Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

9.6. 
Ümumi daxili məhsulun fiziki həcmi və qiymətlərin
dinamikasının hesablanması üçün indeks metodundan istifadə
edilməsi
Bütövlükdə iqtisadiyyat səviyyəsində fiziki həcm və qiymətlərin dina­
mikası göstəricilərini hesablamaq üçün ən ümumi formada ÜDM-in fiziki 
həcmi və deflyatoru indekslərindən istifadə olunur. ÜDM-in fiziki həcm 
indeksinin düsturu aşağıdakı kimidir.
t ü d m
 
__ J.q,Po
4
Ь о Р о
278
Burada: İ“DM - ÜDM-in fiziki həcmi indeksi;
^Tq,p0 - əsas dövrün qiymətləri ilə cari dövrdəki ÜDM-in dəyəri;
£ q 0p0 - əsas dövrdə ÜDM-in dəyəri deməkdir
Milli hesablar sistemində faktiki qiymətlərlə hesablanmış bir sıra çox 
mühüm makroiqtisadi göstəriciləri müqayisəli (sabit) qiymətlərlə ifadə 
olunan dəyər göstəricilərinə çevirmək üçün deflyator indekslərdən 
istifadə olunur. 
Deflyator cari dövr üzrə dəyər ifadəsində verilmiş gös­
təriciləri əsas dövrün göstəricilərinə çevirmək üçün istifadə olunan
əmsaldır. 
ÜDM-in deflyatoru müəyyən dövr ərzində iqtisadiyyatda 
qiymətlərin orta hesabla dəyişməsini səciyyələndirir və cari qiymətlərlə 
ÜDM-in dəyəri indeksini ÜDM-in fiziki həcmi indeksinə bölmək yolu ilə 
hesablanır. Bunu ÜDM-in cari dövrdəki dəyərini onun əsas dövrün 
qiymətləri ilə hesablanmış cari dövrdəki dəyərinə (X ü ıP o ) bölmək yolu
ilə də müəyyən etmək olar:
jüDM=
=
d 
iQ o P o ' iQ o P o
Z ^
i
P
o
Burada: 
t f M
- ÜDM-in deflyatoru; ^ ü ıP ı - ÜDM-in cari dövrdəki 
dəyəri; £ q ,p , / £ q „ p 0 - ÜDM-in dəyəri indeksi deməkdir.
Deməli, 
ÜDM-in deflyatoru onun (yəni ÜDM-in) tərkib hissələri
yalnız sabit qiymətlərlə hesablanmış olduqda müəyyən edilə bilər.
Deflyator indeksin hesablanmasının əsasını aqreqat qiymət indeksinin 
Paaşe tərəfindən müəyyən edilmiş aşağıdakı düsturu təşkil edir:
t
P 
Х
ро
Ч.
Paaşe indeksinin iqtisadi məzmunu belədir: kəsrin surəti cari dövrün 
qiymətləri ilə həmin dövrdəki əmtəə dövriyyəsini əks etdirir. Kəsrin 
məxrəci isə əsas dövrün qiymətləri ilə hesabat (cari) dövründə satılmış 
məhsulların dəyərini ifadə edir. Başqa sözlə, belə bir “fərziyyə 
irəli 
sürülür ki, əhali cari dövrdə satın aldığı əmtəə kütləsinə əsas dövrün 
qiymətləri ilə nə qədər xərcləməli olardı. Məhz bu hesablama metodunda 
indeksin vasitəsilə qiymətlərin dəyişməsi nəticəsində əhalinin əldə etdiyi 
iqtisadi səmərəni müəyyən etmək olur. Belə bir qanunauyğunluq da
279

---

vardır: dəyər indeksini Paaşenin qiymət indeksinə böldükdə digər bir 
alman 
statistiki Laspeyres tərəfindən müəyyən edilmiş fiziki həcm 
indeksi almır. Beləliklə, Paaşe indeksindən istifadə edilməsi, dəyər, fiziki 
həcm və qiymət indekslərini əlaqələndirməyə imkan verir:
£q,p, ^ E^ıPo Е м