Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

376
Natura ifadəsində SAB-ın sxemi
Cədvəl 13.1
M əhsullar
Ö
lç
ü
v
a
h
id
i
..
.
Ehtiyatlar
Ehtiyatlardan istifadə
İs
te
h
sa
l
İd
x
a
l
E
h
ti
y
a
tl
a
rd
a
n
c
ə
lb
e
d
il
m
iş
d
ir
c
ə
m
i
Məhsullar 
(cari iste
m istehsalı 
ılak) üçün
S
o
n
i
st
e
h
la
k
ü
ç
ü
n
İs
ti
fa
d
ə
e
d
il
m
iş
re
su
rs
la
rı
n
c
ə
m
i
N
e
ft
K
ö
m
ü
r
в 1
JQ 1
ä
o
S
a
ir
m
ə
h
su
ll
a
r
N eft
t
Köm ür
t
Elektrik
eneıjisi
kvt-
saat
Qaz
3
m
Sair m əhsullar
-
SAB-ın metodoloji və praktik cəhətdən işlənib hazırlanmış mükəmməl 
forması dəyər ifadəsində məhsulların istehsalı və bölüşdürülməsinə dair 
sahələrarası balansdır. Bu balans iqtisadiyyatın vəziyyətini, müəyyən 
dövr (il) ərzində sahələrarası əlaqələri göstərir.
SAB modelləri düzəldilərkən digər iqtisadi-riyazi modellərdə olduğu 
kimi, onların başlıca xüsusiyyətləri ekzogen və endogen dəyişənləri 
arasındakı nisbətdən ibarət olur. Ekzogen dəyişəni modelləşdirilən 
sistemə münasibətdə xarici amilləri, endogen dəyişəni isə modelləşdirilən 
sistem çərçivəsində meydana çıxan daxili amilləri səciyyələndirir. 
Tərkibinə yalnız ekzogen dəyişənlərin daxil olduğu tam açıq model
yoxdur. 
Əgər belə bir model olarsa, onda modelləşdirilən sistemlə xarici 
mühitin arasında sədd çəkilməsinin mənası olmazdı.
Tərkibinə bir qayda olaraq yalnız endogen dəyişənlərin daxil olduğu 
tamamilə qapalı modellər də yoxdur. Çünki bunun mövcudluğu modelləş­
dirilən sistemin xarici mühitin təsirindən tamamilə asılı olmaması 
anlamına gətirib çıxarardı.
Sahələrarası balansın statika modelində ekzogen dəyişmələr birbaşa 
maddi xərc əmsalları və son tələbdən - əmtəə və xidmətlərdən son 
istifadə, ümumi yığım (qənaət) və ixrac - ibarətdir. Birbaşa (müstəqim) 
maddi xərc əmsalları hər hansı bir sahənin bu və ya digər resurs növünün
377

---

başqa sahələrdə ümumi məhsul buraxılışının hər vahidinə sərf olunan 
sahə üzrə orta səviyyəsini əks etdirir. Onlar həm də cari istehsalın 
sahələrarası əlaqələrini özündə ehtiva edir. Birbaşa xərc əmsallarına 
əsasən hər hansı bir sahə məhsullarının digər sahələrin son tələb vahidinə 
sərf olunan tam xərc əmsallarını hesablamaq mümkün olur. Tam xərc 
əmsalları yalnız müstəqim xərcləri deyil, istehsal əlaqələrinin bütün 
zəncirində üstəlik xərcləri də özündə birləşdirir. Bəzi hallarda tam xərc 
əmsalları birbaşa xərc əmsallarından bir neçə dəfə böyük olur.
SAB-ın əsas tənliyi aşağıdakı kimidir:
Burada: