Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

 Ekologik suksessiya
Agar uyingizdagi maysalar umuman o’rilmasa nima bo’lgan bo’lar edi.? 
Maysalar uzun bo’lib ketar edi va tez orada yaylov kabi ko’rinishga ega bo’lar edi. 
Keyinchalik hududga hayvon yoki shamol orqali kelib qolgan urug’lardan 
o’simliklar o’sa boshlaydi. Keyin esa daraxtlar unib chiqa boshlaydi. Aslida esa 20 
yilda biror marta bo’lsa ham mayzalar o’to’rish mashinasida o’rilgan deb aytish 
qiyin. Ekologlar sizning maysazoringiz qaysi eko tizim turiga kirishi haqida aytib 
bera olishadi. Agar bu o’rmon bo’lganda edi, ular sizga bu yerda o’sayotgan 
daraxtlar turi hamda ular o’sishi uchun qancha vaqt talab qilishi haqida oldindan 
aytib bera olishar edi. Hududda yashaydigan turlardagi bosqichma –bosqich sodir 
bo’ladigan o’zgarishlar ularning uzluksizligi normalligini bildiradi. Ketma-ketlik 
dunyo bo’ylab turli joylarda turlicha sodir bo’ladi.
 Asosiy suksessiya 
Lava vulqonlar og’zidan otiladi va u yo’lida uchragan hamma narsalarni yo’q 
qila oladigan darajada juda qaynoq. U sovigandan so’ng esa toshdan iborat bo’lgan 
yerning bir shakliga kiradi. Bir kun kelib bu yerlar o’rmon yoki maysazorga 
aylanishini tasavvur qilish qiyin. Bu jarayon dastlab asosiy ketma-ketlik deb 

---

58 
nomlangan o’simlik mavjud bo’lmagan joylardan boshlanadi. Bu jarayon uchib 
kelgan lishayniklar bilan birga boshlanadi. Bu turlar doimiy turlar deb ataladi 
qaysiki bir joyda doim yashovchi turlardir. Ular qurg’ochilikdan, yuqori 
haroratdan, sovuqdan va noqulay sharoitdan jon saqlab qolishadi va tez-tez 
tuproqqa aylanishadi. 
O’rmon ekotizimi 
 
O’rmon eko tizimi boylab sayohatni tasavvur qilib koraylik. Daraxtlar, 
butalar, mayda o’simliklardan iborat. Bu yerda siz olmaxon, qushlar va 
hasharotlarni korishimiz va ularning ovozini eshitishingiz mumkin. Yana maymun 
va qo’ziqorinlarni ham ko’rishingiz mumkin. Bu yuzlab turlar yashaydi. Hozir esa 
bug’doy dalasini tasavvur qiling. Siz bu yerda bir nechtagina turni uchratishingiz 
mumkin: bug’doy o’simligi, hasharotlar va begona o’tlardir. O’rmon bug’doy 
dalasidan ko’ra ko’proq turdagi o’simliklardan iborat. O’rmon yuqori darjadagi 
biologic xilma-xillik yani bio xilma-xillikdan iborat.bio xilma-xillik ekotizimda 
hayotning turli tumanligini anglatadi.