O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

To„liq induksiya
induktiv xulosa chiqarishning shunday turiki, unda birorta 
belgining ma‟lum bir sinfga mansub har bir predmetga xosligini aniqlash 
asosida, shu belgining berilgan sinf predmetlari uchun umumiy belgi ekanligi 
haqida xulosa chiqariladi. 
To„liq induksiya predmetlarning kichik sinfiga, elementlari yaqqol 
ko„zga tashlanib turadigan, miqdor jihatdan cheklangan yopiq sistemalarga 
nisbatan xulosa chiqarishda ishlatiladi. Masalan, Quyosh sistemasiga 
kiruvchi planetalar, NATOga a‟zo davlatlar, birorta shaharda joylashgan 
korxonalar va shu kabilar haqida xulosalarni to„la induksiya yo„li bilan 
olish mumkin. Xususan, Quyosh sistemasiga kiruvchi planetalar 
harakatining yo„nalishi soat strelkasi harakati yo„nalishiga teskari ekanligi 
haqidagi xulosa aynan ana shu usul yordamida hosil qilinadi. Xuddi 
shuningdek, “Barcha metallar elektr tokini o„tkazadi”, “NATOga a‟zo 
davlatlar shu tashkilotning ustaviga rioya qiladilar”, “Toshkent shahridagi 
barcha korxonalar elektr energiyasi bilan to„la ta‟minlangan” kabi umumiy 
hukmlar orqali ifoda qilingan xulosaviy bilimlar ham to„liq induksiyani 
qo„llash asosida shakllanadi. 
To„liqsiz induksiya
shunday ehtimoliy xulosa chiqarish turiki, unda 
birorta belgining bir mantiqiy sinfga tegishli predmetlarning bir qismiga 
(bir nechtasiga) xosligini (yoki xos emasligini) aniqlash asosida, shu 

---

47 
belgining berilgan sinfga mansub barcha predmetlarga xosligi (xos 
emasligi) haqida xulosa chiqariladi. 
To„liqsiz induksiyada fikrimiz, xuddi to„liq induksiyadagidek, 
juz‟iylikdan (yakkalikdan) umumiylikka, kamroq umumiylashgan 
bilimdan ko„proq umumiylashgan bilimga qarab harakat qiladi. Lekin 
unda, to„liq induksiyadan farqli o„laroq, xulosa kuzatish, tajriba davomida 
qayd etilmagan, o„rganilmagan predmetlarga ham tegishli bo„ladi. 
To„liqsiz induksiyaning evristik mohiyati aynan ana shundadir. 
To„liqsiz induksiyada xulosaviy bilimning empirik asosi to„liq 
aniqlanmaydi, ana shuning uchun ham undagi amalga oshirilgan 
umumlashtirish to„liqsiz bo„ladi.
Kishilarning kundalik hayotiy tajribasiga asoslangani, sog„lom aql 
yuritishga xos xususiyatlarni o„zida mujassamlantirgani uchun ham xulosa 
chiqarishning bu usulini