5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Panel 4: Bitkilerin Tedavi Amaçlı Kullanımında Sorunlar
 
Bitkilerin Tıpta Kullanılması Konusunda Sorumluluklarımız 
Prof. Dr. L. Ömür Demirezer
 
Bitkisel Ürünler ve Güvenilirlikleri 
Prof. Dr. Tayfun Ersöz

---

---

87
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
BİTKİLERİN TIPTA KULLANILMASI KONUSUNDA 
SORUMLULUKLARIMIZ
Prof. Dr. L. Ömür Demirezer
Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmakognozi Anabilim Dalı 
Farmakognozi ve Fitoterapi Derneği Başkanı
İnsanoğlu bitkilerin kök, yaprak, çiçek, meyve gibi kısımlarının tedavi edici etkilerini 
deneme - yanılmayla veya tesadüflerle öğrenmiştir. Bitkilerle tedavi hakkında ilk ka-
yıtlara M.Ö. 5000’lerde Mezopotamya uygarlığında rastlanmış, 250 bitkisel drogun 
kullanıldığı tespit edilmiştir.
Bitkiler, gıda, baharat, kozmetik ve ilaç olarak kullanılırlar. İlaç olarak kullanılan bit-
kiler tıbbi bitkiler olarak isimlendirilirler. Tıbbi bitkiler, bitkisel ilaç yapımında, saf 
etkin madde eldesinde veya çay olarak kullanılır. Bitkisel ilaçlar, doğrudan bitki eks-
tresi ya da etkin madde bakımından zenginleştirilmiş bitki ekstresi taşıyanlar olarak 
iki şekilde bulunurlar. Saf etkin bileşiklerin izolasyonunda tıbbi bitkiler önemli bir 
kaynaktır. Tabiatta bulunmayan hiçbir madde bugüne kadar sentezlenememiştir, ta-
biat sentetik ilaçların geliştirilmesi için model bileşikleri sağlar. Tabiattan elde edilen 
saf etkin maddelere morfin, digoksin ve galantamin örnek verilebilir. 
Bitkilerle tedavide en önemli sorun bitkinin yanlış teşhisidir. Görüntüleri aynı, an-
cak tanımlandığında farklı olduğu tespit edilen bitkiler farklı biyolojik aktiviteye sa-
hiptirler; kullanılacak her bitkinin familyası, cinsi, türü doğru tanımlanmalıdır. Bit-
kilerin binominal isimlendirme yoluyla isimlendirildiğini bilen uzmanlarca teşhisin 
yapılması bu nedenle çok önemlidir. Bitkinin kullanılan kısımları da başka bir yanıl-
gı konusudur. Tıbbi bitkilerde drog kavramı önemlidir, her bitkinin her organı etkin 
madde içermeyebilir. 
Türkiye’de bitkilerle tedavi, aktar tarifleri, kulaktan dolma bilgiler, arkadaş önerile-
ri, medya ve internet aracılığıyla yapılmaktadır. Bitkinin etkili kısımlarının Avrupa’da 
eczanelerde Türkiye’de aktarlarda satılması ve Avrupa’da Sağlık Bakanlığı Türkiye’de 
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından onaylanması Avrupa ile Türkiye arasındaki 
önemli farklardır. Türkiye’de bu ürünler “gıda desteği” olarak kabul edilir ve gıdanın 
zararsız olduğu düşüncesiyle tüketilirler.

---

88
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
Tıbbi bitkiler, diğer ilaçlar gibi tedavi edici etkilere sahiptir, aşırı doz, kullanım süre-
si, hamilelikte kullanım, kullanılan diğer ilaçlarla etkileşim gibi konular mutlaka göz 
önüne alınmalıdır. Örnek verirsek:
• 
Diyabet ilacı kullanan hasta, konsantrasyon artırıcı olarak ginseng bitkisini alır-
sa hipoglisemi ile karşılaşabilir.
• 
Tansiyon düşürücü ilaç kullanan hasta, karaciğeri için fazla karahindiba tüketir-
se hipotansiyon riski oluşmaktadır.
• 
Warfarin pek çok bitki ile negatif etkileşime sahiptir
• 
Meyan kökü, potasyum kaybına neden olan diğer ilaçlarla etkileşimiyle potas-
yum kaybını arttırarak kalp ilaçlarına duyarlılığı arttırmaktadır.
• 
Sarı kantaron, siklosporin, digoksin gibi oral kontraseptifler (doğum kontrol 
ilaçları) ve antikoagulanlar (pıhtılaşmayı engelleyici) gibi pek çok ilaçla etkile-
şir ve ilacın serum seviyeleriyle tedavi edici etkilerini azaltabilir
• 
Keten tohumu alınan diğer ilaçların emilimini geciktirebilir.
• 
Isırgan aşırı dozda diyabet ilaçları ile etkileşmektedir.
Doz aşımı da istenmeyen etkilere yol açabilir:
• 
Sarımsak aşırı tüketildiğinde kalp, karaciğer ve böbreklerde zararlı etkilere yol 
açabilir
• 
Meyan 6 hafta süresince, günlük 20 g dan fazla kullanıldığında hipertansiyon, 
baş ağrısı, aşırı uyku, kalp zayıflığı oluşturabilir.
• 
Sarı kantaron yüksek dozda fototoksik etkilidir
Mate çayı aşırı dozda kas spazmları ve kalpte ritm bozuklukları oluşturmaktadır
• 
Adaçayı günde 15 g civarında tüketildiğinde aşırı ateş, titreme, konvulziyonlar 
meydana gelmektedir.
Sonuç olarak,
• 
Bitkiler eczacılara danışılmadan asla kullanılmamalıdır.
• 
Eczacıların bilgileri meslek içi eğitimlerle yenilenmelidir.
• 
Bilgiye konunun uzmanlarınca yazılan kitaplar ve benzeri doğru kaynaklardan 
ulaşılmalıdır.
• 
İnternette rastgele sitelerden uzak durmalı, bilimsel sitelerden doğru bilgiye ula-
şılmalıdır.

---

89
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu