Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
QON HOSIL BO‘LISHI
Qon hosil bo‘lishini tushuntiradigan bir necha nazariyalar bor. Bu nazariyalaming ichida A.A.Maksimov asoslab bergan unitar nazariya(yagona) ko'proq e ’tirof qilinadi. Shu nazariyaga asosan qonning barcha shaklli hujayralari bir ona hujayra - gemotsitoblastlardan hosil bo'ladi deb tushuntiriladi. Qon organizmning embrional davridayoq paydo bo'ladi. Homilaning ona qomida rivojlaninshining dastlabki davrlarida tomirlaming ichida asosan eritrotsitlar hosil b o iib boradi. Bu vaqtda sariq xaltaning mezenxima hujayralaridan gemotsitoblastlar birlamchi eritrotsitlar hosil 62 bo‘ladi. Bu davr angioblastik qon hosil bo‘lish davri deyiladi. Angioblastik qon hosil bo‘lish davrida paydo bo‘layotgan qon hujayralari ancha yirik bo‘ladi. Shu sababli, ular megaloblastlar yoki megalotsitlar deyiladi. Keyinchalik, embrionda qon hosil bo‘lishi, asosan jigar va bir muncha darajada taloq zimmasiga tushadi. Jigarda gemotsitoblastlar bir qancha bosqichlardan o ‘tganidan so‘ng, ulardan eritrotsitlar, donali leykotsitlar va megakariotsitlar hosil bo‘ladi. Limfotsitlar taloq va limfa tugunlarida qonning boshqa hujayralariga qaraganda kechroq hosil bo‘ladi. Bu organlarning mezenximasidan hosil bo‘layotgan gemotsitoblastlardan katta limfotsitlar bulardan esa o ‘rta va kichik limfotsitlar vujudga keladi. Embrionning talog‘i va limfa tugunlarida limfotsitlar bilan birgalikda eritrotsitlar va qon trombotsitlari ham hosil bo‘ladi. Bu organizmda eritrotsitlar, donali leykotsitlar va qon trombotsitlarining hosil bo‘lishi homilaning ona qomidagi hayoti oxirigacha davom etadi, xalos. Keyinchalik esa taloq va limfa tugunlarda faqat limfotsitlar hosil bo‘ladi. Ona qofnidagi hayotning ikkinchi yarmidayoq embrion jigarida qon hosil bo‘lishi to ‘xtaydi. Shu vaqtdan boshlab qon hosil bo‘lishida kumik(qizililik) ishtirok eta boshlaydi. Jumladan, bu organda eritrotsitlar, donali leykotsitlar va qon trombotsitlari hosil bo‘lib boradi. Shunday qilib, hayvon bolasi tug'ilgan paytdayoq talog‘i va limfa tugunlarida limfotsitlar, kumigida eritrotsitlar, donali leykotsitlar va trombotsitlar, organizm retikulo-endotelial tizimining barcha hujayralarida monotsitlar hosil bo‘layotgan bo‘ladi. Kumikda gemotsitoblastlaming bir qismi proeritroblastlarga, undan eritrotsitlarga aylanadi. Proeritroblastlar asosli bo‘yoqlar bilan b o ‘yalganligi sababli bazofil eritrotsitlar ham deyiladi. Eritroblastlaming yadrosi kichrayib bo‘yalishi ham o‘zgara boshlaydi, tarkibida gemoglobin moddasi paydo bo‘la boshlaydi. Oqibatda eritroblastlar polixromatofil va oksifil normoblastlarga aylanadi. Keyinchalik normoblastlaming tarkibidagi yadrosi butunlay so‘rilib ketib, o ‘rnida ozroq bazofil modda qoladi. Bunday hujayralarga retikulotsitlar deyiladi. Retikulotsitlar kumikdan qonga chiqariladi. Tarkibidagi bazofil moddasi yo‘qoladi va oqibatda eritrotsitlarga aylanadi. Bu jarayonlaming hammasi bir necha soatda yuz beradi. Ayrim hollarda oksifil normoblastlar rekikulotsitlarga aylanmasdan, bevosita eritrotsitlarga ham aylanishi mumkin. Eritrotsitlarning hosil bo‘lishi uchun vitamin B t2 va folat kislota zarur. Vitamin B 12 hayvon organizmiga ozuqalar bilan birgalikda kiritiladi. Ammo bu vitamin ovqat hazm qilish tizimi devoridan mukoproteid - gemoproetin degan maxsus modda ajralib tugandagina qonga so‘rilishi mumkin. Agarda bu modda ovqat hazm qilish tizimi devoridan ishlab 63 chiqarilmasa, vitamin B ]2 qonga so‘rilishi buziladi va eritrotsitlaming hosil bo'lishi sekinlashib va to‘xtab ham qoladi. Kumikda gemotsitoblast hujayralarining ikkinchi qismi mieloblastlarga aylanadi. Mieloblastlardan eozinofil, bazofil va neytrofil promielotsitoblastlardan hosil bo‘ladi. promielotsitlardan mielotsitlar, ulardan esa eozinofillar, bazofillar va neytrofillar hosil bo‘ladi. Kumik va taloqdagi gigant hujayralar - megakariotsitlardan trombotsitlar hosil bo'ladi. Limfa bezlarida gemotsitoblast hujayralari limfotsitlarga, undan prolimfotsit va limfotsitlarga aylanadi. Monotsitlaming. hosil bo‘lishi to‘g ‘risida olimlar haligacha bir fikrga kelishganlari yoq. Limfadan qon hosil bo‘lishini dualistik nazariya asosida tushuntiruvchi olimlar (Erlix) monotsitlar kumikda mieloblastlardan hosil bo‘ladi deb tushuntirsa, unitar nazariya tarafdorlari monotsitlar qonning shaklli hujayralari hosil bo‘ladigan barcha organlarda, jumladan, kumikda, taloqda, limfa tugunlarida va biriktiruvchi to‘qimalarda (teri osti kletchatkasida, qon tomirlarining adventitsiyasida) hosil bo‘ladi deb tushuntiradilar. Yosh hayvonlaming organizmida qon hosil bo‘lishi keksa hayvonlardagiga qaraganda ancha tez kechadi ( 8 -rasm). Yüklə 14,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|