Hamma ko‘zi bilan Kumushni qidirishardi. –
Oftob oyim Kumushning uyalayotganini aytganidan keyin, O‘zbek
oyim uni o‘zi ichkariga chaqirdi. –
Zaynabni ko‘rib Kumush hayron qoldi. –
Yusufbek hoji Kumushning peshonasidan o‘pib, uni duo qildi. –
Yusufbek kelgan mehmonlarni duo qildi. –
128
Tarjima qiling.
УТРЕННИЙ
ПЛОВ
Одним
из
давних
и
обязательных
узбекских
обрядов
является
утренний
плов
.
Он
готовится
в
преддверии
таких
мероприятий
как
рождение
ребенка
,
свадьба
,
помолвка
,
поминки
и
в
других
случаях
.
День
утреннего
плова
определяется
заранее
,
и
организаторы
рассылают
приглашения
своим
родственникам
,
друзьям
и
соседям
.
Накануне
вечером
проводится
небольшой
обряд
«
сабзи
туграр
»,
что
переводится
как
«
шинкование
моркови
».
Морковь
–
один
из
основных
ингредиентов
плова
наряду
с
рисом
и
мясом
,
именно
морковь
придает
плову
сочность
.
После
нарезки
моркови
подаются
угощения
,
а
старейшины
распределяют
обязанности
между
мужчинами
,
так
как
готовить
,
подавать
,
а
также
есть
утренний
плов
,
могут
только
мужчины
.
Подается
утренний
плов
сразу
после
утренней
молитвы
«
бомдод
намози
»,
которая
заканчивается
с
восходом
солнца
.
Как
только
утренняя
молитва
будет
закончена
,
на
плов
приходят
первые
гости
.
К
столу
подаются
лепешки
,
сухофрукты
,
закуски
и
чай
,
а
на
улице
начинают
играть
музыканты
на
узбекских
национальных
инструментах
(
карнай
-
сурнай
),
сообщая
всем
о
начале
утреннего
плова
.
На
столы
подаются
большие
блюда
–
ляганы
с
горячим
пловом
.
Обычно
,
один
ляган
рассчитан
на
двоих
человек
.
Перед
трапезой
гости
читают
фотиху
(
благодарственную
молитву
)
хозяину
и
повторяют
ее
после
утреннего
плова
.
На
поминальном
утреннем
плове
вместо
фотихи
читаются
суры
из
Корана
,
нет
музыкантов
и
стол
накрывают
скромнее
.
Обычно
утренний
плов
занимает
от
полутора
до
двух
часов
,
а
по
окончании
трапезы
самым
почетным
гостям
преподносят
подарки
.
Savollarga javob bergan holda “Badiiy asarning ahamiyati”
mavzusida matn tuzing. Tayanch so‘zlardan foydalaning.
1.
Badiiy asar o‘qiysizmi?
2.
Kitoblardan nima olish mimkin?
3.
Hozirgi kunda yoshlarda badiiy asarga ehtiyoj bormi?
4.
Taraqqiyot kuchaygan sari “badiiy asarlar o‘z kuchini yo‘qotadi ”
degan fikrga baho bering.
5.
Asar qahramonlari yashashga o
ʻ
rgatadi, degan fikrga qo‘shilasizmi?
O‘tilganlar yuzasidan topshiriqlar
129
Tayanch so‘zlar:
ma’naviy ozuqa, adabiyotning mavqey, estetik zavq,
qiziqish, qahramonlar taqdiri, eskicha qarashlar, ilm-fan taraqqiyoti,
almashtirmoq, katta kuch (qurol), kitobxon, voqealar, tarixiy, sarguzasht
asarlar, sevgi qissalari, sevimli, ma’naviy barkamollik, ma’naviyat asosi.
1.
Nuqtalar o‘rniga mos qo‘shimchani qo‘ying.
Ishimni o‘zim bit… ib qo‘yaman.
A.
–ir
B.
–tir
C.
–qaz
D.
–il
2.
Nuqtalar o‘rniga mos fe’llarni qo‘ying.
1.
Men xatni unga ….. . 2. U taklifimni rahbarga …. . 3. Matnni
talabalarga ….. . 4. G‘olib talabalar ma’muriyat tomonidan…. .
A.
yozdirdim, yettirdi, tarjima qilishdi, mukofotladilar
B.
yozdim, yetkazdi, tarjima qildirdim, mukofotlashdi
C.
yozdirdim, tushuntirdi, tarjima qildirdim, rag‘batlantirildi
D.
yozdirdim, aytdi, o‘qildi, rag‘batlanishdi
3. “Men uchun qiling” ma’nosini ifodalovchi ko‘makchi fe’lni toping:
A.
fe’l + -b/-ib + olmoq
B.
fe’l + -b/-ib + bermoq
C.
fe’l + -b/-ib + yubormoq
D.
fe’l + -b/-ib + qo‘ymoq
4. Nuqtalar o‘rniga “olmoq” ko‘makchi fe’lini qo‘ying.
A.
Kechirasiz, shu kitobni o‘qituvchiga berib …
B.
Havo juda sovuq, ustingizga issiqroq kiyim kiyib …
C.
Hamma keldi, darsni boshlay …
D.
Bu kitobni allaqachon o‘qib….
5. Qaysi qatorda ko‘makchi fe’l noto‘g‘ri qo‘llangan.
A.
Men sizni kuttirib qo‘ydimmi?
B.
Sizga berib turaman.
C.
Iltimos, menga u haqida ozgina gapirib qo‘ying.
D.
Bu kitobni bir kunda o‘qib chiqasiz.
