Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

Habashiston markazi
— qattiq bug‘doy, qo‘qon jo ‘xori, 
kofe, tarvuz o‘simliklari vatani.
7. 
Markaziy Amerika markazi
— makkajo‘xori, kakao, qovoq, 
paxta, tamaki vatani.
8. 
Janubiy Amerika markazi
— kartoshka, anjir, yeryong‘oq, 
qalampir vatani.
Olimlarning keyingi o‘tkazilgan tadqiqotlari natijasida yana 
quyidagi markazlar aniqlandi: 
Avstraliya, Afrika, Yevropa — Sibir,
Shimoliy Amerika.
O‘zbekistonda madaniy o‘simliklar, ayniqsa g‘o‘za kollek- 
siyasini yaratish sohasidagi ishlar. G ‘o‘za seleksiyasi va urug‘chili- 
gi, o‘simlikshunoslik, genetika institutlarida olib borilmoqda. Faqat 
g‘o‘za kolleksiyasining o‘zida 9000 ga yaqin navlar, yarim yovvoyi 
va yovvoyi shakllari mavjud. Bu kolleksiyani yaratishda O‘zbe- 
kiston olimlaridan G. S. Zaytsev, F. M. Mauyer, D. V. Ter- 
Avanesyan, A. A. Abdullayevlar katta xissa qo‘shganlar.
O‘simliklar seleksiyasining nazariy asoslaridan biri N. I. Vavi­
lov tomonidan yaratilgan 
irsiy o ‘zgaruvchanlikning gomologik qatori
qonunlaridir (bu to ‘g‘rida avvalroq batafsil m a’lumotlar keltiril­
gan).

---

143
Toshkent milliy universiteti genetiklari Akademik J. A. Mu- 
sayev rahbarligida g‘o ‘zaning juda ko‘p foydali belgilariga ega 
b o ‘lgan gomozigotali liniyalari yaratilgan bo‘lib, bu kolleksiyadan 
g‘o ‘za seleksiyasini rivojlantirishda keng foydalaniladi.
Bu qonundan samarali foydalanish natijasida seleksionerlar 
bug‘doy, arpa, makkajo‘xori kabi o ‘simliklarning har xil foydali 
xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lgan navlarini keltirib chiqardilar. 
Qonunni faqat o ‘simliklar uchungina emas, balki hayvonlar va 
mikroorganizmlarda ham qo‘llash mumkinligi aniqlandi. Masalan, 
odamda uchraydigan ko‘p irsiy belgilar va kasalliklar hayvonlarda 
ham uchraydi (avvalgi mavzularga qarang).
30-§. O ‘simliklar seleksiyasining asosiy metodlari
Tanlash va duragaylash usullari seleksiyasining asosiy usulla- 
ridir.
Yalpi va individual tanlash natijasida avval mavjud bo‘lmagan 
yangi narsa yaratilmaydi, faqat populyatsiyada uchraydigan foydali 
sifatlarga ega bo‘lgan o ‘simliklar ajratib olinadi. Bu usul yordami­
da o ‘simliklarning ko‘plab navlari yaratilgan.
Duragaylash metodini qo‘llab, olingan duragaylarni keyincha- 
lik tanlash natijasida bug‘doy, kungaboqar, sabzavot va mevalar- 
ning ko‘p serhosil navlari yaratilgan. Duragaylash metodini amal­
ga oshirishda geterozis hodisasidan keng foydalaniladi