Ob’ektning sistematik holali Tip. Xordalilar – Chordata Kenja tip

qoquv patlari
deb ataladi(
38 – rasm
). Qoquv patlari uch turli bo’ladi: 
panjalarda bo’ladigan birinchi tartibdagi qoquv patlari yoki katta qoquv patlari va 
bilakka birikadigan ikkinchi tartibdagi qoquv patlari yoki kichik qoquv patlari 
hamda parlarga bo’linadi. 
Tuzilishi tipik qoquv patnikiga o’xshash va murtak holicha saqlangan 
birinchi barmoqdagi to’p–to’p patlar 
qanotcha 
deb ataladi. Uchish vaqtida ma’lum 
darajada rullik vazifasini bajaradigan katta dum patlari 
yo’naltiruvchi pat
laridir.
. 
38 – rasm. Qoquvchi patning tuzilish sxemasi: 
1 – pat o’qi, 2 – pat yelpig’ichi, 3 – pat tanasi, 4 – birinchi tartibdagi 
tolachalar, 5 – ikkinchi tartibdagi tolachalar, 6 – ilmoqchalar. 
Pat kaptar gavdasini boshidan oxirigacha qoplab olmasdan, balki terining 
ma’lum qismlari – pteriliylardagina bo’ladi, shu qismlar orasida patsiz joylar –
apteriylar ham bor (
39 – 40 – rasm
). 
 
39 – rasm. Qanot skeletida qoquv patlarining joylanishi: 
1
– birinchi tartibdagi qoquv patlari, 2 – ikkinchi tartibdagi 
qoquv patlari,
3 – uchinchi tartibdagi qoquv patlari, 4 – qanotcha. 

---

40 – rasm. Kaptar terisidagi 
pteriliy
 (1) hamda 
apteriy
larining (
2
) 
qorin va orqa tomonidan ko’rinishi. 
Kichkina va yumaloq boshining uchidagi tumshuq asosan suyakdan tashkil 
topgan bo’lib, uning ustini shoxsimon moddali qin qoplab olgan. Qushlarning 
tumshug’i oziqlanish xarakteriga qarab turli–tuman shaklda tuzilgan bo’ladi. 
Tumshug’i ustki va ostki tumshuqdan iborat. Ustki tumshug’ining asosida burun 
teshiklari bor. Kaptar, to’tiqushlar va kunduzgi yirtqich qushlarning tumshuqusti 
asosidagi voskovitsa sezuvchi tanachalarga boy, bo’rtib chiqqan yumshoq teri bilan 
qoplangan. 
Katta ko’zlari boshining ikki yoniga o’rnashgan bo’lib. ustki va pastki 
qovoqlar hamda ko’zining oldingi burchagida pirpiratuvchi yumgich pardasi bor. 
Ko’zlarining orqasida va bir oz pastroqda shakli o’zgargan kontur patlar bilan 
qoplangan tashqi quloq kanalining teshigi joylashgan bo’lib, u quloqning nog’ora 
pardasiga borib taqaladi. Nog’ora parda orqali ajralib turgan o’rta quloq yoki 
nog’ora bo’shlig’i og’iz bo’shlig’i bilan ingichka yevstaxiev nayi orqali qo’shiladi. 
Bunga ishonch hosil qilish uchun nog’ora pardani nina bilan teshib, undan qil 
o’tkazilsa, uning uchi og’iz bo’shlig’idan chiqadi. Og’iz burchaklarini qaychi bilan 
kesib, tumshuqni yon tomonlarga qayirib qo’ying va og’iz bo’shlig’ining tuzilishi 
bilan tanishib chiqing. Og’iz bo’shlig’ida uchi ingichka til joylashgan bo’lib, uning 
orqa qismi ovqatni yutishga yordam beruvchi o’simta popukchalar bilan qoplangan. 
Tilning tubida atrofi uchta tog’ay bilan o’ralgan hiqildoq joylashgan. Hiqildoqdan 
keyin halqum joylashgan bo’lib, undan qizilo’ngach boshlanadi. 
Dum asosida dumg’aza bezi, uning tag qismida kloaka joylashgan. 
Kaptaming orqa oyog’i ham boshqa qushlarniki singari son, boldir hamda uzun va 
ingichka pixdan iborat. To’rtta barmoqlari shu pixga birikadi. Shu barmoqlardan 

---

uchtasi oldinga va bittasi, ya’ni birinchi barmoq orqaga yo’nalgan. 
Ma’lumki, qushlarda katta hajmli