A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
İNVENTARLAŞDIRMA TARİX İ – inventarlaşdırma keçirilən tarixdir. Adətən, bu h əm də balansın tərtib olunduğu tarix olur.
əyişikliklərin qeydiyyatı 316
yolu il ə ehtiyatların uçotunun elə təşkilidir ki, maliyy ə ilinin istənilən anında onların həcmi və d əyəri məlum olsun.
–
ehtiyatların həcmi və dəyərinin mü əyyən vaxt dövrü ərzində (maliyyə ilində heç olmazsa bir d əfə) birdəfəlik inventarlaşdırılması yolu il ə uçotunun təşkilidir. İNVESTİSİYA - g əlir əldə edilməsi və müsbət sosial s əmərəyə nail olunması üçün ölkə daxilind ə, eləcə də ölkə xaricində kapital qoyuluşudur. İnvestisiya kimi pul vasitələrindən, m əqsədli bank əmanətlərindən, paylardan, s əhmlərdən və digər qiymətli kağızlardan, kreditl ərdən, istiqrazlardan, girovlardan, texnologiyalardan, torpaqdan, binalardan, tikilil ərdən, maşınlardan, avadanlıqlardan, lisenziyalardan, o cüml ədən əmtəə nişanlarından, ist
ənilən mülk və mülkiyyət hüququndan, intellektual d əyərlərdən istifadə edilir. İqtisadi obyektl
ər – yeni yaradılmış və modernləşdirilmiş əsas fondlar və iqtisadiyyatın bütün bölmə və sah ələrində dövriyyə vasitələri, qeyri-istehsal aktivl əri, qiymətli kağızlar, məqsədli pul qoyuluşları, elmi-texniki məhsullar, digər mülkiyy
ət obyektləri, həmçinin mülkiyyət hüququ v ə intellektual mülkiyyət hüquqları investisiya f əaliyyətinin obyekti hesab olunur. İnvestisiya maliyy ə mənbələri üzrə təsnifləşdirilə bilər. İnvestisiya fəaliyyəti xüsusi maliyyə resursları və investorların təsərrüfatdaxili ehtiyatları, həmçinin investorların istiqraz və cəlb edilmiş maliyyə vasit
ələri, müəyyənləşdirilmiş qaydada müəssisə birlikl
əri (ittifaqları) tərəfindən mərkəzləşdirilmiş pul vasit ələri, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsindən investisiya ayırmaları, ölkə daxilindəki muxtar respublika büdc
əsi, yerli büdcə və uyğun qeyri-büdcə fondları, xarici investisiyalar hesabına həyata keçiril ə bilər. Ümumi və xalis, real və maliyyə investisiyaları fərqləndirilir. Mühasibat uçotunda is ə uzunmüddətli investisiya və uzunmüddətli maliyy ə qoyuluşları formaları ayrılır. İnvestisiyaları aşağıdakı növlərə də ayırmaq olar: dövl ət investisiyaları, xarici investisiyalar, özəl investisiyalar; istehsal investisiyaları, intellektual investisiyalar, n əzarət investisiyaları, qeyri- n əzarət investisiyaları. İNVESTİSİYA DƏYƏRİ
– investisiya qoyuluşunun konkret investor (investor qrupu) üçün mülkiyy ət dəyəridir. İnvestisiya dəyəri – alıcının özünün
investisiya məqsədlərini güdm əklə, əmlaka görə verməyə hazır olduğu qiym ətdir. Yəni, investisiya dəyəri subyektiv anlayışdır, konkret mülkiyyət obyektini, müəyyən m əqsəd və (və ya) meyarları olan konkret investor il ə əlaqələndirilir.
f əaliyyətdir. İnvestisiya fəaliyyəti investisiya prosesini ümumilikd ə və onu təşkil edən kompleksl ər, o cümlədən kapital yaradan və maliyy ə investisiyalarının inkişafını, istehsal və qeyri-istehsal sah ələrində investisiya proseslərini; iqtisadi regionların, iqtisadiyyatın əsas bölm
ələrinin inkişafını müəyyənləşdirir. İNVESTİSİYA FƏALİYYƏTİNİN DÖV- LƏT TƏNZİMLƏNMƏSİ - investorun f əaliyyətini həyata keçirdiyi təşkilati-hüquqi formaların qanunvericiliklə təsbit edilmiş, dövlət yanaşması və qərarlarının məcmusudur. Dövlətin investisiya siyas əti inkişafın hər bir konkret m ərhələsində həll olunan iqtisadi, elmi-texniki və sosial m əsələlərin məzmunundan asılıdır. İnvestisiya fəaliyyətinin dövlət nizamlanması dövl
ət investisiyalarının birbaşa idarə
olunmasında; vergi sistemində vergi norması və vergi güz əştlərinin fərqləndirilməsi; dotasiya, maddi yardım, büdcə borcları, güzəştli kredit şəklində maliyyə köməkliyi; maliyyə və kredit siyas
ətində, qiymətin əmələ gəlməsində, qiymətli kağızların dövriyyəyə buraxılmasında, amortizasiya siyas ətində ifadə olunur.
maliyy
ə vəsaitləri (gəlir, yığım, amortizasiya ayırmaları, ziyanın ödənilməsi qismində sığorta t əşkilatları tərəfindən ödənilən məbləğlər və s., h əmçinin aktivlərin digər növləri - əsas fondlar, torpaq sah ələri, sənaye mülkiyyəti və s.); cəlb edilmiş vəsaitlər (səhmlərin satışından əldə edilən v əsait, xeyriyyə və digər ödəmələr, yuxarı holdinq v ə səhmdar şirkətləri, sənaye maliyyə qrupları t ərəfindən qaytarılmamaq şərti ilə ayrılmış v əsaitlər); qaytarılmaq və qaytarılmamaq şərti ilə dövl ət büdcəsindən və yerli büdcələrdən ayırmalar; birgə müəssisələrin nizamnamə kapitalında maliyyə və digər formada iştirakını t əmin edən, o cümlədən beynəlxalq təşkilat və maliyy ə institutlarının, müxtəlif mülkiyyət növlü mü əssisə və təşkilatların, fiziki şəxslərin birbaşa qoyuluşu formasında (pul formasında) olan xarici investisiyalar; istiqraz v əsaitləri (dövlət tərəfindən veril ən kredit, xarici investorlar tərəfindən verilən kreditl ər, istiqraz vərəqələri, bankların və digər institusional investorların kreditləri).
317
İNVESTİSİYA FƏALİYYƏTİNİN SUB- YEKTLƏRİ –
investorlar, sifarişçilər, iş icraçıları, investisiya fəaliyyətli obyektlərin istifad əçiləri, həmçinin tədarükçülər, bank, sığorta v ə vasitəçi təşkilatlar, investisiya birjaları və dig ərləridir. İnvestisiya fəaliyyətli subyektlər - fiziki v ə ya hüquqi şəxslər, o cümlədən xarici hüquqi v ə fiziki şəxslər, dövlət və beynəlxalq t əşkilatlar ola bilər. İNVESTİSİYA FƏALİYYƏTLİ OB- YEKTLƏR – iqtisadiyyatın bütün sferalarında v ə
ələrində yenid
ən yaradılan, modernl əşdirilən (yenidən qurulan) və yaxud genişləndirilən əsas fondlar və dövriyyə vasit
ələridir; bir vəzifənin (proqramın) həll olunmasına yönəldilən, tikilən və yenidən qurulan obyektl ərin kompleksidir; fəaliyyətdə olan istehsal v ə təşkilatlar çərçivəsində, mövcud istehsal meydançalarında yeni məmulatların (xidm
ətlərin) istehsalıdır; qiymətli kağızlardır; m əqsədli pul əmanətləridir; elmi-texniki m əhsullar, mülkiyyətin digər obyektləridir; əmlak hüquqlarıdır və əqli mülkiyyətə və qiymətlilərə hüquqdur. Qanunvericilikl ə müəyyənləşdirilmiş ekoloji, sanitar-texniki v ə digər normaların t ələblərinə cavab verm əyən və
yaxud v ətəndaşların, hüquqi şəxslərin və dövlətin qanunla qorunan hüquq v ə maraqlarına zərər g ətirən obyektlərə investisiya qoyuluşları qadağan hesab olunur.
