Universal Impact Factor: 7,1 issn: 2181-2454

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) 
Google Scholar
 
Universal Impact Factor: 7,1
 
ISSN:2181-2454
 
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-174-179 
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 178 E-mail: [e-mail] 
Husayn yoki uluslarni boshqargan shahzodalar yerlarga meros tarzida egalik qilish 
uchun ulashganlar.
Suyurg’ol egasiga o’z suyurg’oli doirasida amaldorlar tayinlash, soliqlar va 
turli to’lovlarni to’plash hamda aybdorlarni jazolash huquqi berilgan. Abdurazzoq 
Samarqandiyning yozishicha, Shohrux davrida Xorazm - Shoh Malik; Farg’ona – 
Mirzo Ahmad; Tus, Mashhad, Obivard, Nisoni o’z ichiga olgan Xuroson - 
Boysung’ur; Qobul, G’azna va Qandahor viloyatlari Mirzo Qaydu bahodirning 
suyurg’oli edi.
Suyurg’ol yorlig’iga ega bo’lgan viloyat hukmdorlari markaziy hokimiyatga 
faqat nomigagina qaram bo’lib, odatda, ular deyarli mustaqil edi. Suyurg’ol egalari 
tobeligini kuchaytirish maqsadida markaziy hokimiyat ba’zan ular tasarrufidagi yer 
maydonlarini qisqartirar yoki ularning ma’muriy va adliya jihatidan haq-huquqini 
cheklab qo’yar edi. Suyurg’ol egasi markaziy hukumatga bo’ysunmagan taqdirda 
suyurg’ol huquqidan mahrum bo’lar va hokim uning viloyatini boshqa shaxsga berar 
edi.
Temuriylar davrida dehqonchilik maydonlarining ikkinchi kattagina qismi 
xususiy yerlardan iborat bo’lib, yirik mulkdorlarning katta yer maydonlari ham, 
mehnatkash ziroatchilarning mayda paykallari ham xususiy mulk qatoriga kirgan. 
Mulk yerlarining katta qismi ma’muriy, harbiy va diniy arboblarning tasarrufida 
bo’lgan. Bosh hukmdor tomonidan yirik mulk egalariga biron xizmati uchun 
tarxonlik yorlig’i berish keng tarqalgan. Tarxonlik yorlig’ini olgan mulkdorlar, 
asosan barcha soliq, to’lov va majburiyatlardan ozod qilingan. Tarxonlik yorlig’i, 
odatda amirlar, beklar, saroy amaldorlari, sayyidlar va boshqa yuqori tabaqa 
vakillariga berilgan. Bunday yorliqni olgan mulkdor ismiga tarxon so’zi qo’shib 
aytilgan.
Ulug’bek davrida Samarqand yana ravnaq topdi. Bu davrda san’at va ilm-fan 
rivoji uchun shu qadar katta ishlar qilindiki, bu davrni «Samarqandning oltin davri» 
deb atay boshlashdi. U soliq siyosatida dehqonlardan olinadigan soliqlarni kamaytirdi 
va dehqonlar faravonligini o’stirishga imkon yaratdi. Tushumlar qisqarishining 
o’rnini esa tamg’a - hunarmand va savdogarlardan olinadigan yig’imni ko’paytirish 
hisobiga to’ldirdi.
Temuriylar davridagi soliqlarni o’rganishda ayrim faktlarni keltirib o’tish 
o’rinli. Masalan, temuriylardan Husayn Boyqaro mamalakatdagi isyonlar tufayli 
xarajatlar ko’payganini hisobga olib, Hirot hokimi Muboriziddin Valibekka nishon 
yuborib, yangi xarajatlar uchun Hirot va uning tevarak-atrofidagi tumanlardan 100 
ming dinor kepakiy to’plab jo’natishni buyurdi. Hirot hokimi tumanlardan faqat 
yarmini, qolganini esa aholidan sarmushar, ya’ni jon solig’i sifatida undirishga qaror 

---