39
4.
Ichki va tashqi tavakkalchiliklarni baholash.
5.
Bozor muhitidagi doimiy o‘zgarishlarni hisobga olgan holda ish holati
nazoratini amalga oshirish.
Bugungi kunda korxonalar turli xil hisobot, reja, statistika, normativ va boshqa
materiallardan foydalanadilar. Agar «bitta hujjat kam, bitta hujjat ko‘p» tamoyiliga
rioya qilinadigan bo‘lsa berilayotgan tavsiya e‘tiroz uyg‘otmasligi mumkin.
Biroq
ma‘lumki, gap sonda emas, balki biznes-rejalarning amalga oshishi, ularning real
voqelikka mos kelishidadir. Korxona ikkita (rasmiy va ishchi) biznes-rejaga ega
bo‘lsada, biroq muvaffaqiyatga erishmasligi ham mumkin. Bitta, lekin korxona
faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini hisobga oluvchi, mavjud ishlab chiqarish
salohiyatidan eng samarali foydalanish va kutilayotgan miqdorda foyda (daromad)
olishga yo‘naltirilgan real biznes-reja ko‘proq muvaffqaiyatga erishishi mumkin.
Har
qanday istiqbolli hujjat kabi, biznes-reja ham iste‘mol bozorida va
umuman iqtisodiyotda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni hisobga olgan holda vaziyatga
ko‘ra qayta ko‘rib chiqilishi, zarur hollarda o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin. Eng
asosiysi u korxonaning bozordagi ulushini saqlab qolishga ko‘maklashishi, kelgusida
ishlab chiqarish va sotish biznes-rejaning asosiy qismidan o‘rin egallovchi
mahsulotning hayotiylik davrini uzaytirishga xizmat qilishi lozim. Biznes-rejani
ishlab chiqishning dastlabki bosqichi ham, yakuniy bosqichi ham «bir gap bo‘lar»
qabilida bajarilishi mumkin emas. Bozor ishlab chiqarishni tashkil etish va
rejalashtirishda xatolarni, o‘ylanmay qilingan hatti-harakatlarni kechirmaydi.
Yakuniy maqsadning bittaligiga qaramay, biznes-rejani ishlab chiqishning har bir
bosqichi bajarishi lozim bo‘lgan belgilangan vazifalar doirasi mavjud. Birinchi
bosqichda asosan korxonaning iste‘molchilarga taklif qilishi mo‘ljallanayotgan tovar va
xizmatlar tarkibini tanlash (yangi
mahsulot, modifikatsiyalangan yoki an‘anaviy
mahsulot), ishlab chiqarish dasturini bajaruvchi bo‘yicha taqsimlash, talab qilinadigan
xom-ashyo, material va boshqa zarur vositalar hajmini, shuningdek, tayyor mahsulotni
sotish kanallarini aniqlash, mahsulot tannarxi, kutilayotgan foyda va hokazolarni hisob-
kitob qilish vazifalari bajarilsa, ikkinchi bosqichda barcha dastlabki hisob-kitoblar
birlashtiriladi va korxona biznes-rejasini shakllantirish yakunlanadi.
Biznes-rejani ishlab chiqishning birinchi bosqichidagi
hisob-kitoblar qanchalik
aniq va bexato bajarilgan bo‘lsa, uning boshqaruv hujjati va xo‘jalik yuritish vositasi
sifatidagi ishonchliligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Biznes-reja bosqichlarini ishlab
chiqish o‘rtasida uzoq tanaffus bo‘lmasligi va ortiqcha axborot bilan to‘ldirib
tashlanmasligi lozim. Amaliyotning ko‘rsatishicha, katta hajmdi tuzilgan biznes-reja hali
to‘liqlik va yuqori sifatlilikni anglatmaydi. Masalan, bank xizmatchisi korxona ikki yuz
yoki besh yuz ming so‘m kredit olish uchun yuz varaqdan ortiq biznes-reja olib kelgan
taqdirda uni o‘qib ham o‘tirmaydi. Unga yuz million so‘m kredit olish uchun
tayyorlangan biznes-reja bir necha varaqdan iborat bo‘lib, asosiy mazmun bir nechta gap
bilan ifodalangan bo‘lishi ham katta ta‘sir ko‘rsatmaydi.
To‘liq biznes-rejaning kompyuterda terilgan matni ellik varaqdan oshmasligi
lozim. Biroq so‘nggi yillarda, xususan, raqobat kuchli bo‘lgan soha va tarmoqlarda
qisqartirilgan biznes-rejalar keng qo‘llanayotgan bo‘lib, ularning hajmi 10-15 varaqdan
ortmayapti. Shunday bo‘lsada, biznes-reja har qanday variantida korxona missiyasini
bajarish va uning pirovard maqsadlariga erishishni ta‘minlashga xizmat qilishi lozim.
Yuqoridagi fikr va mulohazalardan kelib chiqqan holda bevosita biznes-rejani
40
ishlab chiqish va rasmiylashtirish bosqichlariga mufassal to‘xtalib o‘tamiz.
