«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

Tayanch iboralar: 
asosiy vositalar hisobi, moddiy boyliklar 
hisobi, mehnat va ish haqi (maosh) hisobi, computer, dastur, 
tizim.
17.1. Buxgalteriya hisobi axborot tizimlarining umumiy ta’rifi.
Buxgalteriya hisobining axborot tizimi va uni kompyuterda 
ishlab chiqishni tashkil qilishning an’anaviy shakllari katta 
o ‘zgarishlarga uchragan. Hisobchidan korxona moliyaviy holatining 
obyektiv baholarini bilish, moliyaviy tahlil usullarini egallash, 
qimmatli qog‘ozlar bilan ishlashni bilish, bozor sharoitlarida pul 
mablag‘lari investitsiyalarini asoslash va boshqalar talab qilinadi.
Hozirgi davrda hisobchini «moliyaviy menejer», «hisobchi- 
tahlilchi» deb atash ham mumkin.
Yangi usullami 
egallashni 
axborot tizimlarini 
takomil- 
lashtirishmay va ulami zamonaviy shaxsiy kompyutersiz tasaw ur 
etish mumkin emas. Har qanday iqtisodiy obyektni boshqarish 
faoliyatining asosini murakkab qurilishga ega bo‘lgan axborot 
tizimlari tashkil qiladi, ulam ing tarkibi, faoliyat turi va korxona, 
tashkilot, firmaning ko‘lamiga b o g iiq .
Boshqaruv vazifalariga an’anaviy ravishda ishlab chiqishni 
tayyorlash, rivojlantirish, moddiy texnik ta’minot, sotish (mar­
keting), buxgalteriya hisobini olib borish va buxgalteriya, faoliyatini
421

---

amalga oshirish, tayyor mahsulotlami sotish hamda kadrlar 
masalasini hal kilish kiradi. Kompyuterda ishlab chiqish naza- 
riyasiga binoan ular 
vazifaviy tizimlar
deb ataladi. Boshqaruv 
jarayonlarida buxgalteriya hisobi katta rol o ‘ynaydi (bu yerda barcha 
axborotlaming 60%ga yaqinini).
Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari asosida majmualarga 
birlashtirilgan, hisobning alohida uchastkalari tomonidan ba- 
jariladigan hisob vazifalarini hisoblash bajariladi. 
Vazifalar 
majmuasi iqtisodiy mazmunini aniqlash, tasdiqlangan sintetik 
schyotlami olib borish, birlamchi va yig‘ma hujjatlar, hisoblash 
algoritmlarining 
o ‘zaro 
aloqalari 
hamda 
hisobning 
aniq 
uchastkasining uslubiy materiallari va m e’yoriy hujjatlari bilan 
ta’riflanadi.
Buxgalteriya hisobining axborot tizimlari an’anaviy ravishda 
vazifalaming quyidagi majmualarini o ‘z ichiga oladi: 
asosiy
vositalar hisobi, moddiy boyliklar hisobi, mehnat va ish haqi
(maosh) hisobi, tayyor mahsulotlar hisobi, moliyaviy hisoblash
operatsiyalarining hisobi, ishlab chiqish xarajatlari hisobi, yig'ma
hisob va hisobotlami tuzish.
Korxonaning sifatan bir turli resurslari 
haqidagi axborotlarga ega sifatida vazifalar majmuasini ajratishni 
mo‘ljallash an’anaviy ravishda hisobni qo‘lda olib borishdayoq 
vujudga kelgan, keyin esa hisoblash axborotlarining hisoblash 
markazida markazlashtirilgan holda ishlab chiqishda o ‘z qo‘l- 
lanishini topgan.
Shaxsiy kompyuterlar bazasida avtomatlashtirilgan ish joy- 
larining 
tashkil 
qilinishi, 
korxonalarda 
mahalliy 
hisoblash 
tarmoqlarini yaratish, axborot bazasini tashkil qilish va iqtisodiy 
vazifalar mazjmuasini shakllantirishda yangi talablami ilgari surdi. 
M a’lumotlaming taqsimlangan bazalari tizimini yaratish, turli 
foydalanuvchilar o‘rtasida axborotlami almashtirish, kompyuterda 
boshlang‘ich hujjatlami avtomatik shakllantirishning imkoniyatlari 
paydo bo‘ldi.
Bunday sharoitlarda turli vazifaviy tizimchalar majmualari 
o ‘rtasidagi aniq chegaralar buzila boshladi, bu ilk navbatda 
buxgalteriya 
hisobining 
axborot 
bazasida 
namoyon 
bo‘ldi. 
Yuqoridagi 17.1-rasmda buxgalteriya hisobining AAT sharoitida 
faol ko‘rsatish tamoyillari keltirilgan.
422

---