– qiym ətli kağızların ilkin
bazarının formalaşması və səhm alıcılarının riskinin azaldılması üçün yaradılan maliyyə bazarının subyektlərindən biridir. İnvestisiya fondu bir s əhmdar cəmiyyətinin səhmlərinin 10%- d ən çox olmayan hissəsinə sahib ola bilər və onun qiym ətli kağızlarının 5%-dən çox olmayan hiss əsini öz aktivlərində yerləşdirə bilər. Az ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq, öz səhmlərinin emissiyası hesabına kapital qoyuluşları üçün vəsaitlər cəlb edən, habel ə investisiya qiymətli kağızlarına malik olan açıq səhmdar cəmiyyətidir. Banklar, sığorta şirkətləri investisiya fondu ola bilməzlər. İnvestisiya fondu açıq tipli və qapalı tipli ola bilər.
– maliyy ə aktivlərinə sahibkarlıqdan investorların əldə etdikləri gəlirdir. Əsasən faizlərdən, dividentlərdən (müəssisə şəriklərinin qoymuş olduqları kapitala görə aldıqları mənfəət), bölüşdürülmüş gəlirlərdən və bölüşdürülməmiş gəlirlərdə birbaşa investorların payından ibarətdir.
KOMPLEKSİ – iqtisadiyyatın sahələrinin əsas fondlara olan t ələbatını təmin edən məcmudur. İnvestisiya kompleksinin aparıcı sahəsi kimi, tikintini göst
ərmək olar. Belə ki, əsas fondların və istehsal gücl ərinin istifadəyə verilməsinə hazırlıq əsaslı tikintinin m əhsulu hesab olunur. Tikintinin ətrafında əsas etibarilə maşınqayırma müəssisələri v ə tikinti materialları sənayesini əhatə edən sahə v ə istehsalla bağlı kompleks formalaşır.
– institusional vahidin, investisiya qoyuluşunun sərfinə yol verə biləcəyi maksimum m əbləğlə xarakteriz ə olunan
k əmiyyətdir.
– investisiya layih əsi
iştirakçılarının maraqlarına münasib olan məsrəf v ə nəticələrin nisbətini əks etdirən göstəricilər sistemi il ə xarakterizə olunan kateqoriyadır. İnvestisiya layihələrinin səmərəliliyinin aşağıdakı göst
əriciləri fərqləndirilir: - layih
ənin, onun bilavasitə iştirakçıları üçün h əyata keçirilməsinin maliyyə nəticələrini nəzərə alan kommersiya s əmərəliliyi göstəriciləri. Layih ənin kommersiya səmərəliliyi tələb olunan g əlir normasını təmin edən maliyyə məsrəfləri ilə n əticələrin nisbətini müəyyən edir; - dövl ət, region və ya yerli büdcə üçün həyata keçiril ən layihələrin maliyyə nəticəsini əks etdirən büdc ənin səmərəlilik göstəriciləri. Büdcə s əmərəliliyinin əsas göstəricisi, müvafiq layihənin h əyata keçməsi ilə əlaqədar gəlir və xərclərin fərqi kimi mü əyyən edilmiş büdcə səmərəsidir. - layih ənin həyata keçməsi ilə əlaqədar, investisiya layih əsi iştirakçılarının birbaşa maliyy ə maraqlarından kənara çıxan və dəyər ölçüsün ə yol verən məsrəf və nəticələri nəzərə alan iqtisadi s əmərəlilik göstəriciləri. İnvestisiya layihələrinin səmərəliliyinin qiym ətləndirilməsi zamanı, eyni dövrə aid olan göst əricilərin ölçülməsi, onların qeydə alınma anına uyğunlaşdırılması (diskont edilməsi) yolu il ə baş verir. Layih əyə vəsaitlərin investisiya qoyuluşu haqqında qərar, investisiya layihəsinin iştirakçılarının bütün meyar və maraqları nəzərə alınmaqla qəbul edilməlidir. İnvestisiya layih ələrinin səmərəlilik göst əricilərinə regionların, sahələrin, təşkilatların və mü
iştirak edənlərin milli iqtisadiyyat nöqteyi- n əzərindən baxıla bilər. Dəyərlə qiymətləndirilə bilinm əyən sosial, iqtisadi, siyasi və digər n əticələrə səmərəliliyin əlavə göstəriciləri kimi 318
baxılır və layihənin həyata keçməsi haqqında q ərarın qəbul edilməsində və ya dövlətin köm əkliyində nəzərə alınır.
