Respublikamiz iqtisodiyotidagi tub o’zgarishlarni albatta xukumatimiz tomonidan olib

 
Mavzu bo’yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar 
 
(1, 3, 4, 5,6, 8, 10, 12, 14, 15, 16, 21, 22, 25, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 39, 40, 41, 45, 
50, 51, 53, 54, 61, 62, 65, 67, 66, 70, 71) 
 

---

6
 
1.1.
 
Moliyaviy tahlilning fan sifatida shakllanishi 
va uning uslubiy asoslari 
 
Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabatlariga o’tish sharoitida turli mulk shaklidagi 
korxona va tashkilotlarning xo’jalik moliya faaoliyatini tahlil etish muhim ahamiyat kasb 
etadi. Chunki mustaqil mamlakatimizning hisob tizimini to’g’ri yo’lga qo’yish, shuningdek, 
iqtisodiy jarayonlardagi o’zgarishlarni makro va mikro jihatdan tahlili, ijtimoiy yo’naltirilgan 
bozor iqtisodiyoti rivojining muhim vositalaridan biri hisoblanadi.
Korxonalar ishlab chiqarish-tijorat va moliya faoliyatini tahlil etish asosida 
xukumatimiz tomonidan olib borilayotgan islohatlar, iqtisodiyotimizda ro’y berayotgan 
o’zgarishlarning alohida olingan korxonalar misolidagi holatiga baho berish va shu asosda 
tarmoq, xudud va mamlakat iqtisodining ravnaqini ham belgilash mumkin bo’ladi. 
Iqtisodiy tahlilni rejali iqtisodiyot davridan bozor iqtisodiyotiga o’tish davridagi 
o’zgarishlarini bir so’z bilan bayon qilishni imkoni yo’q. Bu o’zgarishlarni iqtisodiy tahlilni 
nafaqat uning nazariy asoslarida balki, uslubiy, tashkiliy, xuquqiy, amaliy asoslarida ham 
ko’rish mumkin. Iqtisodiy tahlil, nafaqat firma va kompaniyalar boshqaruvining muhim 
vositasi, balki bozor iqtisodiyotining muhim dastaklaridan biri sifatida shakllanmoqda. 
Aniq fanlar qatoriga kiruvchi buxgalteriya hisobining fan sifatida shakllanganligiga 5 
asrdan oshdi (agarda Luka Pochalinining 1494-yilda ikki yoqlama yozuv usuliga asos 
solingan” kitobini nashr etilishi bilan belgilasak). Audit fanining tashkil topganligiga 2 asrdan 
oshdi.
1
Iqtisodiy tahlilni fan sifatida shakllanganligiga esa endigina bir asrdan oshdi. Lekin 
shunga qaramay u o’zining boy tarixiga ega. Ushbu fan, dastlab balansshunoslik, keyinchalik 
balansni talqini, balansni tahlili, hisobotlar tahlili, iqtisodiy tahlil, sotsial-iqtisodiy tahlil, 
xo’jalik faoliyati tahlili deb nomlandi. Bugunga kelib esa boshqaruv va moliyaviy tahlilga 
bo’lingan holda yuritilmoqda. 
Iqtisodiy tahlil fan sifatida Respublikamizda o’qitila boshlanganligidan bo’yon 
endigina 40 yilga yaqin vaqt o’tdi. XX-asrning 90 yillari o’rtalariga kelibgina u o’zining 
rivojlanish, takomillashish bosqichiga kirdi.
Fan – fan bo’lishi uchun u o’zining aniq ob’ektiga va shu ob’ektni o’rganishni 
vositalariga, usullariga ega bo’lmog’i lozim. Moliyaviy tahlil fani ham o’zining ob’ektiga va 
uni o’rganishning uslubiy asosiga ega. Xuddi shu holat uning fan sifatida o’quv dasturlariga 
kiritilishiga, nazariy asosini yaratilishiga, amaliyotda tashkil etilishiga, xuquqiy va tashkiliy 
asoslarining vujudga kelishiga zaruriyat tug’dirdi. 
Amaliyotning ilgarilab ketishi bilan XX asrning so’ngi 10 yilligi uning O’zbekistonda 
fan sifatida shakllanishiga va ichki va tashqi boshqaruvchilarning muhim dastagiga 
aylanishiga zamin yaratdi.
Moliyaviy tahlilni predmeti (ob’ekti) deb - firma va kompaniyalarni moliyaviy holatini 
yakuniy xisobot shakllarida ifodalangan axborotlarga tayangan holda ko’rsatkichlar asosida, 
ichki va tashki omillarga bog’liq ravishda davriy o’rganishga aytiladi. 
1
Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Sam.; Zarafshon,2001 y. 

---

7
Moliyaviy tahlil fanining metodi, uslubiy asosini firma va kompaniyalar moliyaviy 
holatini o’rganishda qo’llaniladigan usullar majmuasi tashkil etadi. Bu usullar majmuasiga 
moliyaviy hisobotlarni “o’qish”, “gorizontal tahlil etish”, “vertikal tahlil etish”, “asos (trend) 
tahlili”, “omilli tahlil”, “moliyaviy koeffitsentlar” usullari kiradi. 

---

8