THE 3
rd
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader
of Azerbaijan Heydar Aliyev
438
“polipentanomer”lərin alınması üçün xammal, həmçinin xalq təsərrüfatı üçün
əhəmiyyətli olan bir çox birləşmələrin: epoksidin, diolun, doymamış spirtin,
aminspirtlərin, dien karbohidrogenlərinin, polimer məmulatları üçün stabilləş-
diricilərin və plastifikatorların istehsalında yarımməhsullar kimi geniş tətbiq
sahələrinə malikdir.
Bu səbəbdən metiltsiklopentenlərin izomerlərinin sənaye məhsulu olan
tsikloheksanoldan birmərhələli olaraq dehidratasiyası və struktur izomer-
ləşdirilməsi ilə alınması və proses üçün səmərəli kataıizatorun
seçilməsi
müəyyən əhəmiyyət kəsb edir.
Müəlliflər
1
tsikloheksanolun aktiv
-formalı A-1 markalı alüminium ok-
sidi üzərində 450
C temperaturda dehidratasiyası zamanı əsas məhsul olan
tesikloheksenlə yanaşı, 26% miqdarında metiltsiklopentenlərin izomer qarışı-
ğının alındığını müəyyən etmişlər.
Prosesin metiltsiklopentenlərin alınması istiqamətinə yönəltmək məqsə-
di ilə katalizator olaraq IVB qrupunun keçid metalı sirkonium duzları ilə modi-
fikasiya olunmuş
-Al
2
O
3
istifadə olunmuşdur.
Yeni katalizator nümunələri
iştirakında tsikloheksanolun dehidratasiya və izomerləşməsi reaksiyası bir
mərhələdə tənlik üzrə baş verir:
-Al
2
O
3
-ün modifikasiyası sirkonium metalının ZrO(NO
3
)
2
·2H
2
O, Zr(NO
3
)
4
·5H
2
O
duzlarından istifadə olunmaqla aparılmışdır.
Reaksiyanın optimal şəraitinin tapılması üçün müxtəlif faktorların – tem-
peraturun və modifikatorun təbiətinin dəyişməsinin metiltsiklopentenin izo-
mer tərkibinin dəyişməsinə təsiri öyrənilmişdir. Alınmış təcrübi nəticələrdən
məlum olur ki, temperaturun 350-450
C intervalında dəyişməsi tsikloheksa-
nolun konversiyasının yüksələrək 100%-ə çatmasına
səbəb olur və
metiltsiklopentenlərin izomer qarışığının çıxımı 49,9% (1-CH
3
-37,7%, 3-,
4-CH
3
-12,2%) çatır. Bu zaman C
6
H
11
OH spirtinin tsikloheksenə dehidrata-
siyasına və onun metiltsiklopentenlərə daha yüksək intensivliklə izomerləş-
məsi üçün əlverişli şərait yaranır. Dehidratasiyadan alınmış tesikloheksenin
metiltsiklopentenlərə izomerləşmə dərəcəsi və selektivliyi, həmçinin də alın-
mış katalizatın 63-88
C-də qovularaq ayrılmış fraksiyasının
izomer tərkibi
cədvəldə verilmişdir.
Tsikloheksanolun sirkonium duzları ilə modifikasiya olunmuş Al
2
O
3
üzə-
rində birmərhələli izomerləşməsi (həcmi sürət 0,5 saat
-1
)