ə ya digər ölk əyə xas olan və investorları cəlb edən və ya uzaqlaşdıran siyasi, sosial-iqtisadi, maliyyə, sosial-m
ədəni, təşkilati-hüquqi və coğrafi amill
ərin məcmusudur.
MÜSABİQƏSİ – öz əlləşdirmədə və kapital qoyuluşu layihələrinin seçilm əsində sövdələşmənin həyata keçirilməsi formalarından biridir. İnvestisiya müsabiqəsi üzrə satış
alıcılardan özəlləşdirmə obyektin ə münasib ətdə müəyyən edilmiş şərtlərin yerinə yetirilm
əsi hallarında fiziki və hüquqi şəxslər t ərəfindən şəxsi mülkiyyət obyektlərinin alınması hesab olunur.
Alıcılardan investisiya proqramlarının həyata keçirilməsi tələb olunduğu hallarda, dövl ət və bələdiyyə müəssisələri investisiya müsabiq əsi əsasında satılır. Bu zaman mülkiyy
ət hüququ özəlləşdirmə planı ilə mü əyyənləşdirilmiş meyarlara uyğun olaraq alıcıya verilir.
– (I) - şirkət tərəfindən kapital aktivlərinin (avadanlıqlara subsidiyalar) alınması və ya yaradılması, yaxud işgüzar aktivlərin uzun müdd ətli növlərinin uzun müddətli maliyy ələşdirilməsi məqsədilə alınmış subsidiyalardır (köməkdir). (II) - pul v ə natura formasında kapital transfertl ərindən ibarətdir. Dövlət idarələri t ərəfindən digər institusional vahidlərə - rezidentl ərə və ya qeyri-rezidentlərə əsas kapitalın alınmasına çəkilən xərclərin tamamilə və ya bir hiss
əsinin maliyyələşdirilməsi üçün verilir.
- iqtisadi aktivl
ərə qoyulmuş vəsaitdən əldə olunmuş faydanı əks etdirir və bu zaman gəlirin növü investisiyalaşmanın həyata keçirildiyi iqtisadi aktivin forması ilə müəyyənləşdirilir. “Qalan dünya” ölk ələrinə
rezidentl ərin
investisiyalarından gəlirləri aşağıdakı kimi bölünür: birbaşa investisiyadan gəlir; reinvestisiyadan (t əkrar investisiyadan) gəlir; bölüşdürülmüş gəlir; portfel investisiyasından g əlir; sair investisiyalardan gəlir. Reinvestisiyadan g əlir özündə dividentləri və müəssisələrin (k orporasiyaların) sahibkarları tərəfindən götürül ən gəlirləri birləşdirir.
LƏRİN PAYI – dig
ər mənbələri investisiyanın əsas mənbəyi kimi istifadə edən müəssisələrin faizidir.
RIN PAYI – dotasiyala rdan investisiyaların əsas m ənbəyi kimi istifadə edən müəssisələrin faizlə ifad ə olunan payıdır. İNVESTİSİYALARDA XÜSUSİ VƏSAİT- LƏRİN PAYI –
investisiyaların əsas mənbəyi kimi öz xüsusi v əsaitlərindən istifadə edən mü əssisələrin faizidir. İNVESTİSİYALARDA İSTİQRAZLARIN PAYI –
investisiyaların əsas mənbəyi kimi istiqrazlardan istifad ə edən müəssisələrin faizidir. İstiqrazlar lizinqlərdən istifadə etməklə yaradılan investisiyaları özündə birləşdirir.
