Ma’lumot tashuvchilar.
CD-R(Compact Disc-Recordable –
yoziluvchi kompakt disk
), CD-RW
(
Compact DiskRewritable
- 1000
martagacha qayta yozish mumkin bo‘lgan disk) - lazerli (kompakt)
diskga 650 Mbayt (700 Mbayt) hajmdagi ma’lumotni yozish mumkin.
DVD
(Digital Versatile Disk) disklar bir yoki ikki taraflama
ma’lumot yozish imkoniyatini beradigan tarzda tayyorlanadi. Taraflari
soniga qarab DVDlar DVD-5, DVD-9, DVD-10, DVD-14, DVD-18
turlarga bo‘linadi va mos ravishda 5, 9, 10, 14, 18 Gb ma’lumotni
saqlaydi.
HD DVD
(yuqori aniqlikdagi raqamli universal disk) – DVD
disklarga nisbatan yuqori aniqlik va hajmga ega. HD DVD disklar DVD
disklarga qaraganda 5 marotaba ko‘proq axborotni saqlaydi. HD DVD
disklardagi axborotlar bir qatlamli diskda 15Gb, ikki qatlamli diskda
30Gb ni tashkil qiladi.
224
Blu-ray Disc, BD
(ingl. blue ray — xavo rang nur va disc-disk)-
optik disk tashuvchi formati bo‘lib, raqamli axborotlarni hamda yuqori
aniqlikdagi videomateriallarni katta zichlikda yozish imkonini beradi.
Blu-ray Disc dagi axborotlarni o‘qishda qisqa to‘lqinli lazer (405 nm)
dan foydalaniladi. Ushbudisklardagi axborot hajmi bir qatlamli diskda
25Gb, ikki qatlamli diskda 50Gbni tashkil qiladi.
Manipulyatorlar.
Kompyuterni boshqarish uchun sodda, qulay va
ommmabop bo‘lgan qurilmalardan biri bu manipulyator (sichqoncha)
hisoblanadi
.
Sichqoncha, oyoq manipulyatori, sharikli manipulyator (trekbol),
djoystik
Ta’limda mul’timedia texnologiyalaridan foydalanish.
Jahon
miqyosida nazar soladigan bo‘lsak kompyuter grafikasi va dizayn juda
ham keng darajada rivojlangan. Ularni amalda anchadan buyon qo‘llab
kelishmoqda. Lekin bu yaratilayotgan barcha dasturlar, roliklar,
dizaynlarning asosiy qismi kinofilmlar, multfilmlar, web-saytlar uchun
yaratilmoqda. Maxsus saytlarda fanlarga mavzulashtirilgan multimediali
darsliklarning kamligi, borlarini ham aniq bir fanni mavzularini to‘la
yoritib bera olmasligi ta’lim sohasiga yanada ko‘proq e’tibor berish
lozimligini e’tirof etadi. Lekin elektron darsliklar ichiga kiritilgan matnli
yozuvlar, rasmlardan hozirda grafikaning eng zamonaviy yo‘nalishi
bo‘lgan roliklarning yaratilishi saytlarga va shunga tegishli bo‘lgan
225
narsalarga qiziqishni oshiradi. To‘g‘ri bu sohada ko‘p ishlar amalga
oshirilgan. Darslarning multimedia imkoniyatlaridan foydalanib o‘tilishi
o‘qituvchilarga bir qancha qulayliklar tug‘diradi. Chunki, shu fanga
mavzulashtirilgan ovozli dasturlar, rasmli ishlanmalar, harakatli
yozuvlar (prezentatsiyalar), multiplikatsiya ko‘rinishida yaratilgan
filmlar, animatsiyalar bir tomondan o‘qituvchi uchun yangillik bo‘lsa,
ikkinchi tomondan ta’lim oluvchilar uchun qiziqarli va diqqatini o‘ziga
jalb qiladi va mavzuni yaxshi o‘zlashtirilishiga turtki bo‘ladi.
Multimedia
texnologiyalarining
afzalliklari
va
alohida
xususiyatlarini sanab o‘tamiz:
- turli xil ko‘rinishdagi katta xajmdagi axborotlarni bitta diskda saqlash
imkoniyati mavjud (bir necha bobli matnlarni, minglab yuqori sifatli
tasvirlarni bir necha soatli film va roliklarni hamda tovushli
axborotlarni);
- sifati saqlangan holda ekranda tasvirlarni qismlarga ajratish yoki ularni
eng qiziq hamda kerakli qismlarini kattalashtirish imkoni mavjud;
- grafiklar, tasvir va rasmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning
ko‘rsatgichlarini hisoblash, ilmiy yoki o‘rganish maqsadida dasturiy
vositalar yordamida ishlov berish imkoniyati;
- tasvir yoki tasvirni yoritish maqsadida foydalanilgan matn hamda
boshqa ko‘rsatilayotgan axborotdan kalit so‘zlarni yoki tasvirni kerakli
qismini ma’lumot olish hamda tushuntirish uchun kerakli axborotni
ajratib olish imkoniyatlari mavjud;
- statik yoki dinamik tasvirga monand uzluksiz musiqa hamda boshqa
audio ta’minotini olib borish imkoniyati;
- «stop-kadr» (kadrni to‘xtatish) ish tartibidan foydalanib videoyozuv
lavhasidan foydalanish imkoniyati;
- global Internet tarmog‘iga ulanish hamda uning resurslaridan
foydalanish imkoniyati mavjud;
- grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga ishlov
bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan afzallik va xususiyatlardan tashqari yana
ko‘pgina imkoniyatlar ham mavjud, jumladan, tasvirni yaxlit yoki bir
qismini avtomatik ravishda ko‘rish, tanlangan joyini saqlab qolish va
belgilab qo‘yishlardir6.
Multimedia tizimlarini paydo bo‘lishi axborot texnologiyalarini
rivojlanishiga va ilm-fanda, talimda, savdoda (biznesda) tibbiyotda keng
ko‘lamda tadbiq etilishiga turtki bo‘ldi.
226
Axborot texnollogiyalarining multimedia vositalari o‘quv
jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga
egadir:
- differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil qilishi;
- o‘qish jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi;
- o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
- o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik
jarayonini ko‘rsatishi;
- fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi
kompter va axborot texnologiyalardan foydalanishi;
- o‘quvchi–ta’lim oluvchilarga fanni o‘zlashtirish uchun strategik
ko‘nikmalar hosil qilishi va hokazo.
Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni, ulardan o‘quv
jarayonida foydalanish va kelgusida ta’lim tizimida o‘quv jarayoni
uchun ma’lumotlar bazasini va animatsion taqdimotlar yaratishdek
muhim vazifani amalga oshirishga zamin hozirlaydi.
Multimedia gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar
texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar
va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar,
telekadrlar, animatsiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy mahsulotda
integratsiyalaydi;
- muayyan vaqtdagi ish, o‘z tabiatiga ko‘ra statik bo‘lgan matn va
grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning
ma’lum oralig‘ida ko‘rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni
kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez
harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o‘tkazish qobiliyati
operativ va video-xotira, katta sig‘imli tashqi xotira, hajm va kompyuter
kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini taxminan ikki
barobar oshirilishi talab etiladi;
- “inson-kompyuter” interaktiv muloqotning yangi darajasi, bunda
muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama
axborotlarni oladiki, mazkur holat ta’lim, ishlash yoki dam olish
sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi;
- multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga ta’lim berish va
kadrlarni qayta tayerlashni yo‘lga qo‘yish hozirgi kunning dolzarb
masalasidir.
Rivojlangan mamlakatlarda o‘qitishning usuli hozirgi kunda ta’lim
sohasi yo‘nalishlari bo‘yicha tadbiq qilinmokda. Amaliyot shuni
227
ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish
ikki barobar unumli bo‘lishi bilan birga vaqtdan ham yutish mumkin.
Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash
mumkin bo‘lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib
qoladi. Agar o‘quvchilar berilayotgan materiallarni ko‘rish asosida qabul
qilsa, axborotni xotirada saklash 25-30% oshadi. Bunga qo‘shimcha
sifatida o‘quv materiallari audio, video va grafika ko‘rinishda
mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75%
ortadi. Bunga multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga chet tillarni
o‘rgatishda yana bir bor ishonch xosil qilindi.
Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish kuyidagi
afzalliklarga ega:
- berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish
imkoniyati borligi;
- ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi
yanada ortadi;
- ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga
erishish;
- olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bo‘lganda
amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi.
Multimedia vositalari asosida o‘qitish jarayonida aniq fanni
kompyuter asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini taxrirlash,
o‘quvchilar topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza
matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, o‘quvchilar axborot
texnologiyalarini multimedia vositalari asosida animatsiya elementlarini
dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va mulohaza qilish imkoniyatlariga
ega bo‘ladi.
Sifatli multimedia ilovalari ishlab chiqishga yo‘naltirilgan turli-tuman,
bir biridan farqli texnologik usullar mavjud.
Dostları ilə paylaş: |