I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

Nazariy tushuncha: Toldoshlar oilasiga 3 ta turkum 
va 400 dan ortiq tur kiradi. Ular asosan shimoliy 
yarimsharning m o‘'tadil va sovuq iqlimli mintaqalarida 
o'sadi. Barglari oddiy, vonbargchalari poyada ketma-ket 
joylashgan. Gullari boshoq yoki ko'chala to'pgulda 
joylashgan. Gulqo'rg'oni rivojlanmagan, ayrim jinsli,
70

---

ikki uyli o'simlikdir. Changchisi ikkita yoki ko'pdir. 
Urug'chisi ikkita mevabargchaning qo‘shilishidan hosil 
bolgan. Tugunchasi ustki, bir uyali, k o‘p uruglcurtakli. 
Mevasi ko'sakcha. Tol turkumiga kiruvchi o‘sim- 
liklarning kurtaklari bittadan tangacha bargga ega, ular 
barg chiqarmasdan oldin gullaydi. Terak kurtaklari bir 
necha 
tangacha 
barglardan 
iborat 
bolib, 
ular 
yopishqoq holida boladi.
h
_________
a
19-rasm. Oqtol. 
1-bargli novda; 2-urug‘chi to'pgulli novda; 
3-changchi to'pgulli novda; 4,5-aIohida olingan um g'chi va changchi 
gullari; 6-urug‘i; 7-mevasi(ko‘sak); 8-gul diagrammasi
Ahamiyati: Oilaning tol, terak turkumlaridan xalq 
xo'jaligida keng foydalaniladi. Tolning yog'ochidan har 
xil buyumlar yasaladi, shuningdek, ulardan qurilish 
materiallari tayyorlanadi. 
Ingichka va eguluvchan 
novdalardan 
savat to'qiladi. 
Terak 
ham 
qurilish
71

---

materiali sifatida xo jalikda ko‘p ishlatiladi. Bulardan 
tashqari, manzarali o'simlik sifatida ham shahar va 
qishloqlarda ariq bo'ylarida ko'plab eldb o'stiriladi.
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariy namunalardan foydalanib tol, terak o'sim- 
liklarining morfologik tuzilishini o'rganing.
2. Har ikkala o'simlikning ko'chala tarzida yig'ilgan 
to'pguliga, alohida ajratilgan gaining changchi va urug'- 
chilariga, ikki uyli bir jinsligiga, meva va urug' tuzi- 
lishiga e'tibor bering va Ularning rasmlarini chizing.
Gul formulasining tuzing. Tol: 
P
0
A
2
; 
*2
Po G^i
N azorat savollari
1. Toldoshlar oilasi nechta turkum va turdan iborat va 
ular asosan qaysi yarimsharning iqlim zonalarida 
tarqalgan?
2. G'allari qanday to'pgullarni hosil qiladi?
3. Tol va terak o'simliklari kurtaklarining tuzilishida 
qanday farq bor?
4. Oila 
vakillarida 
gulqo'rg'on 
bai-gchalari 
rivoj- 
langanmi?