l- kabi. Bunday fe’llar qatnashgan gaplarda ega bo'lmaydi: Adaya
gidildi (Orolga borildi). Sabaha kadar eglenildi (Ertalabgacha
ko'ngilxushlik qilindi) kabi. Ushbu qo'shimcha /// tovushi bilan
tugagan fe’l o'zaklariga qo'shilmaydi. Bunday vaziyatda negizga -n
qo'shiladi: gul-u-l-mek emas, gul-й-п-тек, ol-u-l-mak emas, ol-u-n-
mak boiadi.
-та- (-me-) qo'shimchasining vazifasi bo'lishli fe’ldan
bo'lishsiz fe’l shakli yasashdir: yap-ma-, giil-me-, kagiril-ma-, ol-ma-,
de-me-, yararlan-ma-, otur-ma-, siir-me-, goster-me-, kar§ila§-ma-
kabi.
-n- qo'shimcha turk tilida eng samarador fe’l shaki yasovchi
qo'shimchalardan bo'lib, ushbu qo'shimcha vositasida yasalgan
fe’llar ish-harakatning yoki voqea-hodisaning o'z-o'zidan bajarilgani
yoki yuz berganligini bildiradi: gez-i-n-, sev-i-nkoru-n-, giy-i-n kabi.
Bu qo'shimcha o'timli va o'timsiz fe’llarga qo'shilib yangi shakllar
yasaydi: tika-n-, tut-u-n-, bul-u-n-, gez-i-n-, soyle-n-, dola-n-, ogre-n-
kabi. Bu qo'shimcha /и/ tovushi bilan tugagan fe’llarga qo'shilmaydi.
-§- qo'shimchasi faol yasovchilardan bo'lib, birgalikni ifodalaydi
(fe’lning birgalik nisbati): vur-u-^-, sdzle-§-, qek-i-$-, dov-u-$-, gor-
Dostları ilə paylaş: |
|
|