O
‘
zingizni tekshrinig
130
6. Ko‘makchi fe`lli so‘z qo‘shilmasi noto‘g‘ri berilgan qatorni toping.
A.
Kulib yubordi
B.
Ko‘rib qoldi
C.
O‘qib berdi
D.
Boshlay boshladi
7. Nuqtalar o‘rniga mos qo‘shimchalarni qo‘ying.
“Ma’naviyat” tushunchasining ilmiy, falsafiy, adabiy yoki oddiy tilda
ifodala…adigan ko‘plab ta’rifini kel…ish mumkin. “Ma’naviyat”
tushunchasining mazmuni faqat “ma’ni” “ma’no” degan so‘zlar doirasida
chegarala...ib qolmaydi. Nega de...ganda , ruhiyati bilan chambarchas
bog‘langan bu tushuncha har qaysi odam, jamiyat, millat va xalq hayotida
hech narsa bilan o‘lchab bo‘lmaydigan alohida o‘rin tuta...di.
A.
–in, -tir, -O, -il, -il;
B.
–n, -tir, -n, -O, -O;
C.
–O, -tir, -t, -il, -il;
D.
–n, -tir, -O, -il, -O;
8. Quyidagi fe’llardan orttirna nisbat yasang.
Kelmoq, tasdiqlamoq, ochmoq, gapirmoq, ketmoq.
A.
–kaz, -tir, -dir, -tir, -qaz
B.
–tir, -t, -tir, -tir, -tir
C.
–tir, -t, -ir, -tir, -kaz
D.
–tir, -t, -tir, -tir, -giz
9. Mos ko‘makchi fe’lni qo‘ying.
Yuragi, tafakkuri, mafkurasi, niyati boshqa bo‘lgan kimsalar bundan
buyog‘iga aravadan tushib qola .......di.
A.
boshlamoq
B.
bermoq
C.
olmoq
D.
Yozmoq
10. Mos ko‘makchi fe’lni qo‘ying.
Xomashyo zaxiralari nazorat qilinmaganligi natijasida ular tashib ket ...
A.
-ib boshlandi
B.
-a boshlandi
C.
-ila boshlandi
D.
-ishni boshladi
131
SAYYORA
Sayyora onasidan uch yuz ming so‘m olgan edi. Buni, albatta, Tursunali
aka bilmasdi. Biroq Tursunali akaning o‘zi ham qizidan pul ayamasdi, ko‘p
yuborardi, bundan tashqari deyarli har hafta meva-cheva, pista-bodom
yuborib turardi. Balki shuninig uchun ham Sayyora kursdosh qizlar ichida
eng yaxshi va chiroyli kiyinadigan qiz edi. Lekin, shu bilan birga, ba’zi
qizlarga o‘xshab molparast emas edi. U narsa qidirmas edi, biror narsa
kerak bo‘lsa, darrov yaqin o‘rtadagi do‘kondan topib kelardi. Lekin shu
qiyinchiliksiz topib kelgan narsasi ham o‘ziga yarashar va hammaning
havasini keltirar, dugonalari “ Qayerdan olding?” deb so‘ray boshlar edilar.
Sayyora odamlar bilan bo‘lishni, ular qizmi, yigitmi, baribir bo‘sh
vaqtini zavq bilan quvnoq o‘tkazishni yaxshi ko‘rardi. Buni bilib qolgan
yigitlar uni doimo o‘zlari bilan birga olib yurishar, uni o‘z singillaridek
ko‘rishardi. Qizlar bilan ham uning aloqasi yaxshi edi. Kursdosh qizlar tez-
tez unikiga kelib turishar, sirlarini unga aytishar edi.
Sayyora dadasining xatini esladi: “Abdulla yaxshi yuribdimi? U bilan
aloqalaring qalay? Mendan salom aytib qo‘y, yaqinda maqolasi chiqqan
jurnalni yuboraman…”
Dadasining ilmoqli gapi uni birinchi marta turmush qurish haqida jiddiy
o‘ylashga majbur qildi. U ko‘p yigitlarga yoqishini bilardi. Ular-chi? Ular
unga yoqadimi? Sayyora o‘zi bilgan yigitlarni bir-bir eslab ko‘rdi. Yo‘q,
ular unga yoqmasdi. Hammasi yaxshi yigitlar, lekin hech biri yuragini
jizillatmaydi. Abdulla-chi? U boshqa gap. Ko‘p o‘qiydi, aqlli, tartib bilan
kiyinadi. Bolalar hazillashib uni “Bo‘lajak Eynshteyn” deyishardi. Lekin bu
hazilda qandaydir haqiqat bor. Hech kim uning kurs ishi, juda yengillik
bilan tayyorlagan kurs ishi, bunchalik muvaffaqiyatli chiqadi, deb
o‘ylamagan edi. Ba’zi uni ko‘rolmaydiganlar hasaddan yorilayozdi. Abdulla
unga katta hurmat bilan qarar va uni doimo o‘zidan baland qo‘yar edi. Buni
Sayyora bilardi. Shuning uchun ham u boshqa yigitlardan ko‘ra uni o‘ziga
yaqin tutar, hatto ba’zan eng yashirin sirlarini ham unga aytib yuborar edi.
Tanish-bilishlari ichida eng yaxshisi – shu. Lekin Sayyora uni sevadimi?
Sevib qolishi mumkinmi? Agar sevmasa-chi? U sevgisiz hayotni istamaydi.
Bu xayollar Sayyoraning boshini g‘ovlatib yubordi.
(O‘lmas Umarbekovdan)
Dostları ilə paylaş: |