Gunduz yazihanede oluyorum (Kunduzlari devonxonada bo ‘I aman). Yemek p ifti (Ovqat pishdi). B iraz daha btiyumelisin (Yana ozgina о ‘sisking kerak) kabi.
Q o ila n ish o ‘rni va m a’no farqiga k o 'ra ham fe ’llar o 'tim li
va o ‘tim sizga ajratiladi:
Kirlarda qiqek topladik (Qirlarda gullar terdik). Yazin biraz dinlenmigsin (Yozda bir oz dam olibsan). Yarm daga qikacagiz (Ertaga toqqa chiqamiz) kabi. Bunday fe’llar turk
tilida o 'rto q fe’llar deyiladi. F e ’lning o 'z a k va negizi ish-harakatni
boshlang‘ich shaklda ifodalaydi. Ularning boshlang'ich holatlari
yap- , kes-, ol-, git-, ver-, otur-, uyu- dir. Umuman, fe’llar boshlang‘ich
shaklda xoh o 'tim li, xoh o ‘tim siz b o ‘lsin, m a’lum ish bajaruvchi
shaxsni talab qiladi. Shu bois passiv k o ‘rinish qarshisida faol k o ‘rinish
nam oyon bo'ladi:
kinlm ak emas
kirmak. 0
‘tim siz fe ’llarga
-dir (-tir) qo‘shimchasi qo‘shilganda ular
o'tim li fe’llarga aylanishi mumkin:
Anne be$igin iizerinde uyndu (o ‘timsiz); Anne qocugunu uyuttu (o ‘timli). Yoki
K iz delikanhya giildii (o ‘timsiz); K iz delikanliyi guldurdil (o ‘timli) kabi.
F e ’lla r d a b o ‘lishlilik v a b o ‘lishsizlik
(Olumlu ve Olumsuz Fiiller) F e ’llar
bo ‘lishli ко ‘rinish (yalm goriiniq, olumlu goriinii§) yoki
bo ‘lishsiz ко ‘rinish (olumsuz gorunug) da bo ‘lishi mumkin.
F e ’l o'zagining qo'shim chalar olm agan holatiga boshlang'ich
k o ‘rinish (fe’lning noaniq shakli) deyiladi. Ular bir bo‘g ‘inli o ‘zak
yoki turli yasovchi qo'shim chalar bilan yasalgan fe ’l negizlari
bo'lishi m umkin:
