L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

 
30 
Iqtisodiy liberalizm konsepsiyasi 
A.Smit ta’limotidagi asosiy g‘oya – bu iqtisodiy liberalizm g‘oyasi, davlatning 
iqtisodiyotga aralashuvini minimallashtirish g‘oyasi, erkin raqobat asosida tashkil 
topadigan baho yordamida iqtisodiyotning o‘zini o‘zi boshqarish g‘oyasidir. Uning 
tushunchasi bo‘yicha, jamiyatda qachon shaxsiy manfaatlar ijtimoiy manfaatlardan 
ustun tursa, ya’ni qachonki jamiyat manfaatlari uning a’zolari manfaatlarining 
yig‘indisi deb qaralsa, shundagina bozor qonunlari iqtisodiyotga ko‘proq ta’sir 
ko‘rsatadi. Odamlarning o‘z moddiy ahvolini yaxshilashga bo‘lgan tabiiy intilishi – 
bu shunday kuchli omilki, agar uning amal qilishiga xalaqit berilmasa, deydi u, unda 
u o‘z-o‘zidan jamiyatni farovonlikka olib kelishga qodir. 
A.Smit xususiy tadbirkorlikni rivojlanishining ikki shartini ko‘rsatib beradi: 
1. Shaxsiy manfaat; 
2. Raqobat. 
U monomorliyalarga qarshi chiqqan. Raqobat qancha kuchli bo‘lsa, monopolizm 
ehtimoli shuncha kam bo‘ladideb hisoblaydi. Davlat erkin raqobatzga aralashmasa, 
erkin raqobat cheklanmasa u do‘nyoning rivojlanishiga olib keladi.
A.Smitning asosiy xizmatlaridan biri shundan iboratki, u birinchi bo‘lib 
iqtisodiyotga ob’ektiv, odamlarning irodasiga bog‘liq bo‘lmagan tizim sifatida 
qaraydi. Har bir rivojlangan mamlakatda juda kuchli, inkor etib bo‘lmaydigan 
iqtisodiy qonunlar amal qiladi. Iqtisodiy qonular amal qilishining muqarrar sharti, 
A.Smit tushunchasiga ko‘ra, erkin raqobat hisoblanadi. Olim iqtisodiyotda davlat 
sektori samarasizligini ko‘rsatib o‘tadi. U hukumatga qo‘yidagicha ta’rif beradi: « 
Davlat birovlar ishlab topgan pulni sarflaydi, o‘zgalar pulini esa hamisha 
o‘zingnikidan ko‘ra behuda sarflaysan». U davlatning faqat 3 funksiyasini tan oladi: 
1. Mamlakat xavfsizligini ta’minlash, 
2. Adolatli sud qilish,
3. Jamiyat uchun zarur bo‘lgan ijtimoiy korxona va muassasalarni ta’minlash.