4-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: traktor va avtomobillarni yurish qismlari, boshqarish mexanizmlari, yordamchi va ish jihozlari

 
22-rasm. Diskli tormozlar sxemasi: 
a
– bir diskli; 
b
– ikki diskli; 
1
– dasta; 
2
– prujina; 
3
– kolodka; 
4
– transmissiya vali; 
5
– tormoz diski; 
6
– tepki; 
7
va 
10
– qoplamali disk;
8
va 
9
– siquvchi disk; 
11
– aylanuvchi val; 
12
– sharik
 
 
 

---

S) Traktor va avtomobillarni yordamchi va ish jihozlari 
Ma’lumki mashinalarni traktorga ulash usuli bo‘yicha agregatlar tirkalma, 
osma va yarim osma turlarga bo‘linadi. Mashinani traktorga to‘g‘ri ulash katta 
ahamiyatga ega hisoblanadi. Chunki noto‘g‘ri ulangan mashinaning bajargan ishi 
sifatsiz bo‘lib, ish unumi keskin pasayib ketadi.
 
Tirkalma mashinalarnitraktorga ulash qurilmasi. 
Zanjirli traktorning 
ulash qurilmasi uning orqa tarafiga ko‘p teshikli ko‘ndalang to‘sin ko‘rinishidagi 
shataklagich 2 (23-rasm) o‘rnatilgan bo‘ladi, g‘ildirakli traktorlarda esa ularning 
osma o‘rnatish mexanizmining bo‘ylama tortqilariga 4 (24-rasm) tirkash 
qurilmasi mahkamlanib, u shataklagich 2 va qo‘shish sirg‘asidan iborat tuzilgan. 
 
 
23-rasm. Tirkashqurilmasining 
tuzilishi:
1-mahkamlagich; 
2-shataklagich; 3-qo‘shishsirg‘asi;
 4-sirg‘a barmog‘i; 5-ulash barmog‘i 
 
 
24-rasm. Osish qurilmasiga 
shataklagich o‘rnatish:
 1-qo‘zg‘atmaslik 
tortqilari;
 2-shataklagich; 3-mahkamlagich; 
 4-bo‘ylama tortqilar; 5-tik kashaklar. 
Tirkama mashinalar bilan ishlash uchun umumiy ishlarni bajaradigan zanjirli 
traktorlarda alohida tirkash qurilmasi bilan jihozlangan bo‘lib, uning o‘rnatish 
mexanizmini yuqoriga butkul ko‘tarilgan holatida o‘rnatiladi. U shataklagich 2, 
qo‘shish sirg‘asi 3, sirg‘a barmog‘i 4 va ulash barmog‘idan 5 tashkil topgan. 
SHataklagich 
2 
traktor 
ramasining 
ulash 
kronshteyniga 
o‘rnatilgan 
mahkamlagichlarga 1 boltlar yordamida mahkamlanadi. 
SHataklagichda quyma teshiklar bo‘lib, ulardan biriga qo‘shish sirg‘asining 
barmog‘i 4 o‘rnatiladi. Sirg‘a barmog‘i simmetrik tirkalmamashinalarni ulashda 
shataklagichning o‘rtasidagi teshikka qo‘yiladi. Agar traktor qishloq xo‘jaligi 
mashinasi bilan ishlatilganida o‘z-o‘zidan ish jo‘yagidan o‘ngga burilib 
ketaversa,qo‘shish sirg‘asining barmog‘i chapga suriladi va aksincha, traktor 
chapga burilganida o‘ngga suriladi.Qo‘shish sirg‘asi shataklagichga odatda bitta 
barmoq bilan ulanadi. Agar traktor quvvat olish validan ishlaydigan mashinalar 
bilan ishlasa, qo‘shish sirg‘asi shataklagichga ikkita barmoq bilan mahkamlanadi. 
Tirkama mashina shataklagichga ulash barmog‘i 5 yordamida ulanadi. Ulash 
barmog‘ining yuqorisida chagaralash shaybasi, pastida esa lo‘kidon bilan 
mahkamlangan bo‘ladi.Shataklagichdagi 2 teshiklartraktorga nisbatan tirkalma 

---

mashinani o‘ng yoki chap tomonlarga birmuncha surib yuritish imkonini beradi. 
Iloji boricha traktorning tortish kuchini yo‘nalishi mashina yoki mashinalar 
to‘plamiga simmetrik ulanishi ma’qul bo‘ladi, aks holda ularning sudrashga 
qarshiligi ortib, texnologik jarayonni birmuncha o‘zgartirib yuborishi mumkin. 
Tirkama mashinalar bilan ishlashi uchun ko‘pchilik g‘ildirakli traktorlarning 
o‘rnatish mexanizmini bo‘ylama tortqilariga 4 (17-rasm) tirkash qurilmasi 
mahkamlanib, u shataklagich 2 va qo‘shish sirg‘asidan iborat. Traktor to‘ntarilib 
ketmasligi uchun o‘rnatish mexanizmining markaziy tortqisidan tirkash qurilmasi 
sifatida foydalanish taqiqlanadi. 
Bu usul tirkalma holatda ishlatiladigan pluglar, tekislagichlar, tirmalar, chizel-
kultivatorlar, transport vositalari va boshqa mashinalarda foydalaniladi. 
Uning afzalligi shundaki, dalaning notekisligi sababli traktorda vujudga 
kelgan tebranishlar tirkalma qishloq xo‘jaligi mashinalariga uzatilmaydi. Natijada 
ishning sifati yuqori bo‘ladi.
Kamchiligi agregatning dala boshi va oxirida orqaga burilishi birmuncha 
murakkab bo‘lib, salt yurishlar ko‘payadi, bu holat ish unumini birmuncha 
pasayishiga olib kelishi mumkin. 
Hozirgi paytda zamonaviy qishloq xo‘jaligi traktorlari asosan osma 
mashinalarni agregatlash uchun gidravlik boshqariladigan osish qurilmalari (18- 
rasm) bilan jihozlangan bo‘lib, ular uch va ikki nuqtali osish ko‘rinishida 
ishlatiladi.