Multimedia ilovalari
quyidagilarga bo‘linadi:
Taqdimot/prezentasiyalar
(ing.presentation)–audiovizual
vositalardan foydalanib ko‘rgazmali shaklda ma’lumot taqdim etish
shakli.
Taqdimot
yagona
manbaga
umumlashgan
kompyuter
animasiyasi, grafika, video, musiqa va tovushni o‘zida mujassam etadi.
Odatda taqdimot ma’lumotni qulay qabul qilish uchun syujet, ssenariy
va strukturaga ega bo‘ladi.
Animasion roliklar
.
Animasiya – multimediali texnologiya;
tasvirning harakatlanayotganligini ifodalash uchun tasvirlarning ketma-
228
ket namoyishi. Tasvir harakatini tasvirlash effekti sekundiga 16 ta
kadrdan ortiq videokadrlarning almashinishida hosil bo‘ladi.
O‘yinlar
.
O‘yin dam olish, ko‘ngil ochish ehtiyojlarini qondirish,
organizmdagi zo‘riqishni yo‘qotish hamda ma’lum malaka va
ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan multimedia ilovalaridandir.
Videoilovalar
– harakatlanuvchi tasvirlar ishlab chiqish texnologiyasi va
namoyishi. Video tasvirlarni o‘qish qurilmalari – videofilmlarni
boshqaruvchi dasturlar.
Multimedia-galereyalar
.
Galereyalar–tovush
jo‘rligidagi
harakatlanuvchi suratlar to‘plami.
Audioilovalar
.
Tovushli fayllarni o‘quvchi qurilmalar – raqamli
tovushlar bilan ishlovchi dasturlar. Raqamli tovush– bu elektrik signal
amplitudasining diskret sonlar bilan ifodalanishi.
Web uchun ilovalar
– bu alohida veb-sahifalar, uning tarkibiy
qismlari (menyu, navigasiya v.b.), ma’lumot uzatish uchun ilovalar,
ko‘p kanalli ilovalar, chatlar va boshqalar.
Zamonaviy ta’lim vositalari - interaktiv, audio-vizual, multimediali
o‘quv jihozlari - shunchaki zamonaga mos rusumga aylanib borayotgan
vositalar emas, balki o‘quvchi-talabalar shaxsini rivojlantirish uchun
variativ imkoniyatdir. Zamonaviy ta’lim tizimining vazifasi esa
shunchaki bilim berishdangina emas, balki o‘quvchi-talabalarning ijodiy
tafakkurini loyihalashtirishga yordam berishdan iborat. Har qanday
nazariy bilim amaliyot bilan mustahkamlanishi zarur.
Shu sababli o‘qituvchi bergan nazariy axborotlariga qo‘shimcha
sifatida ta’lim jarayonida amaliy, laboratoriya, loyihali faoliyat talab
etiladi. Bu mustaqil tadqiqot ishlariga malaka va ko‘nikmalarini
shakllantirishga yordam beruvchi omil bo‘lib, butun ta’lim faoliyati
davomida foydalanilishi zarur. O‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb
etish, qiziqtirish juda muhim. O‘qitishni qiziqarlilashishi hamda unda
barcha talabalarning to‘liq fikru-zikri bilan faollashishi asosida ta’lim
jarayoni juda samarali o‘tadi. Bunda ko‘rgazmali vositalar ham muhim
o‘rin tutadi, ular axborotning turli manbalari bilan ishlash va olingan
natijalarni solishtirish qobiliyatini rivojlantiradi. Ta’lim jarayonining
to‘g‘ri tashkil etilishi natijasida avvalo, ta’limning universal ta’siri,
uning asosida esa — foydali malaka va ko‘nikmalar, nihoyat keng
doiradagi salohiyatlari shakllanadi.
O‘qituvchilarning an’anaviy o‘qitish usulida laboratoriya va
amaliy ishlar o‘tkazilishi uchun ko‘p vaqt ajratiladi. Bu davr ruhiga mos
mutaxassis-kadrlar tayyorlashning juda muhim tarkibiy qismidir. U
229
nafaqat o‘quvchi-talabaning nazariy bilimlarini mustahkamlashga, o‘quv
materialini o‘zlashtirish samarasini oshirishga, balki muayyan sohada
amaliy ko‘nikmalarni hosil qilishga ham ko‘mak beradi. Biroq bunday
mashg‘ulotlar to‘laqonli natija beradi, deya olmaymiz. Sababi — ayrim
laboratoriya jihozlari yetarli darajada emasligi hamda laboratoriya va
o‘quv xonalari zamonaviy moslama va uskunalar bilan soz holda
jihozlanmaganligi, mavjudlarining ham aksariyati ma’naviy eskirib
borayotganligi va bugungi kun talablariga to‘liq javob bera
olmasligidadir. Texnologiyalar tez sur’atda rivojlanayotgan hozirgi
vaqtda amaliy mashg‘ulotlar uchun laboratoriya va stendlarni har bir
o‘quv yilida takomillashtirish talab etiladi. Buning uchun esa
qo‘shimcha sarf-xarajatlar ko‘zda tutilishi zarur.
Yana bir muhim omil shundan iboratki, ba’zi laboratoriya
tadqiqotlaridagi ish yoki jarayonlarning sustligi sababli ajratilgan vaqt
ichida ta’lim oluvchilar takror tahlil yoki tajriba-sinovlar o‘tkazishga
qiynaladilar. Shuning uchun ma’lum bir sohada yetarlicha ish
ko‘nikmalari va tajriba orttirish uchun amaliy mashg‘ulotlarni qayta-
qayta takrorlash zarur bo‘ladi. Afsuski, an’anaviy ish olib borish
sharoitida laboratoriya moddiy ashyolari hamda moslamalarining tez-tez
buzilishi va shu sababli qo‘shimcha sarf-xarajatlar talab qilinishi bois,
doim ham samaraga erishib bo‘lmaydi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, mutaxassis-kadrlarni tayyorlash
uchun muhim vazifalarni hal etishga yordam bera oladigan yangi
samarali, hammabop pedagogik uslubni joriy etish zaruriyati tug‘iladi.
Buning uchun laboratoriya stendlari va o‘quv ustaxonalaridagi
mashg‘ulotlar barcha talabalar uchun nafaqat qiziqarli, balki qulay va
oson bo‘lishiga erishish lozim. Mashg‘ulotlar o‘ziga jalb eta olishi,
barcha ruhiy va didaktik omillarni hisobga olishi, jarayonlarni jo‘shqin
tarzda namoyon etishi, mashg‘ulotlar o‘tkazish va o‘qitilayotgan fanni
o‘zlashtirishni, umuman, butun ta’lim jarayoni samarasini oshirishi,
talabalarda o‘z egallagan bilimlariga baho berish imkoniyatini
ta’minlashi zarur. Aynan shu nuqtai nazardan, zamonaviy multimediali
texnologiyalarning tatbiq etilishi yuqorida ko‘rsatilgan vazifalarni hal
qilishda va an’anaviy o‘qitish usulining bir qator kamchiliklarini bartaraf
etishga ko‘mak beradi.
Hozirgi davrda oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida virtual
stendlardan muvaffaqiyatli foydalanilmoqda. Virtual stendning o‘zi
nima va ta’lim samarasini oshirishda qanday ahamiyatga molik? Virtual
stend — bu o‘quv amaliy stend yoki o‘quv-malaka ustaxonasi bo‘lib,
230
o‘quvchi-talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashga, kompyuter
dastur va texnologiyalari orqali ma’lum yo‘nalishda zaruriy
ko‘nikmalarni hosil qilishga yordam beruvchi ta’limiy AKT vositasidir.
Virtual stendlar har bir o‘quvchi-talabaga texnikaga oid o‘z kirish
ko‘rsarkichlarini «o‘rgatishga», o‘z bilimlarini nazorat qilishga imkon
beradi. Laboratoriya ishini o‘tkazishda, uni zarur tartibda tushunish va
boshqalar bilan bog‘liq vaqt yo‘qotish masalasi esa kompyuter samarasi
hisobiga bartaraf etiladi.
Bunda, ayniqsa, moliyaviy zaxiralarning tejab qolinishi muhimdir.
Zamonaviy oddiy kompakt diskka o‘nlab, ba’zan esa yuzlab laboratoriya
ishlarini joylashtirish mumkin. Endi bir dona shunday virtual
laboratoriya stendi qanchalik arzonga tushishini hisoblab chiqish qiyin
emas. Bundan tashqari, ular bilan birga, ta’lim muassasalarini yalpi
ta’minlash mumkin. Internetga ulanish tarmog‘ining mavjudligi esa,
undan ham yaxshi samara beradi. Ta’lim jarayoniga virtual stendlarning
joriy qilinishi natijasida, an’anaviy ta’limga nisbatan mutaxassislarni
tayyorlash bo‘yicha ta’lim jarayonining yanada yuqori sifati
ta’minlanadi. Bunga avtomatlashtirilgan o‘qituvchi va test o‘tkazuvchi,
tizimlar, test topshiriqlari va o‘z-o‘zini tekshirish uchun savollardan
iborat ixtisoslashgan o‘quv-uslubiy qo‘llanmalardan foydalanish, o‘quv
jarayonining uslubiy asosini tezkor yangilash hisobiga erishiladi.
Bugungi kundagi o‘qitishning tashkiliy shakllari, zamonaviy
multimedia texnologiyalari hamda ta’lim uchun turli zarur imkoniyatga
ega bo‘lmoqdamiz. Bu esa ma’lum darajada turli ta’lim muassasalari
mutaxassislari diplomlarining qadri yuqori bo‘lishini ta’minlaydi.