Biznes rejani shakllantirishni yangi korxonani tashkil etish yoki korxona faoli-
yatiga muhim o‘zgartirish kiritish g‘oyasi bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi
8
.
Ularni turli darajada yiriklashtirish yoki detallashtirish mumkin (4.1-rasm):
4.1-rasm. Biznes-rejani ishlab chiqish bosqichlari.
Biznes-rejani tayyorlashning birinchi bosqichida korxona missiyasi (korxona
falsafasi) – xo‘jalik subyektining qisqacha ta‘rifi, uning maqsadlari, burchi, faoliyat
sohalari, harajat me‘yorlari va mintaqa, jamiyatning ijtimoiy vazifalarini xal etishdagi
o‘rni aniqlanadi.
Ko‘pincha korxonalir o‘z missiyasi maksimum foyda olish, deb xato qiladilar.
Iste‘molchilar uchun korxonaning qancha foyda olishi qiziqarli emasdir. Foyda olish
korxonaning ichki muammosi bo‘lib, uni hammaga e‘lon qilish, ta‘sis xujjatlariga ki-
ritib qo‘yishni ma‘lum ma‘noda o‘rinsiz deb hisoblash mumkin. Har qanday korxona
ochiq tizim bo‘lib, uning muvaffaqiyati tashqi muxitdagi iste‘molchilarning ma‘lum
bir talablarini qondirish bilan bog‘liqdir. Agar korxona
shunday missiyani amalga
oshirishga imkoniyat topa olmasa, bir vaqtning o‘zida kam foyda oladi. Shuning
uchun faqatgina tashqi muxitdan korxonaning maqsadi va missiyaning topish mum-
kin. Foyda maqsad emas, balki maqsadga erishish vositasidir.
Mos keluvchi missiyani tanlab olish uchun kamida ikkita savolga javob topish
kerak: ''korxona mijozlari, iste‘molchilari kim?'', Korxona qanday talablarni qondiri-
shi mumkin?''. Masalan, foydaning ahamiyatini yaxshi bilgan Genri Ford o‘z kom-
paniyasi missiyasini quyidagcha ta‘riflagan: ''Biz odamlarga arzon mashinalarni
xavola etamiz '' Shu bilan birga u doimo ushbu ishni kim amalga oshirsa, uni foyda
chetlab o‘tmaydi deb ta‘kidlab kelgan.
Missiya korxonaning o‘zi uchun belgilab olinadi, lekin doimo xaridorga, ja-
miyatga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Mashhur ''Soni'' firmasining missiyasi quyidagicha
ta‘riflanadi: ''Taraqqiyotni amalga oshirish orqali jamiyatga xizmat qilish''. Shu kabi
quyidagi misollarni keltirish mumkin:
-
Xalqaro savdo orqali tinchlik sari.
-
Mamlakat uchun nima yaxshi bo‘lsa, firma uchun ham yaxshidir.
-
Bizning mahsulotlar dunyoni hayot uchun yanada qulay qiladi.
-
Iste‘molchilar tashkilotimiz xayotiy kuchining manbai.
Korxona missiyasining fundamental asoslari bo‘lib uning tamoyillari va etikasi
hisoblanadi. Ular firma xodimlari xatti-harakatlariga qo‘yiladigan
universal ijtimoiy
talablar majmuini ifodalovchi faoliyatning asosiy qoidalari sifatida yuzaga chiqadi.
8
Qarang, Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энциклопедия бизнес – планов: Методика разработки. 75 реальных
образцов бизнес – планов. - М.: «Ось-89», 2003. –18 bet.
Missiyani bеlgilash
(firma falsafasi)
Loyiha maqsad va
vazifalarni ifodalash
Biznеs-rеjani
umumiy tuzilmasini
bеlgilash
Zaruriy axborotlarni
to`plash m
е
'yorlarini ish-
lab chiqish
Biznеs-rеjani tuzish
(rеjalashtirish jarayoni)
41
Korxona tamoyillari o‘z ichiga oladigan talablar quyidagilar:
-
mahsulot (ish, xizmatlar) va bozorga talablar;
-
boshqaruvga talablar - motivatsiya tizimi, qarorlar qabul qilish, nazorat,
yutuqlarni baholash va x.k.;
-
xodimlarga talablar - ijodiy fikrlash, mas‘uliyatni o‘z zimmasiga olish, moti-
vlar, unumdorlikni baholash va x.k.;
-
tashqi muhitga talablar - xaridorlar, ta‘minotchilar, investorlar,
raqobatchilar,
jamiyat, davlat.
Tamoyillarni shunday ta‘riflash kerakki, bir tomondan, raqobatchilar korx-
onaning xo‘jalik yuritishdagi niyatlaridan foydalana olmasliklari uchun imkon qadar
umumlashgan xolda, ikkinchi tomondan, xaridorlar va xamkorlar hamda boshqa
ishtirokchilar ularni yaxshi tushunishi uchun etarlicha aniq bo‘lishi lozim.
Dostları ilə paylaş: