Biolog 10 indd

kariokinez – 
yadroning bo‘linishi va 
sitokinez
– sitoplazmaning bo‘linishi, bunda hosil bo‘lgan ikkita qiz hujayra 
bittadan yadroga ega bo‘ladi. Hujayraning bevosita bo‘linishiga, odatda 1–3 
soat sarfl anadi, ya’ni hujayra hayotining asosiy qismi interfaza davrida bo‘ladi. 
Mitoz bo‘linishning birinchi bosqichi 
profaza
(pro – namoyon, phosis – 
davr)
 
bo‘lib, bunda xromatinlarning spirallashuv hisobiga yo‘g‘onlashishi va 
kaltalashishi kuzatiladi. Ular juft-juft xromatidalar holatida bo‘lib, yorug‘lik 
mikroskopida ko‘rina boshlaydi. Xromosomalardagi xromatidalar sentromera 
orqali birikkan bo‘ladi. Yadrocha parchalanadi. Sentriolalar bir-biridan itarilib 
hujayra qutblari tomon harakatlanadi, bo‘linish urchug‘i shakllana boshlaydi. 
Profazaning oxirida yadro qobig‘i parchalanadi, natijada juft-juft xromatidalar 
sitoplazma va karioplazmaning umumiy massasida joylashadi. 
Metafaza
(meta – keyin)
da xromatidalar zichlashib, yo‘g‘onlashib, hujayra 
markazi bo‘ylab to‘planadi. Xromatidalar sentromerasi ekvator tekisligida 
joylashadi. Bo‘linish urchug‘i iplari (axromatin iplari) har bir xromosomaning 
sentromerasiga ikki qutbdan birikadi. 
Anafaza 
(
ana – qayta
) bosqichi xromosomalardagi sentromeralar bo‘linib, 
yakka holatdagi xromatidalar bo‘linish urchug‘ining qisqarishi hisobiga 
qutblarga tarqaladi. Har bir qutbda teng miqdordagi xromosomalar tarqaladi va 
ularning bo‘linishdan oldingi hujayraning xromosoma soniga muvofi q bo‘ladi.
Telofazada
(
telos – tugal
) xromosoma iplarining yoyilishi, ingichka lashi-
shi, uzayishi kuzatiladi. Xromosomalarning har bir guruhi atrofi da yadro qobig‘i 
paydo bo‘ladi, yadrocha shakllanadi. Bo‘linish urchug‘i parchalanadi. Shundan 
so‘ng sitokinez boshlanadi. Hayvon hujayralarining ekvotorial tekisligida 
botiqlik paydo bo‘lib, u borgan sari chuqurlashib boradi va sitoplazma bo‘linishi 
tugallanadi. Qalin selluloza qobig‘i bo‘lgani sababli o‘simlik hujayralaridagi 
sitokinez jarayoni hujayraning ekvator qismida endoplazmatik to‘r orqali tashib 
keltirilgan maxsus moddalardan to‘siq hosil bo‘lishi bilan boshlanadi. So‘ng 
to‘siqning har ikki tomonida hujayra membranasi, hujayra qobig‘i shakllanib 
ikkita qiz hujayra paydo bo‘ladi. Hosil bo‘lgan yangi qiz hujayralar interfaza 
bosqichiga o‘tadi.

---

55