“təsərrüfat” sahəsi olan “kənd təsərrüfatı” kənd təsərrüfatı məhsulları ilə yanaşı, çox da böyük
olmayan həcmdə sənaye məhsulu da istehsal edə bilər.
İkinci sxemdə isə “xalis” sahələr üzrə qruplaşdırılmış məhsullar (əm
təələr) təhlil olunur.
“Xalis” sahələr dedikdə, hansı “təsərrüfat” sahələ
rində istehsal edilməsindən asılı olmayaraq yekcins əmtəə (məhsul) və
xidmətlər qrupu nəzərdə tutulur. Məsələn
“xalis” sahə olan “kənd tə- sərrüfatf’na əsas məhsullar kimi kənd təsərrüfatının özündə, habelə
ikinci dərəcəli məhsullar kimi iqtisadiyyatın digər sahələrində (məsələn,
sənaye müəssisələrində) istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsulları da
xildir. SAB-ın “xalis” sahələr sxemi üzrə işlənib hazırlanması nəzəri
cəhətdən daha münasibdir. Çünki bu zaman SAB-da aparılan qeydlərin
yekcinsliyi və birbaşa xərc əmsallarının sabitliyi təmin olunur. Lakin
SAB-ın “xalis” sahələr sxemi üzrə işlənib hazırlanması praktik cəhətdən
olduqca mürəkkəbdir. Bu, onunla əlaqədardır ki, ikinci dərəcəli
məhsulların istehsalı və onlara sərf olunan xərclər haqqında məlumat əldə
edilməsi lazım gəlir.
SAB işlənib hazırlanarkən onun göstəriciləri istehlakçı (son istifadə),
əsas və istehsalçı qiymətləri ilə qiymətləndirilə bilər. Bu balansların
ümumi sxemi 13.2., 13.3. və 13.4 cədvəllərində olduğu kimidir.
Hər bir sütun (sahələr) üzrə “İstehsalçı qiymətləri ilə resursların cəmi”
sətrindəki qeydlərin yekunu “istehsalçı qiymətləri ilə istehsalçı-sahələr üzrə
əmtəələrin (xidmətlərin)” müvafiq sətrindəki “istifadənin cəmi” sütunundakı
qeydlərin cəminə bərabər olmalıdır.
Azərbaycanda və MDB ölkələrində SAB göstəriciləri bir qayda olaraq alıcı qiymətləri ilə qiymətləndirilir. Beynəlxalq təcrübədə isə əsas qiymətlər və alıcı qiymətləri ilə dəyərləndirilir. Alıcı (son istifadə), istehsalçı və əsas qiymətlər arasında aşağıdakı qarşılıqlı
əlaqə vardır:
Alıcı (son istifadə)
Ticarət-nəqliyyat xərcləri, ƏDV və
İstehsalçı
qiyməti
idxala qoyulan vergilər
—
qiyməti
İstehsalçı
Məhsullara qoyulan vergilər
Məhsullara
Əsas
qiyməti
-
(ƏDV və idxala qoyulan
+
görə verilən
=
qiymət
vergilərdən başqa)
subsidiyalar
lər
