O’zbekiston Respublikasi Transport Vazirligi Toshkent Davlat Transport Universiteti

bozor iqtisodiyotining ham o‘ziga xos 
kamchilik va ziddiyatlari mavjud. 
Bozor iqtisodiyotining
asosiy ziddiyati 
shundan iboratki, u o'zining bosh nazorat
 
mexanizmi -raqobatning kuchsizlanishiga 
yo’l qo'yadi va hatto buni
 
rag'batlantiradi. Bunday iqtisodiyotda raqobat 
kuchsizlanishining ikkita
 
asosiy manbai mavjud:
 
1) bozor iqtisodiyoti sharoitidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan 
quvib va o'z iqtisodiy mavqelarini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan 
yo'lidan ozod bo'lishga harakat qiladilar. Firmalaming qo'shilib ketishi, 
kompaniyalaming xufyona kelishuvi, raqobatlashuvning noqonuniy usullari 
(masalan, jismoniy kuch ishlatish, zo‘ravonlik, tazyiq o‘tkazish va h.k.) ni qoilash - 
bulaming barchasi raqobatning kuchsizlanishi va uning tartibga soluvchilik 
ta'sirining pasayishiga olib keladi; 

---

2) bozor tizimi rag‘batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning 
zaiflashishiga olib keladi. Eng yangi texnologiya, odatda:
a) juda katta miqdordagi real kapitaldan foydalanishni;
b) yirik bozorlar boiishini;
v) kompleksli, markazlashgan va qat’iyan bir butun boiib birlashgan 
bozoming tarkib topishini;
g) boy va ishonchli xomashyo manbalarini talab qiladi. Bunday texnologiya 
bozoming hajmiga nisbatan keng miqyosdagi hisoblanuvchi ishlab chiqamvchilar 
mavjud boiishi zamrligini bildiradi. Boshqacha aytganda, eng yangi texnologiyani 
qoilash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish, aksariyat 
hollarda ko‘p miqdordagi mayda firmalar emas, uncha ko‘p boimagan yirik ishlab 
chiqamvchilar mavjud boiishini taqozo qiladi. 
Bozor tizimi jamiyatning yuqori ehtiyojli tovarlar bilan ta’minlanishiga ham 
kafolat bermaydi. Raqobatning kuchsizlanib borishi iste’molchining erkinligiga ham 
putur etkazadi. Bozor tizimi o‘zining iste’molchining xohishiga ancha mos keluvchi 
resurslami taqsimlash layoqatini ham yo‘qotib borishi mumkin. Bozor 
iqtisodiyotning navbatdagi ziddiyati jamiyat a’zolari daromadlaridagi tengsizlikning 
kuchayib borishi va aholining tabaqalanishi bilan bogiiq. Bunday iqtisodiyot har 
qanday yuksak darajada rivojlanmasin daromadlar tengsizligini bartaraf qila 
olmaydi, faqat uni maium darajada yumshatish mumkin. 
Bozor iqtisodiyotining umumiy e’tirof qilingan kamchiliklaridan yana biri 
shundan iboratki, u ijtimoiy ne’matlar va xizmatlami ishlab chiqarib, bozorga taklif 
qilishga qodir emas. Shu sababli jamiyat a’zolarini bunday ne’matlar va xizmatlar 
bilan ta’minlash davlat zimmasida boladi. Tovarlar hajmi bilan pul massasi 
o‘rtasidagi ro‘y berib turadigan nomuvofiqlikni bartaraf eta olmaslik ham bozor 
iqtisodiyotining ziddiyati hisoblanadi. Bu pulning qadrsizlanishi, ya’ni inflyatsiya 
jarayoni orqali namoyon boiadi. 
Bozor iqtisodiyotining asosiy ziddiyatlari bilan bir qatorda quyidagi