Ta’lim jarayonida virtual stendlardan foydalanish ta’lim sifati va
samarasini oshirib, sarf-xarajatlarni kamaytibgina qolmay, balki ekolo-
gik toza, xavfsiz, muhit yaratilishi omili ham hisoblanadi. Virtual
stendlar joriy etilishi bilan ta’lim mazmuniga boshqacha yondashuv
talab etiladi. Multimediya stendlari vositasida o‘quvchilar har qanday
axborotni nafaqat ko‘rib, balki eshitib ham xotiralarida saqlab qolishlari
osonlashadi. Ta’lim jarayoniga zamonaviy multimedia texnologiya-
larining joriy etilishi an’anaviy ta’limga nisbatan quyidagi samaralarga
erishish imkonini beradi:
jadval va rasmlarni rangli, ovozli, animatsiyalar, gipermatnlar bilan
boyitish;
interaktiv veb-elementlar, testlardan foydalanish;
darsning nazariy materialini boyitib borish;
axborotlarning muntazam ravishda yangilab turish;
231
ta’lim jarayonida o‘quvchi-talabalar bilan ko‘proq individual ishlash,
ularning darsga qiziqishlarini oshirib, egallagan bilimlarilarini
qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish;
ta’lim jarayonida fanlararo aloqalarni kuchaytirish, voqelikni
kompleks o‘rganish;
ta’lim jarayonining moslashuvchanligi, shakllari va usullarini,
texnologik bazasini zamonaviy AKT vositalarini joriy etish orqali
takomillashtirib borishdan iborat.
Uzluksiz ta’lim tizimida elektron axborot ta’lim resurslarini
(EATR) yaratish hozirgi vaqtda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Dasturiy ta’minotlar tahlilini bayon etishdan oldin, EAT resurslariga
nimalar kirishini ko‘rsatib o‘taylik.
EAT resurslariga fan bo‘yicha yaratilgan elektron darslik, o‘quv
qo‘llanma,
metodik
ko‘rsatmalar,
multimediyali
vositalar,
ma’lumotnomalar va lug‘atlar, gipermatnlar, elektron testlar va topshi-
riqlar hamda shunga o‘xshash talabaning mustaqil bilim olishini ta’min-
lovchi, o‘rganishga qiziqish uyg‘otuvchi resurslar kiradi.Yuqorida
keltirilgan resurslarga qo‘shimcha sifatida pedagogik dasturiy vositalar,
video va audio ma’ruzalar, virtual laboratoriya stendlari, intreaktiv
plakatlarni kiritish mumkin.
EAT resurslarini yaratishda keng ishlatilib kelinayotgan dasturiy
ta’minotlardan biri Ispring dasturi hisoblanadi .Odatda, taqdimotni
o‘tkazishga tayyorlanish jarayonida aksariyat hollarda Microsoft
PowerPoint dasturiy ta’minotidan foydalaniladi. Ammo bunday
taqdimotlar faqat mazkur mahsulot formatidagina bo‘lishi mumkin (ppt,
pptx). Hozirgi vaqtda internet texnologiyalarining rivojlanishi va o‘z
navbatida, masofali ta’lim turining paydo bo‘lishi natijasida taqdimot
fayllarini internet brauzerining o‘zida onlayn ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri
ko‘rish uchun flash (swf) formatida yoki HTML 5 texnologiyasi asosida
yaratilgan fayl bo‘lishi kerak. Hozirga kelib, PowerPoint dasturida
tayyorlangan taqdimotdan flash-rolik shakllantirish imkoniyatini
beruvchi dasturlar yaratilgan. Mahsulot iSpring deb nomlanadi va
iSpring Free, iSpring PRO va iSpring Presenter kabi variantlarga ega.
Mustaqil ekspertlarning fikriga ko‘ra, bugungi kunda mazkur
mahsulot tezligi, bir formatdan boshqa formatga konvertatsiyalash sifati
va optsiyalar soniga ko‘ra eng yaxshilaridan biri hisoblanadi. iSpring
nafaqat flash-taqdimotlarni yaratishga, balki ta’lim jarayonida
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan roliklar tayyorlashda, xususan, ularga turli
232
shakldagi so‘rovlar, elektron testlarni ham kiritgan holda o‘zaro
interaktiv bog‘lanish imkoniyatini ham beradi.
iSpring quyidagi imkoniyatlari mavjud:
tаqdimot fayllarini bir necha (exe, swf, html) formatlarda konvertat-
siyalash imkoniyati;
taqdimot kontentiga tashqi resurslarni (audio, video yoki flash fayl-
larni) kiritish imkoniyati;
taqdimot kontentini muhofaza qilish: parol yordamida ko‘ra olish,
taqdimotga «himoya belgi»si qo‘yish, taqdimotni faqat ruxsat etilgan
domenlardagina «aylantirilishi»;
video qo‘shish va uni animatsiyalar bilan sinxronlashtirish;
elektron test(nazorat)larini yaratish va natijalarini elektron pochtaga
yoki masofaviy o‘qitish tizimiga (LMS) uzatib berish imkoniyatini
beradigan interaktiv matnlar yaratish uchun vosita o‘rnatilgan (Quiz
tugmachasi);
masofaviy o‘qitish tizimida foydalanish uchun SCORM/AICC —
mos keluvchi kurslarini yaratish;
taqdimot dastur darajasida aylantirish uchun ActionScript API;
videotasvirni yozish va uni taqdimot bilan sinxronlashtirish;
YouTube’ga joylashtirilgan roliklarni taqdimot tarkibiga kiritish
imkoniyati.
Dostları ilə paylaş: |