O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

11-
 
MAVZU. O‘ZBEKISTON VA JAHON HAMJAMIYATI. 
Reja: 
1.
O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor tamoyillari. 
2.
O‘zbekiston Respublikasining BMTga a’zo bo‘lishi hamda jahon 
hamjamiyatidagi o‘rni hamda nufuzining ortib borishi. 
3.
O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan istiqbolli 
hamkorligi. 
4.
O‘zbekistonning ShHT bilan aloqalari. 
5.
O‘zbekistonning MDHdagi o‘rni va Markaziy Osiyo davlatlari bilan 
o‘zaro hamkorlik aloqalari. 
6.
O‘zbekiston faol tashqi siyosatining yangi bosqichi. 
1.
 
O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor 
tamoyillari. 
XX asrning oxirgi o‘n yilligi insoniyat tarixiga buyuk o‘zgarishlar davri bo‘lib 
kirdi, chunki yer yuzida vaziyat, kuchlar nisbati keskin o‘zgarib, bir-biriga 
qarama-qarshi bo‘lgan SSSR va AQSh yetakchilik qilgan ikki ijtimoiy-siyosiy tuzum, 
ikki harbiy-siyosiy blok barham topdi. Sotsialistik tuzum yemirilishi bilvosita butun 
mamlakatlar taqdiriga ta’sir etdi. Dunyo yangilanishi jarayonida har bir davlat o‘z 
taraqqiyot ko‘lami bilan jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olish uchun harakat 
boshladi. Shular qatori O‘zbekiston ham jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olish 
maqsadida o‘zining ijtimoiy-siyosiy yangilanish dasturini ishlab chiqdi. 
O‘zbekistonning o‘z taraqqiyot istiqbollari uchun qulay jo‘g‘rofiy-siyosiy 
imkoniyatlarga ega ekanligi ham mustaqil tashqi siyosat yuritish, jahon 
hamjamiyatidan munosib o‘rin olish uchun imkon berdi. Xususan, O‘zbekistonning 
Markaziy Osiyo mintaqasidagi o‘rni, bu hududda istiqomat qiladigan xalqlarning 
qadimdan hamfikr bo‘lib kelgani Markaziy Osiyo mintaqasida tashqi siyosat 
yuritishda ijtimoiy zarurat hisoblanib kelinmoqda. 
Ma’lumki, sobiq ittifoq davrida O‘zbekiston tashqi siyosatda boshqa davlatlar 
bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa qilish imkonidan mahrum bo‘lib, respublikaning o‘rni 
faqat qog‘ozlarda federatsiya sub’yekti sifatida mustahkamlangan edi, xolos. 
O‘zbekiston o‘z imkoniyatlarini dunyo miqyosida ko‘rsatishdan ajrab qolgan, xorij 
bilan xalqaro aloqalar faqat markazning ruxsati bilan amalga oshirilar edi. 
Istiqlolning 
dastlabki 
kunlaridan 
boshlab 
O‘zbekistonda 
xalqaro 
tashkilotlarning faoliyatini o‘rganish, xorijiy davlatlar bilan diplomatik, turistik 
aloqalarni yo‘lga qo‘yish va bu ishlarda faoliyat yuritish uchun yuqori malakali milliy 
kadrlar yetishtirish ehtiyoji kelib chiqdi. Shuni ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston bu 
ishlarni rejali tarzda amalga oshirdi. 
“Xalqaro hamjamiyatning to‘la huquqli a’zosi bo‘lgan O‘zbekiston 
Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, xalqaro huquq sub’yekti 

---

174 
sifatida qatnashadi, uning maqsadlari mustahkam tinchlik, qurolsizlanish, o‘z 
hududini qurol-yarog‘lardan holi qilish, yadroviy qurolni va boshqa ommaviy qirg‘in 
qurollarini yo‘qotish, suveren davlatlar o‘rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda 
kuch ishlatish va tazyiqqa yo‘l qo‘ymaslikdan iborat”, - deb 1991-yil 31- avgustda 
Oliy Kengash VI sessiyasida qabul qilingan “Mustaqillik haqidagi Bayonot”da o‘z 
tashqi siyosatining asosiy yo‘lini belgilab olgan O‘zbekiston Respublikasi 1992-yil 
8-dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyamizning 17- moddasida bu yo‘lni qonun bilan 
mustahkamladi. O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor 
tamoyillari quyidagilarni tashkil etadi: 
•
milliy-davlat manfaatlarini ustun qo‘ygan holda tashqi siyosatda 
davlatlarning suveren tengligini hisobga olish; 
•
umumbashariy qadriyatlarni ustun qo‘ygan holda nizoli mojarolarni tinch 
yo‘l bilan hal etish; 
•
tashqi siyosatdagi teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlikni o‘rnatishda 
boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; 
•
barcha tinchliksevar davlatlar bilan tashqi aloqalarni o‘rnatishga intilish; 
•
xalqaro huquq normalarini tan olgan holda jahon hamjamiyatida xalqaro 
talablarga rioya qilish; 
•
tashqi siyosatda ko‘p tomonlama aloqalarni o‘rnatishda xalqaro 
tashkilotlar doirasida aloqalarni kengaytirish masalalari kiritildi. 
O‘zbekiston Respublikasi butun jahon jamoatchiligi oldida xalqaro huquqning 
umumjahon e’tirof etgan normalariga sodiqligini Konstitutsiya darajasida ham 
mustahkamladi. Xalqaro huquqning tamoyillari va normalarining butun bu majmui 
Konstitutsiyaga BMT Ustavidan, Inson huquqlari umumiy deklaratsiyasidan va inson 
huquqlariga oid boshqa xalqaro huquq bitimlardan, Xelsinki bitimi, Parij va Madrid 
xartiyalariga asoslandi. Shuningdek, asosiy qonunga 
kiritilgan 
qonunlarni 
rivojlantirish maqsadida “Diplomatik 
munosabatlarni o‘rganish tartibi”, “O‘zbekistonda xalqaro shartnomalarni tuzish, 
ijro etish va bekor qilish” haqida aktlar ham qabul qilindi. Ularda tashqi siyosatning 
har tomonlama asoslangan tamoyillari o‘z aksini topdi. 
Shu o‘rinda aytib o‘tmoq lozimki, bu tamoyillar yosh suveren davlatning 
asosiy tashqi siyosiy doktrinasini ifoda etish bilan birga davlatlararo munosabatlar 
yo‘nalishlarining rivojlanishi va keng doiradagi tashqi muammolarni hal qilish 
imkonini berdi. Mamlakatimizni jahon xalqlari tinchligi va xavfsizligini 
mustahkamlashga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahon miqyosida 
mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta’minladi. O‘zbekiston Respublikasi 
o‘zining tashqi siyosatdagi yo‘nalishlarini demokratik prinsiplarga asoslangan holda 
olib borar ekan, 1991-yil dekabrdan 1992-yil iyul oyigacha bo‘lgan davr ichida 
respublikani 111 davlat, 2015-yilga qadar esa O‘zbekiston mustaqilligini 180 dan 
ortiq davlat tan oldi. 2018-yilga kelib, ular 134 tani tashkil etgan bo‘lsa, 2021-yilda 
138 ta mamlakat bilan diplomatik, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy 
aloqalar o‘rnatildi. Toshkentda AQSh, Turkiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk 
Britaniya, Xitoy, Hindiston, Pokiston va boshqa rivojlangan mamlakatlarning 

---

175 
elchixonalari ochildi. Poytaxtda 44 ta davlat diplomatik missiyasi akkreditatsiyadan 
o‘tdi. Shuningdek, O‘zbekistonda 88 ta xorijiy mamlakatlar va xalqaro 
tashkilotlarning, 24 ta hukumatlararo va 13 ta nohukumat tashkilotlarning 
vakolatxonalari faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘z navbatida, O‘zbekistonning elchilari 
dunyodagi 46 ta davlatlarda faoliyat ko‘rsatmoqdalar. 
Mustaqil O‘zbekiston tashqi siyosatining asosini ochiq-oydinlik, teng 
huquqlik, demokratik prinsiplariga sodiqlik, umuminsoniy qadriyatlarini ulug‘lash, 
respublika ijtimoiy hayotidagi demokratik jarayonga ta’sir qilish kabilar tashkil etadi 
va Respublika tashqi siyosati tinchlik va xavfsizlik uchun umumjahon e’tirof etgan 
ochiq, yakdillik talablariga asoslanadi. 
So‘nggi yillarda O‘zbekiston barcha xorijiy hamkorlar bilan o‘zaro foydali 
munosabatlarni rivojlantirishdan manfaatdor bo‘lib, asosiy tashqi siyosiy 
harakatlarini 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan eng muhim 
sohalarga qaratgan. 
Mazkur hujjat mamlakatning tashqi siyosat sohasida quyidagi eng muhim 
ustuvor yo‘nalishlarini shakllantiradi: 
-
davlat mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, mamlakatning xalqaro 
munosabatlarning to‘laqonli sub’yekti sifatida o‘rni va rolini yanada mustahkamlash, 
rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, O‘zbekiston atrofida xavfsizlik, 
barqarorlik va do‘stona qo‘shnichilik munosabatlar mintaqasini yaratish; 
-
O‘zbekiston Respublikasining xalqaro nufuzini mustahkamlash, dunyo 
hamjamiyatiga mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar to‘g‘risida ob’yektiv 
axborotni yetkazish; 
-
O‘zbekiston tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatining me’yoriy- 
huquqiy bazasini, shuningdek, xalqaro hamkorlikning shartnoma-huquqiy asoslarini 
takomillashtirish; 
- O‘zbekiston davlat chegarasini delimitatsiya va demarkatsiya qilish 
masalalarini tartibga solish. 
Umuman, O‘zbekistonning tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yo‘nalishlari 
barqaror, adolatli va demokratik davlat qurishga, mamlakatning tashqi oshkoraligini 
ilgari surishga hamda regional va ko‘p tomonlama o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishga 
qaratilgan. 
Mamlakat hozirgi tashqi siyosiy faoliyatining ustuvor yo‘nalishlari Harakatlar 
strategiyasida ko‘rsatilgan vazifalar doirasida bo‘lib, xalqaro maydonda aloqalarni 
kengaytirishga yangi yondashuvlarni ishlab chiqish bo‘yicha amaliy qadamlarda o‘z 
aksini topmoqda. 
Shu munosabat bilan Turkiya, Hindiston, Xitoy, Yaponiya, Germaniya, 
Fransiya, Afg‘oniston, Qozog‘iston, Turkmaniston kabi dunyo mamlakatlari bilan 
ko‘p qirrali hamkorlikni yanada rivojlantirishga doir bir qator tegishli dasturiy 
hujjatlar ishlab chiqilgan va qabul qilingan, “yo‘l xaritalari” tasdiqlangan. 
Oliy va yuqori darajalardagi tashriflar davomida mamlakatning milliy 
manfaatlariga javob beradigan hamda yaqin va uzoq xorijiy davlatlar bilan aloqalarni 

---

176 
kengaytirishga qaratilgan faol, ochiq, pragmatik va chuqur o‘ylangan tashqi siyosiy 
yo‘nalishni rivojlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. 
Tabiiyki, yangi ustuvor yo‘nalishlar va yondashuvlar tashqi siyosiy boshqarma 
tuzilishining tubdan isloh qilinishini talab etdi. Tashqi ishlar vazirligida yangi 
bo‘linmalar tashkil etildi, Belarus va O‘monda vakolatxonalar, Rossiya va 
Qozog‘istondagi shaharlarda bir qator bosh konsulliklar ochildi. Diplomatik 
faoliyatning iqtisodiy tarkibi kuchaytirildi. 
Xalqaro maydondagi hamkorlik ilg‘or dunyo tajribasini o‘rganish, xorijiy 
mamlakatlar bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish orqali O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish bo‘yicha vazifalarni hal qilishga yordam berishi kerak, bu mamlakatda 
maksimal qulay amaliy va investitsion muhitni shakllantirishga o‘z hissasini qo‘shadi. 
Bu borada Respublika tashqi siyosiy strategiyasi xorijiy mamlakatlar bilan 
savdo-iqtisodiy 
hamkorlikni rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni, ilg‘or 
texnologiyalarni ishlab chiqarishga jalb etish, mahalliy eksport geografiyasini 
kengaytirish sohasida yangi qirralarni ochdi. 
O‘zbekistonning tashqi siyosat sohasidagi muhim ustuvor yo‘nalishi 
dunyoning yetakchi davlatlari va xalqaro tashkilotlari bilan strategik sheriklik hamda 
hamkorlikning muvozanatlangan tizimini shakllantirishdan iborat. Bunday 
yondashuv iqtisodiyotni modernizatsiyalash, barqarorlik va xavfsizlikni qo‘llab- 
quvvatlash, Markaziy Osiyoda hamkorlik uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish 
vazifalarining samarali hal qilinishini ta’minlashga qaratilgan. 
Bugungi kunga kelib O‘zbekiston Respublikasi milliy xavfsizligining tub 
manfaatlaridan kelib chiqqan holda uning tashqi siyosat sohasidagi sa’y- 
harakatlarining 
asosiy 
maqsadi 
davlat 
mustaqilligini 
mustahkamlashdan, 
mamlakatning xalqaro jabhada milliy maanfaatlarini ilgari surishdan, O‘zbekiston 
fuqorolari va yuridik shaxslarning haq-huquqlarini himoya qilishdan, tashqi iqtisodiy 
hamkorlikni kengaytirishdan, O‘zbekiston tevaragida xavfsizlik, barqarorlik va 
yaxshi qo‘shnichilik makonini yaratishdan iboratdir. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan 
amalga oshirilgan islohotlar natijasida vatanimizning tashqi siyosatini shakllantirish 
va amalga oshirish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. 
O‘zbekiston Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev rahbarligida mamlakatning 
yangilangan tashqi siyosati ochiq, do‘stona va pragmatik tamoyillarga asoslangan. 
Xususan, O‘zbekiston barcha xorijiy mamlakatlar bilan munosabatlari va jahon 
hamjamiyati bilan samarali hamkorligi xalqimiz va yurtimiz manfaatlaridan kelib 
chiqib belgilangan.