O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muxandislik iqtisodiyot instituti iqtisodiyot fakulteti

Birinchidan,
kichik korxonalar subyektining sust rivoji kо‘zga tashlanadi. 
Jami kichik biznes korxonalari sonida kichik korxonalar ulushi 10,7 foizni, 
mikrofirmalar ulushi 78,3 foizni tashkil etadi. 
Ikkinchidan,
kichik biznesning tarmoq tarkibida nomunosiblik kо‘zga 
tashlanadi. Kichik biznes korxonalari asosan qishloq xо‘jaligida (43 foiz), savdo va 
umumiy ovqatlanishda (25,6 foiz) kо‘pchilikni tashkil etadi. Sanoat, qurilish va 

---

25 
xizmat kо‘rsatish sohalarida kichik biznesning rivojlanishi nisbatan sust kechmoqda. 
Bu о‘z navbatida kichik biznesning iste’mol bozorlarini nisbatan qisqa muddatlarda 
mahsulotlar bilan tо‘ldirish imkoniyatini chegaralaydi. 
Uchinchidan,
respublika hududlari bо‘yicha kichik biznesning rivojlanishi har 
xillikka ega. Kichik biznes korxonalari Toshkent shahri (10,6 foiz), Samarqand 
(10,3 foiz) va Andijon (9,5 foiz) viloyatlarida kо‘proq tashkil topgan. 
Tо‘rtinchidan,
kichik biznesning mahsulot eksport qilish jarayonidagi 
ishtiroki talab darajasida emas. 
Bizning fikrimizcha, kichik biznesni rivojlantirish sohasida mavjud ushbu 
muammolarni samarali hal etish uchun respublika hukumatining bu sohani qо‘llab - 
quvvatlashga qaratilgan strategik dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish 
zarur. Bunday konsepsiyaning asosida nomutanosibliklarni bartaraf etishga, 
hududlarning iqtisodiy salohiyatidan samaraliroq foydalanishga imkon beruvchi 
tuzilmaviy о‘zgarishlar yotmog‘i lozim. 
Bizning fikrimizcha, kichik biznesni rivojlantirish konsepsiyasida asosiy 
e’tibor birinchi navbatda iqtisodiy salohiyatga ega faoliyat kо‘rsatayotgan kichik 
biznes subyektlarini qо‘llab - quvvatlash, tarmoq va hudud uchun zarur, ammo past 
rentabelli sohalarning rivoji uchun qulay imkoniyatlar yaratish, respublikaning 
ijtimoiy - iqtisodiy siyosati yо‘nalishlari va maqsadlariga mos faoliyat yuritayotgan 
xо‘jalik tuzilmalarini rag‘batlantirish, hududiy ahamiyatga ega mahsulot ishlab
chiqaruvchi kichik korxonalarga soliq imtiyozlari belgilash, lizing xizmati va 
investitsion xatarlarni sug‘urtalash tizimini kengaytirish va moliyaviy imkoniyatlari 
chegaralangan kichik tadbirkorlik korxonalarining bank kreditlaridan foydalanishiga 
yо‘l ochuvchi sharoitlarni ta’minlash vazifalariga qaratilmog‘i kerak.
Banklar tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini 
moliyaviy qо‘llab-quvvatlash uchun taqdim etilgan kreditlar 2016 yilda 1,6 barobar 
kо‘paydi va 3 trillion 700 mlrd. sо‘mni tashkil etdi. Tadbirkorlar va xususiy 

---

26 
shaxslarga berilgan mikrokreditlar miqdori esa 885 mlrd. sо‘mdan ortib, 1,8 
barobarga kо‘paydi
30
.
Shaxsiy yordamchi, dehqon va fermer xо‘jaliklarida chorva mollarini 
kо‘paytirishni rag‘batlantirish dasturini amalga oshirish yuzasidan bajarilayotgan 
chora-tadbirlar bugungi kunda sezilarli natijalar bermoqda. Faqat 2016 yilning 
о‘zida qoramol boqish bilan shug‘ullanadigan 467 mingdan ziyod fuqaroga mehnat 
daftarchasi ochildi. Bu esa ularning ijtimoiy va huquqiy himoyasini ta’minlash 
imkonini berdi. Shaxsiy yordamchi va dehqon xо‘jaliklarida qoramol boqish bilan 
band bо‘lganlar sifatida rо‘yxatga olingan fuqarolarning umumiy soni esa bir 
million nafardan oshib ketdi.
Yangi ish о‘rinlarini tashkil etish borasida kо‘rilayotgan chora-tadbirlar 2016 
yilning oxiriga kelib ish bilan band bо‘lmagan mehnatga layoqatli aholi о‘rtasida 
ishsizlar sonini mamlakatimiz bо‘yicha 5-6 foizgacha kamaytirish imkonini berdi.
О‘zbekistonda boshlanayotgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichida 
xо‘jalik yuritish mexanizmining samaradorligini oshirishning qо‘shimcha 
rezervlarini qidirib topish hamda mamlakatning jahon hamjamiyatiga kirib borishiga 
imkon yaratuvchi sharoitlarni yaratish vazifalari muhim ahamiyat kasb etib 
bormoqda. О‘zbekiston uchun ma’qul bо‘lgan iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish 
usullari esa birinchi navbatda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish zaruriyatiga borib 
taqaladi. 
О‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy 
islohotlarning eng muhim masalalaridan biri, bu - kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik subyektlari tomonidan mamlakat yalpi ichki mahsuloti hajmini keskin 
oshirish, bandlik masalalarini hal qilish, aholi daromadlarini kо‘paytirish hamda 
milliy farovonlikni ta’minlashdan iboratdir. Chunki, yirik ishlab chiqarish 
obyektlariga qaraganda kam sarmoya talab qiladigan hamda turli о‘zgarishlarga 
moyil bо‘lgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari mahsulot turlarini 
yangilash, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va shu bilan birga, bozor 
30
Каримов И. А. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз 
фаровонлигини оширишга хизмат қилади. // Халқ сўзи, 2011 йил 22 январь. 

---

27 
konyunkturasining beqaror hamda vaqti-vaqti bilan takrorlanib turadigan iqtisodiy 
inqirozlari sharoitiga tez moslashuvchanlik imkoniyatini tug‘diradi. 
Shuni ta’kidlash joizki, makroiqtisodiy va ishbilarmonlik muhitini yaxshilash 
borasida chora-tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida oxirgi yillarda kichik 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishida ijobiy siljishlar rо‘y berdi. 
Uning kelgusida ham jadal sur’atlar bilan rivojlanishi iqtisodiy islohotlarni amalga 
oshirishning ustuvor vazifalaridan bо‘lib qoladi. Kichik biznes va xususiy kichik 
biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning tez sur’atlar bilan rivojlanishini 
ta’minlamasdan barqaror iqtisodiy о‘sish va ijtimoiy soha muammolarini hal etish 
mumkin emas. Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotning asosini 
xususiy sektor tashkil etishi lozim.
О‘tgan davr ichida, davlat tomonidan qо‘llab-quvvatlash maqsadida 
iqtisodiyotning mazkur sohasiga doir qator qonunchilik hujjatlari qabul qilindi. 
Qabul qilingan farmonlar va qarorlar kichik biznes va xususiy kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikning rivojlanish tomon yuz tutishida katta о‘rin egalladi. Bu 
hujjatlar ham, о‘z navbatida, yil sayin hayotga mos ravishda о‘zgartirilib, 
kengaytirilib borilmoqda. Bularning barchasi kichik korxona va xususiy 
tadbirkorlarning kо‘payishi, erkin va keng faoliyat yuritishini ta’minlash hamda 
ularni qо‘llab-quvvatlashga qaratilgandir.
Davlat tomonidan kichik biznes va xususiy kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikning bunday qо‘llab-quvvatlanishi uning real sektordagi о‘rnining 
sezilarli darajada о‘zgarishiga olib keldi. О‘tgan о‘n yil vaqt ichida bunday 
о‘zgarish va kо‘rsatkichlarga erishish, qilingan mehnat va intilishlarning besamar 
ketmaganligini kо‘rsatadi.

Kichik biznes va xususiy kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 

rivojlanishiga imkon yaratib beruvchi asosiy sharoitlardan biri-bu raqobat muhitini 
yaratish va xо‘jalik yuritish subyektlariga iqtisodiy erkinlik berishdir. Muammoning 
mohiyatini bunday tushunishning о‘zi hozirgi zamon jahon iqtisodiyoti 
rivojlanishining о‘ziga xos xususiyatlaridan biri-kichik biznesning tobora о‘sib 
borayotgan 
ahamiyatini 
yanada 
yaxshiroq 
tushunishga 
imkon 
beradi. 

---

28 
Iqtisodiyotning aynan shu tarmog‘i qobiliyatli va ishbilarmon odamlarni tanlab 
olishning samarali tizimini ifoda etadi, zaruriy raqobat muhitini yuzaga keltiradi, 
yirik xо‘jalik tuzilmalari tomonidan yechilishi qiyin bо‘lgan bir qator muammolarni 
tez orada yechishga imkon yaratadi. 
Kichik biznes sohasida band firmalar kо‘pincha yuqori texnologiyali ishlab 
chiqarishni tashkil etishga urinishlari bilan xarakterlanadi. Ular faoliyati 
strategiyasi asosan quyidagilardan tashkil topadi: