1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

Daftaringizga atamalarning ma’nosini yozib oling: 
antropogen omillar, kim-
yo viy, fizik, biologik, ijtimoiy; insonning bevosita va bilvosita ta’siri. 
Bilimlaringizni qo‘llang.
1. Nima uchun tirik organizmlarda antropogen omillarga nisbatan moslanishlar 
kamdan kam hosil bo‘ladi? 
2. Yashash joyingizda uchraydigan antropogen omillarning ta’siri natijasida 
vujudga keladigan o‘zgarishlariga misol keltiring. 

---

79
3. Ekin ekiladigan dalalarda mineral o‘g‘itlar va zararkunandalarga qarshi 
zaharli kimyoviy moddalarning qo‘llanilishi qanday oqibatlarga olib kelishi 
mumkin? 
4. Insonning tabiatga bevosita va bilvosita ta’siriga misollar keltiring. 
O‘
z fikringizni bayon eting.
1. Dehqonchilik va chorvachilik insoniyatning jadal taraqqiyotini belgilab ber-
gan omil sanalsa-da, nima uchun bugungi kunda ularga tabiat muvo zanatini 
buzuvchi omil sifatida qaralmoqda? 
2. Nima uchun hozirgi kunda ekolog olimlar nafaqat tabiatni muhofaza qilish, 
balki tabiatdan ratsional foydalanish zarurligini ta’kidlamoqdalar? «Tabiatni 
muhofaza qilish» va «tabiatdan ratsional foydalanish» tushunchalari o‘rtasida 
qanday farq borligini tushuntiring. 
1-laboratoriya mashg‘uloti.
Abiotik omillarning tirik organizmlarga ta’sirini o‘rganish.
Laboratoriya mashg‘ulotining maqsadi:
muhit omillari: yorug‘lik, nam lik, 
tuproq tarkibining tirik organizmlarga ta’sir qilishini aniqlash, tirik organizmlarga 
abiotik omil larning ta’sirlarini tahlil qilish.
 
Kerakli jihozlar: 
yorongul yoki
 
koleus o‘simliklarining (yoki boshqa xona 
o‘simliklari) novdalari, gultuvaklar. 
Ishning borishi:
1. Ushbu tajriba biologiya xonasida laboratoriya mashg‘uloti o‘tkaziladigan 
kundan bir yarim oy avval qo‘yiladi va o‘quvchilarning kuzatishi tashkil etiladi.
2. Bir tup xona o‘simligidan bir xil ko‘lamdagi to‘rt dona uchtadan bo‘g‘imi 
bo‘lgan yon novdalarini kesib oling. Yuqori bo‘g‘imdagi bargni qoldirib, pastki 
bo‘g‘imlardagi barglarni kesib tashlang. Novdalarni ildiz chiqarguncha suvga 
solib qo‘ying. Ildizlar 2 sm ga yetgach, 1- va 2-novdalarni oddiy tuproq solingan 
gultuvaklarga, 3- va 4-novdalarni esa chirindiga boy tuproq solingan gultuvaklarga 
eking. 1- va 3-gultuvaklardagi o‘simliklarni janubga qaragan derazalarga qo‘ying. 
2- va 4-gultuvaklardagi o‘simliklarni derazadan 3–4 metr uzoqqa joylashtiring. 
Birinchi uch kunlikda barcha o‘simliklarni ko‘p miqdorda sug‘oring. Keyinchalik 1- va 
3-gultuvaklardagi o‘simliklar yetarli miqdorda sug‘oring, 2- va 4-gultuvaklardagi 
o‘simliklarni normadan kamroq sug‘oring. 
3. O‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishi ustida kuzatish olib boring. Kuzatish 
natijalarini har hafta jadvalga yozib boring. 
Jadval. Abiotik omillarning o‘simlik o‘sishi va rivojlanishiga ta’siri. 

---

80