Maddany ň gurlu

Mehaniki iş
 diýip haýsy-da bolsa bir jisimi güýjüò 
täsirinde mälim bir aralyga süýşürende edilen işe aýdylýar
(43-
nji surat). Mehaniki işi 
A
harpy bilen belleýäris. Şonda işi 
hasaplamagyň formulasy
Iş = güýç × ýol.
A 
=
 F · s
bolýar.

---

71
A
– iş, 
F
– güýç, 
s
– ýol.
Iş birligi [
A
 
] 
=
 1N · 1 m 
=
 1 Joul. Gysgaça 1 J ýazylýar.
Bu 
birlik iňlis alymy 
J. Joul
yň (1818–1889) hormatyna goýlan.
Eger jisime täsir edýän güýjüň ugry, süýşmek bilen özara dik bolsa, 
beýle güýç işi ýerine ýetirmeýär. Meselem, maşynyň üstüne ýüklenen 
ýük öz agyrlygy bilen ony basýar. Maşyn bolsa şu pursatda ýüki mälim 
aralyga eltýär. Ýüküň agyrlyk güýji süýşmäge dik bolanlygy üçin iş 
ýerine ýetirilmeýär. Şonda maşynyň dwigateliniň dartyş güýji süýşmek 
bilen gabat gelip işi ýerine ýetirýär (44-nji surat).
43-nji surat. 
44-nji surat.
Mehaniki işiň formulasyna görä jisime güýç täsir etse-de, süýşmese 
iş ýerine ýetirilmeýär. Kitapdan doly papkaňyzy eliňize alyp, ep-
esli wagt dostuňyza garaşsaňyz hem mehaniki işi ýerine ýetirmedik 
bolýarsyňyz. Çünki 
S
= 0 bolganlygy üçin 
A
= 
F
· 0 = 0 çykýar.
Ýokarda aýdyşymyz ýaly «zähmeti», mehaniki işden tapawutlan-
dyrmaly. Mugallymyň sapak geçmegi, doktoryň näsagy bejermegi, 
mekdep direktorynyň işleri dolandyrmagy zähmet çekmäge degişlidir. 
Hemme jisim ler hem işi ýerine ýetirip bilýärmi?
Jisimleriň işi ýerine ýetirijilik uky byna