–
in vestisiyaların əsas mənbəyi kimi, səhm paketl ərinin satışından istifadə edən müəssisələrin faizidir.
– sifarişçi tərəfindən kapital qoyuluşunun miqdarının müxtəlif m ərhələlərində tikintinin d əyərinin ilkin qiym ətləndirilməsi, podrat sövdələşmələri və ya podratçı ilə (kontraktorla) danışıqlar üçün nəzərdə tutulmuş tikinti üzrə layihədən əvvəl və layihə- smeta s ənədlərinin tərkibinə daxil edilən sənədlər kompleksidir. İnvestisiya smetasına avadanlıqların, layihə-axtarış işlərinin, tikinti ilə m əşğul olan sifarişçi xidmətlərinin saxlanmasının v ə s. dəyərləri daxil olmaqla, tikintinin tam dəyəri daxil edilir.
ələrinə
şəxsi, istiqraz və ya cəlb edilmiş vəsaitlərin investisiya formasında qoyuluşunu həyata keçirən v ə qərar qəbul edən, onlardan məqsədli istifadə edilm əsini təmin edən investisiya fəaliyyətinin subyektl əri olan hüquqi və fiziki şəxslərdir. İnvestor qismində dövlət və bələdiyyə mülkiyy
ətini və ya mülkiyyət hüququnu idarə etm
ək səlahiyyətində olan orqanlar; vətəndaşlar, mü əssisələr, sahibkarlar birliyi və digər hüquqi şəxslər; xarici fiziki və hüquqi şəxslər, hökumət v ə beynəlxalq təşkilatlar çıxış edə bilər. İnvestorlar tərəfindən qoyulan investisiya kapitalı maliyy
ə ehtiyatları, əmlak, intellektual məhsul şəklində ola bilər. 319
İNZİBATİ FAYL – inzibati idar ələrə və ya dövl ət təşkilatlarına aid olan, xüsusi meyarlar üzrə mü əyyənləşdirilmiş vahidlərin məcmusuna dair m əlumatlar yığımıdır (dəstidir). İNZİBATİ MƏLUMAT MƏNBƏLƏRİ – m əlumatların rəsmi mənbəyidir (dövlət statistika orqanları və onların ərazi strukturları).
–
yalnız rəsmi inzibati informasiya m ənbələrindən olan məlumatlar əsasında registrə daxil edilən vahidlərin (müşahidə obyektlərinin) siyahısıdır.
– müvafiq normativ hüquqi aktlar əsasında dövlət orqanları tərəfindən öz v
əzifələrinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar istehsal olunan m əlumatlarıdır.
– ist ənilən pul öhdəliklərinin təmin edilm əsində daşınmaz əmlakın (əsasən, torpaq və tikilil ərin) girov qoyulmasıdır. Bu, kreditora (kredit ver ənə) girov qoyulmuş məbləğdə borcluya iddialarını bildirmək hüququnu verir.
üçün uzun müdd ətli ipoteka kreditini verən bank t əşkilatıdır. İPOTEKA KREDİTİ – kredit-maliyy ə t
yaşayış tikililərinin, istehsal binalarının, bütöv kompleksl ərin) girov qoyulması ilə bağlı verilmiş uzunmüddətli pul ssudasıdır (borcdur).
– sah
ənin ümumi məhsul istehsalının böyük və mühüm hissəsini istehsal ed ən və ya həcm göstəricilərinə (işçilərinin sayı, satış həcmi, aktivlərinin həcmi) görə iri subyekt kimi s
əciyyələndirilən firmadır. İri müəssisələr m əlumatların müqayisə olunması və ya qanunvericilik baxımından müxtəlif meyarlar, ölçül
ər əsasında müəyyənləşdirilə bilər.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|