Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi
Yüklə 1,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari » (MBBT) deb ataluvchi maxsus dasturaviy komplekslar yaratilishiga olib keldi. MBBTning asosiy xususiyati – nafaqat ma‟lumotlarni o„zini, balki ular strukturasining bayonini ham kiritish va saqlash uchun protseduralarning mavjudligidir. Ularda saqlanayotgan ma‟lumotlar bayoni bilan jihozlangan va MBBT boshqaruvi ostida bo„lgan fayllar «Ma‟lumotlar banki» deb, so„ngra esa « Ma’lumotlar bazasi » (MB) deb atala boshlandi. 13 Misol: Samolyotlar harakatining jadvalini va Aeroport ishini tashkil qilish bilan bog„liq bo„lgan qator boshqa ma‟lumotlarni saqlash talab qilinsin. Buning uchun zamonaviy MBBTlarning biridan foydalanib jadvalning quyidagi bayonini tayyorlash mumkin: Jadval Jadvali tuzilsin (Reys_nomeri Butun Hafta_kunlari Matn (8) Jo„nash_punkti Matn (24) Uchish_vaqti Vaqt Borish_punkti Matn (24) Borish_vaqti Vaqt Samolyot_turi Matn (8) Chipta_narxi Valyuta) va u ma‟lumotlar bilan birga «Aeroport» MBsiga kiritilsin. Eng to„liq variantda MBBT quyidagi tarkibiy qismlarga ega bo„lishi kerak: − foydalanuvchi muhiti – klaviatura yordamida ma‟lumotlarni bevosita boshqarish imkonini beradi; − interpretator sifatida realizatsiya qilingan, ma‟lumotlarga ishlov berish amaliy tuzilishini dasturlash uchun algoritm tili ; interpretator dasturlarni tez tuzish va sozlash imkonini beradi; − kompilyator – tayyor bo„lgan dasturga mustaqil EXE-fayl shaklida tayyor kommertsiya mahsuloti ko„rinishini beradi; − utilit-dasturlar – o„zgarmas, oddiy operatsiyalarni tez dasturlashga xizmat qiladi (hisobotlar, ekranlar, menyu va boshqa ilovalar generatorlari). MBBT – bu foydalanuvchi qobig„idir. Bunday muhit foydalanuvchining so„rovlarini tezlik bilan qonistirishga yo„nalganligi sababli, bu – doim intepretator-tizimdir. MBBTda dasturlash tilining mavjud bo„lishi muayyan masala va hatto muayyan foydalanuvchiga mo„ljallangan ma‟lumotlarga ishlov berish murakkab tizimlarini yaratish imkonini beradi. Faqat tilga ega bo„lib foydalanuvchi qobig„i bo„lmagan MBBTlar ham mavjud. Ular faqat dastur tuzuvchilarga mo„ljallangan; ular kompilyatsiyalovchi turdagi tizimlardir. Bunday paketlar faqat shartli ravishda MBBT deb atalishi mumkin. Odatda ularni kompilyatorlar deb atashadi. MBBT so‘rovlar tili ma‟lumotlar bo„yicha ham dasturga va ham terminalga murojaat qilish imkonini beradi (2.1-rasm). So„rovni shakllantirib TANLANG Reys_nomeri, Hafta_kunlari, Uchish_vaqti JADVALDAN Jadval BU YERDA Jo‘nash_punkti = ' Toshkent ' VA Qo‘nish_punkti = ' Kiev' VA Uchish_vaqti > 17; kechki vaqtga «Toshkent – Kiev» jadvalini olamiz, quyidagi so„rov bo„yicha esa SONINI TANLANG (Reys_nomeri) JADVALDAN Jadval BU YERDA Jo‘nash_punkti = ' Toshkent ' VA Qo‘nish_punkti = ' Minsk' «Toshkent – Minsk» reyslari sonini olamiz. Lekin MBBT orqali ma‟lumotlarni almashtirish uchun, u yoki bu ilovalar uchun maxsus yaratilgan fayllardan shunday ma‟lumotlarni almashtirishga nisbatan, ko„proq vaqt talab qilinadi. Ma‟lumotlarni manipulyatsiya qiluvchi tillar yaratilgan; ular relyatsion algebraning hamma operatsiyalarini amalga oshirish imkonini beradi. Ular orasida eng ko„p tarqalganlari – SQL (Structured Query Language – so‘rovlarning strukturlangan tili ) va QBE (Quere-By-Example – namuna bo‘yicha so‘rovlar ). Ikkala til ham juda yuqori darajadagi tilga kiradi; ular yordamida 14 foydalanuvchi ularni olish protsedurasini aniqlamay turib olinishi zarur bo„lgan ma‟lumotlarni ko„rsatadi. 2.1-rasm. MBBTdan foydalanganda dasturlar va ma‟lumotlar orasidagi bog„lanish MBBT hamma foydalanuvchilarga jumladan: − ma‟lumotlarning xotirada fizik joylashuvi va ularning bayoni; − so„ralayotgan ma‟lumotlarni qidirib topish mexanizmi; − bir xil ma‟lumotlarni, amaliy dasturlarni ko„p foydalanuvchilar bir vaqtning o„zida so„raganda hosil bo„ladigan muammolar; − ma‟lumotlarni noto„g„ri yangilashlar va (yoki) ularga ruxsatsiz kirishdan himoyalashni ta‟minlash usullari; − ma‟lumotlar bazasini dolzarb holda ushlab turish va h.k.lar haqida tushunchaga ega bo„lmagan yoki ega bo„lishni istamagan foydalanuvchilarga ham, ma‟lumotlarga kirish imkonini berish kerak. MBBT o„zining ushbu funktsiyalaridan asosiylarini bajarayotganda ma‟lumotlarning turli bayonlaridan foydalanishi kerak. Bu bayonnomalar qanday yaratiladi? Ma‟lumotlar bazasi loyihasini predmet (mavzu) sohasini tahlil qilishdan va alohida foydalanuvchilarning (tashkilot xizmatchilari; ma‟lumotlar bazasi ular uchun yaratiladi) unga qo„yadigan talablarini aniqlashdan boshlash zarur. Bu jarayon keyinchalik batafsilroq ko„riladi, bu yerda esa quyidagini qayd qilamiz – odatda loyihalash bir odamga (bir guruh odamlarga) – Yüklə 1,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|