25
unga muloyimlik bilan murojaat qilishi lozim, chunki bizning zamo-
namizda muloyim va xushfe’l bo‘lish maqsadga muvofiqdir”.
Buyuk allomalardan Abdurahmon Jomiy o‘z asarlarida tar-
biyachi-muallim foaliyatiga quyidagicha ta’rif beradi :
“muallim
bilimli, aqlli, adolatli, o‘zida butun yuksak fazilatlarni mujassam-
lashtirgan bo‘lishi kerak. O‘zini nomunosib tutgan odam hech vaqt
bolalarga bilim va odob bera olmaydi”.
Hozirgi zamon o‘qituvchisi qanday ijobiy sifatlarga ega bo‘lishi
lozim. Avvalo zamonaviy bilimlar, ilg‘or
tajribalar hamda pedagogik
mahoratni yuqori darajada egallaganligi, pedagogik izlanish vazifasiga
mos tadqiqotlar metodlari majmuasini shakllantira olishi, nazariy tadqi-
qot va amaliy tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish malakasiga ega bo‘lishi,
o‘qitadigan o‘quv fanidan o‘quv dasturi, DTS, darsliklar va o‘quv-
metodik qo‘llanmalar, elektron darsliklarni yarata olishi va amalda qo‘l-
lay olishi lozim. O‘zining pedagogik faoliyatini
doimiy takomillashtirib
borishi, kasbiy sifatlarini rivojlantirishi, o‘z-o‘zini nazorat qilish va
baholash malakasini egallashi, yangi pedagogik g‘oyalarni ishlab chiqa
olish, zamonaviy axborot texnologiyalarini dars jarayonida qo‘llash
ko‘nikmalariga ega bo‘lishi, o‘qitishning istiqbolli yo‘nalishlari talablari
asosida metod, shakl va vositalarni yaratish va ularni ta’lim
jarayonida
uzviy qo‘llash malakalarini bilishi kerak.
O‘qituvchi — odobli, adolatli hamda «bola qalbining injeneri»dir.
Bolaning ijobiy va salbiy xususiyatlari ba’zan murabbiydan o‘tishini
psixolog olimlar ta’kidlab o‘tishgan. Chunki o‘quvchi o‘qituvchining
yurish-turishi, kiyinishiga, gapirishiga taqlid qiladilar. Bola garchi yosh
bo‘lsa-da, uning inson ekanligini yoddan chiqarmaslik kerak, uni
ko‘pchilik oldida obro‘sizlantirmaslik, g‘ururini toptamaslik kerak.
Pedagog olim Komil Zaripov o‘qituvchining kasbiy mahorati
mazmun va mohiyatini “Ilg‘or o‘qituvchi”, “Ijodkor o‘qituvchi”, “Nova-
tor o‘qituvchi” timsolida asoslaydi va shunday ta’riflaydi:
“Ilg‘or o‘qituvchi” avvalo boshqa o‘qituvchilarga qaraganda o‘z
ishiga mas’uliyat bilan qaraydi. Shu sohadagi ijobiy tajribalarni o‘rganib,
o‘z darslarida, ta’lim muassasasidan va guruhdan tashqari tarbiyaviy
tadbirlarda qo‘llaydi. Shu orqali u ta’lim
va tarbiya sohasida muayyan
yutuqlarni qo‘lga kiritadi.
“Ijodkor o‘qituvchi”da ham “Ilg‘or o‘qituvchi”dagi xususiyatlar
bo‘lishi mumkin. Ularning jiddiy farqi shundaki, ilg‘or o‘qituvchi mav-
jud manbalarni o‘rganib, shular asosida ta’lim - tarbiya bo‘yicha
26
muayyan ishlarni amalga oshirsa, ijodkor o‘qituvchi bor manbalarga tan-
qidiy ko‘z bilan qaraydi. Ko‘p hollarda mavjud metodik yo‘l – yo‘riq-
larga o‘z munosabatini bildirib, sharoit va vaziyat taqozosiga, o‘zining
imkoniyatlariga qarab mavjud tartiblardan
farqli zamonaviy metodik
usullardan foydalanadi”
3
.
“Novator o‘qituvchi”, o‘zining yaxlit pedagogik vosita va usullari
mavjudligi bilan farqlanib turadi. Shu bilan birga novator o‘qituvchilarda
ilmiy tahlil, o‘ziga tanqidiy ko‘z bilan qaray bilish xususiyatlari ham ega
bo‘ladi. Ularning ko‘pchiligida g‘oyat murakkab, boshqalar o‘ziga ishon-
maydigan sharoitlarda ham o‘z ishlarining to‘g‘ri ekanligiga ishonch
bo‘ladi.
Demak, pedagogik mahorat egasi bo‘lish uchun o‘qituvchi o‘zida
ham ilg‘orlikni, ham novatorlikni (yangilikka intilish), ham ijodkorlikni
tarbiyalashi lozim. O‘qituvchi pedagogik mahoratini “O‘qituvchilarning
axloqiy shakllanishi” yo‘nalishida o‘rgangan professor Malla Ochilov
pedagogik mahoratni egallashning muhim manbasi axloq deb ta’kidlab,
kasbga oid axloq normalarini shunday ta’riflaydi
“Faoliyatning ma’lum
bir sohasi bilan shug‘ullanuvchi kishilarga taalluqli axloqiy normalar,
talablar ham bor. Bunday axloq kasb (professional) axloqi deyiladi. Har
bir jamiyatda hukmron bo‘lgan axloq bilan kasb axloqi o‘rtasida ma’lum
bir munosabat mavjud. Bu umumiylik bilan xususiylik o‘rtasidagi
munosabatdir. Kasb axloqi umuminsoniy axloq nazariyasining qoidalari
va kamchiliklarini o‘zida mujassamlashtiradi, oydinlashtiradi va
rivojlantiradi”.
4
Pedagogik mahoratning o‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri, uning
o‘qituvchi shaxsi va kasbi to‘g‘risida mukammal ma’lumot va tushun-
chalarga ega ekanligidadir. O‘qituvchi inson sifatida shaxsiy fazilatlarga
ega bo‘lishi bilan birga, kasbiy, ya’ni ixtisoslik
fazilatlariga ham ega
bo‘lishi lozimligini tajriba ko‘rsatmoqda. Buni yuqorida kasb axloqi
to‘g‘risida bildirilgan fikrlar misolida ham ko‘rdik.
Dostları ilə paylaş: